اکسیژن با طعم شن و ماسه

درست 8 سال پیش برای نخستین بار آسمان پایتخت و برخی از استان های مرکزی پوشیده از ریز گردها شد. ریز گردهایی که کانون هایی با منشأ داخلی و خارجی داشتند. البته در آن زمان کارشناسان محیط زیست منشأ ریز گردها را کشورهای سوریه، عراق و عربستان اعلام کردند و کمتر کسی به کانون های داخلی و معضلات آن ها اشاره کرد. اما واقعیت این است که بسیاری از این ریز گردها از کانون های داخلی نشئت می گرفت؛ وزش باد در تالاب هایی که خشک شدند، آسمان چند استان را خاکستری می کرد. ریز گردها در تهران تهران هم از کلان شهرهایی است که از این پدیده رنج می برد. در پایتخت یکی از مهم ترین عوامل ایجاد آلودگی هوا و بروز ریز گردها معادن شن و ماسه جنوب شهرند. معادنی که به گفته برخی از اعضای شورای شهر حمایت های پنهانی از آن ها صورت می گیرد و منافع فردی به منافع شهروندان تهرانی ترجیح داده می شود. معادنی که سال هاست برخی کارشناسان محیط زیست که دغدغه رفع آلودگی هوا را دارند فریاد تعطیلی اش را سر داده اند؛ ولی هنوز بسیاری از این معادن فعالیتشان را ادامه می دهند. این در حالی است که طبق آمارها سالانه به کانون های گردوغبار پایتخت افزوده می شود و شناسایی کانون ها نیازمند طرح مطالعاتی و زمان بر است. معادن شن و ماسه علت اصلی گردوغبار در پایتخت معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست نیز علت اصلی گرد وغبار پایتخت را معادن شن و ماسه در غرب استان عنوان کرده و اظهار داشت: این معادن جزو کانون های داخلی ورود گردوخاک به تهران محسوب می شوند. سعید متصدی می گوید: تاکنون 50 تا 60 درصد کانون ریز گردهای داخلی شناسایی شده است و تلاش خواهیم کرد در دوره زمانی معین تمام این کانون ها را شناسایی کنیم. با وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز مذاکرات لازم صورت گرفته است تا درباره برنامه مدیریت زیست محیطی معادن کشور طرح هایی به مرحله اجرا گذاشته شود؛ زیرا بخش عمده ای از کانون های ریز گرد داخلی مربوط به طرح های اکتشاف و استخراج معادن، خصوصاً معادن شن و ماسه است. قرار منع تعقیب برای متخلفان رحمت الله حافظی، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران نیز یکی از کانون های اصلی آلودگی هوای تهران را معادن شن و ماسه می داند و می گوید: فعالیت غیرمجاز معادن شن و ماسه منطقه 18 موجب شده که گودال هایی به وسعت 120 متر در منطقه ایجاد شود و لبه معدن تا رودخانه به پنج متر برسد. به گفته وی، بر همین اساس وزارت صنعت، معدن و تجارت با عنایت به انقضای زمان مجوز برداشت این معادن، شکایتی را مطرح کرده است. همچنین سازمان محیط زیست نیز شکایتی را مطرح کرده که نهایتاً برای این پرونده ها قرار منع تعقیب صادرشده است که از قوه قضائیه انتظار داریم منافع عمومی را ملاک تصمیم گیری قرار دهد نه منافع شخصی. باید خسارت وارده را پرداخت کنند در همین رابطه عیسی فرهادی، فرماندار تهران نیز با تأکید بر این که ادامه فعالیت معادن شن و ماسه منطقه 18 منطقی نیست و می تواند به یک معضل عظیم زیست محیطی تبدیل شود، عنوان می کند: تعطیلی بی قیدوشرط و فوری این معادن در دستور کار است. در حال حاضر 80 درصد این معادن تعطیل شده اند و به دو شرکت فعال باقیمانده نیز تأکید شده به هیچ عنوان اجازه برداشت داده نشود. به گفته فرماندار