سهم فناوری در جبران کم آبی بیشتر شد

امروزه مشکلات صنعت آب گریبان گیر بسیاری از کشورها ازجمله ایران شده و با توجه به روند رو به رشد جمعیت امکان وقوع خشک سالی های شدید نیز بیشتر می شود که استفاده از فناوری های روز می تواند راهگشای حل این مشکل باشد. روش های مختلفی برای کاهش تبخیر آب با استفاده از فناوری وجود دارد. ازآنجایی که تبخیر مدل های مختلفی ازجمله تبخیر از خاک و آب را در برمی گیرد ازاین رو، روش های مختلفی برای کاهش تبخیر مخازن آب روباز مانند سدها، استخرها و دریاچه های مصنوعی با استفاده از فناوری وجود دارد اما اساس فعالیت تمامی فناوری ها برای جلوگیری از تبخیر آب به وجود آوردن مانع فیزیکی در مقابل تابش خورشید به سطح آب است. این مانع می تواند در شکل های مختلف مانند پنل های خورشیدی دومنظوره، ایجاد مونوریل با لایه های نازک مواد پلیمری یا به صورت توپ های شناور در سطح آب ظاهر شود. درواقع موانع فیزیکی جلوی تابش مستقیم نور خورشید به سطح آب را گرفته و موجب جلوگیری از تبخیر می شوند. این نوع فناوری ها حدود 40 درصد در کاهش تبخیر آب مؤثر خواهند بود. بااین وجود درحال حاضر فناوری های بسیاری در کشور برای استفاده بهینه از آب وجود دارد که مهم ترین آن ها شیرین سازی آب، تصفیه فاضلاب، کاهش تبخیر و مدیریت مصرف است. دو محور از مشکلات صنعت آب به طورکلی مشکلات آب کشور پیرامون دو محور می چرخد؛ یکی اینکه کشورمان به این دلیل که روی کمربند خشک و نیمه خشکی کره زمین قرارگرفته به صورت ذاتی با مشکل کمبود آب مواجه است و دیگری استفاده نکردن بهینه از آب موجود است. عوامل تأثیرگذار بر این موضوع شامل تلفات مربوط به تبخیر، کشاورزی و صنعت است. این دو عامل محور توسعه فناوری آب در تمامی کشورهاست که کشورمان در ایجاد منابع جدید برای جبران کمبود ذاتی آب خیلی قوی عمل نکرده است. برخی کشورها مانند روسیه، امریکا و اوکراین برای جبران ضعف کمبود ذاتی آب فناوری هایی را تعبیه کرده اند البته بیشتر این فناوری ها را محرمانه نگه می دارند و در برخی مواقع قراردادهایی با دیگر کشورها منعقد می کنند اما خیلی اطلاعات جامعی درباره فناوری خود بروز نمی دهند به عنوان مثال، این فناوری ها در مواردی مانند تغییر مصنوعی آب وهوا و مدیریت حرکت ابرها به کار می رود. مورد دوم که به مصرف بهینه آب برمی گردد روی این موضوع تأکید دارد که از مقدار آب موجود بتوان بیشترین استفاده را کرد. کشورمان در این حوزه تا حدودی توانسته از فناوری به عنوان اهرمی برای مصرف بهینه آب استفاده کند. برای نمونه در صنعت کشاورزی که بیشترین مصرف آب را شاهد هستیم فناوری هایی شامل تکنیک های توزیع آب در مزرعه، استفاده از گیاهان مقاوم به تنش های محیطی مانند خشکی، کم آبی و شوری، گیاهان کم مصرف و پر تولید وجود دارد، همچنین در حوزه تجهیزات بهداشتی ابزار کاهنده مصرف آب وجود دارد که این فناوری به شکل خانگی بیشتر مصرف می شود. در این حوزه متأسفانه بسیاری از صنایع کشور تنها یک بار از آب استفاده می کنند و این در حالی است که در بسیاری از کشورها از آب با تصفیه دوباره چندین مرتبه استفاده می کنند. برنامه های موفق استفاده از فناوری هرچند فاصله زیادی در مصرف بهینه آب با دیگر کشورهای پیشرفته داریم اما برنامه ریزی های خوبی برای این حوزه شده که نتایج آن را در سال های آینده شاهد خواهیم بود. ازجمله این برنامه ریزی ها می توان به شرکت های موفق در حوزه آب و فاضلاب اشاره کرد که با تصفیه فاضلاب برای مصارف بهداشتی و فضای سبز کمک بزرگی به مصرف بهینه آب کرده اند. همچنین درزمینهٔ شیرین سازی آب پیشرفت خوبی را شاهد