تهران بزرگ ترین معدن به وسعت 103 هکتار در مالکیت ستاد اجرایی فرمان امام (ره) بود و از سال گذشته فعالیت خود را متوقف کرده است. از دو معدن دیگر نیز به صورت مقطعی و غیرمجاز برداشت هایی انجام می شود که باید با کمک دستگاه قضائی حکم تعطیلی آن ها صادر شود. از شهرداری تهران و متولیان این موضوع ازجمله وزارت صنعت، معدن و تجارت و امور آب خواسته شده از هرگونه برداشت در محدوده توسط این شرکت ها جلوگیری شود. فرماندار تهران بحث مهم دیگری را درباره خسارت های وارده این معادن به شهروندان مطرح می کند و می گوید: معتقدم این معادن باید بر اساس قانون به میزان برداشت غیرمجاز خود خسارت پرداخت کنند. خسارتی که این معادن در طول سالیان متوالی به این محدوده وارد کردند بسیار زیاد بوده و باید خسارت این زیان وارده را پرداخت کنند. فرماندار تهران می گوید: برای تصمیم گیری منطقی درباره این معادن، به همراه معاونان قضائی دادگستری و دادستانی تهران از محدوده فعالیت معادن شن و ماسه منطقه 18 تهران بازدیدی داشتیم. طی سال های اخیر نیز جلسات بسیاری با حضور دستگاه های مربوطه برگزار شد و درنهایت هماهنگی مناسبی میان فرمانداری و همه دستگاه های متولی ازجمله شهرداری، صنعت، معدن و تجارت و امور آب ایجاد شد و امروز همه بر تعطیلی این معادن پافشاری می کنند. وی خاطرنشان کرد: باید پس از تعطیلی این معادن نسبت به ساماندهی زمین های این محدوده تصمیم گیری شود. در همین راستا شهرداری طرحی را بانام تاکا تهیه کرده که مراحل قانونی خود را طی می کند. البته به دلیل وجود مالکان خصوصی با برخی مسائل حقوقی مواجه شده است؛ اما قطعاً این مراحل طی خواهد شد و با اجرایی شدن این طرح می توان سرانه های عمومی منطقه 18 را افزایش داد و جلوی بروز یک معضل بزرگ زیست محیطی را نیز گرفت. آغاز طرح تاکا با مشارکت مالکان اراضی معدنی مصطفی سلیمی، شهردار منطقه 18 نیز با اشاره به معضلات معادن شن و ماسه دراین باره می گوید: با همکاری و پیگیری شورای تأمین و مدیریت شهری، فعالیت غیرمجاز معادن شن و ماسه متوقف و با مشارکت مالکان، طرح تاکا در اراضی معادن کلید می خورد و این اراضی به مرکز توریستی، تفریحی و سیاحتی شهر تهران بدل می شوند. به گفته او، با پیگیری قضائی و جلسات شورای تأمین نهایتاً توافق مالکان برای واگذاری و عدم بهره برداری از این معادن کسب شد و تمام مراکز غیرمجاز این اراضی تعطیل شدند و طرح تاکا که طرح عمران و آبادانی حاشیه رودخانه کن است، به اجرا درخواهد آمد. همچنین مشارکت مالکان جلب شده است و به تملک اراضی نیازی نیست. سلیمی درباره وضعیت کارگران این معادن می گوید: بخشی از این کارگران به معادن و کارخانه های دیگر منتقل شده و بخشی دیگر نیز در طرح توسعه و عمران تاکا به کار گرفته شدند. کارگرانی که مایل به فعالیت در شهرداری باشند، در حوزه خدمات شهری و فضای شهر به کار گرفته می شوند. آخرین خبر آخرین اخبار حاکی است که علیرغم اظهارات شهرداری مبنی بر تعطیلی این معادن، کماکان بخشی از این معادن در حال فعالیت اند و تاکنون از طرح پیشنهادی شهرداری (تاکا) خبری نشده است. شاید بهتر است مسئولان و دلسوزان محیط زیست به جای مانورهای خبری درباره تعطیلی و توقف این معادن به فکر تبدیل این مکان به فضایی قابل استفاده و تنفس افراد باشند تا شهروندان تهرانی کمتر شن و ماسه تنفس کنند.