بوده ایم و برای استفاده از گیاهان مقاوم به شوری نیز اقدامات خوبی انجام و در شهرستان ورامین این گونه گیاهان در چندین هکتار زمین کشت شده. اما تمامی این فناوری ها نیاز به توسعه دارد و از طرفی به کارگیری فناوری ها در بخش مصرف الزامی است زیرا با توجه به اینکه قیمت آب در کشورمان ارزان است ازاین رو مصرف کنندگان برای استفاده از فناوری در صنعت آب مقاومت می کنند. در همین باره حسینعلی بهرامی، دبیر ستاد توسعه فناوری های آب، خشک سالی، فرسایش و محیط زیست گفته است معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به صورت ویژه موضوع استفاده بهینه از آب با استفاده از فناوری ها را بررسی کرده و کارگروهی متشکل از معاونان این معاونت و روسای شرکت های صنعت آب را برای این منظور تشکیل داده است. در این کارگروه موضوعات مختلفی ازجمله تصفیه آب و فاضلاب و بازیافت، نمک زدایی و روش های نوین تولید آب شیرین، شور ورزی و گیاهان مقاوم به شوری و خشکی، ارتقای بهره وری آب و سیستم های آبیاری زیرسطحی، استحصال آب های غیرمتعارف و خارج از بیلان مرسوم نظیر سدهای زیرزمینی، توسعه فناوری شناسایی آب های ژرفی تجدید پذیر و کاهش تبخیر از مخازن و سطوح و بدنه های آب وخاک در اولویت و موردبررسی قرار خواهد گرفت. به گفته او با سیاست گذاری درست می توان به نتایج درخور توجهی دست یافت؛ این کارگروه می تواند با سیاست گذاری مناسب در استفاده از فناوری های روز برای صنعت آب بسیاری از مشکلات این حوزه را رفع کند. پیش بینی منابع آب تا 5 سال آینده با نگاهی به شهرهای کم آب ایران به وضوح می توان دید که چگونه مشکل کم آبی بر این شهرها سایه افکنده و کسب وکار بسیاری از مردم این شهرها را با مشکل مواجه کرده است ازاین رو بررسی مشکلات کم آبی در دو شهر کرمان و سیستان وبلوچستان و برنامه ریزی های وزارت صنعت، معدن و تجارت برای حل این مشکل خالی از لطف نیست. کرمان، استانی کویری است که در شرایط عادی جزو کم بارش ترین استان های کشور است حال آنکه خشک سالی 15 سال گذشته و تداوم آن در سال جاری میزان بارندگی را از حد معمول نیز پایین تر آورده به نحوی که برخی از شهرهای مهم استان که بخش قابل توجهی از باغ ها و اراضی کشاورزی کشور ازجمله رفسنجان و انار در آن ها واقع شده جزو کم آب ترین شهرهای کشور به شمار می آیند. مخازن ذخیره آب های زیرزمینی این استان در معرض تخریب قرارگرفته و نشست های شدید اراضی را به همراه داشته که درحال حاضر حدود یک میلیارد مترمکعب بیلان منفی برداشت آب از مخازن زیرزمینی استان کرمان وجود دارد که قسمت قابل توجهی از آن مربوط به چاه های بدون پروانه است و یکی از دلایل اصلی بروز این مشکل مصرف خارج از ضوابط آب و لحاظ نشدن قیمت واقعی آب در تولیدات کشاورزی است به نحوی که هرسال دولت مبالغ زیادی را صرف یارانه انرژی می کند و این هزینه به عنوان یک وجه پنهان هیچ گاه در قیمت گذاری محصولات کشاورزی اثر داده نمی شود ازاین رو با خالی شدن سکنه روستاها راهی جز صرفه جویی در مصرف و مدیریت آب با فناوری های روز در این شهر وجود ندارد. آخرین آمارها از وضعیت آب در استان سیستان و بلوچستان نشان می دهد که 4 هزار روستا در این استان جنوب شرقی ایران به آب آشامیدنی دسترسی ندارند. تنها از 73 روستای بخش تلنگ بلوچستان، 55 روستا با تانکر آب رسانی می شوند. یکی از طرح هایی که اداره آموزش، پژوهش و فناوری سازمان صنعت، معدن و تجارت این استان برای استفاده بهینه از آب دنبال می کند بسته بندی آب است. در حال حاضر این طرح با ظرفیت تولید 24 میلیون بطری آب در شهرستان زاهدان با پیشرفت 60 درصد در حال اجرا است.