گرد و غبار نفس سیستان را می گیرد

حکایت روزهای اخیر سیستان و مردمی که خانه هایشان گاه تا بیش از 70 درصد در زیر خروارها شن روان مدفون شد، حکایت عجیب وغریبی نیست. سیستان است و بادهای 120 روزه معروفش که حالا 180 روزه شده و بلای جان و مال ساکنانش! اینجا سیستان است، شهری که نزدیک به 700 هزار نفر از ساکنانش را در مدت کمتر از دو دهه ازدست داده و کم مانده تا مردمی هم که از روی ناچاری و درماندگی یا عرق به سرزمین پدری شان باقی مانده اند از دست بدهد. واقعیت این است که مشکل این روزهای سیستان بیش از آنکه مشکل بی آبی باشد مشکل کم آبی و سوء مدیریت در توزیع و مصرف آب است. محصولات زراعی آن هم آب بر است، همچون برنج و هندوانه! درست است که افغانستانی ها آبی به هامون نمی دهند و همه مذاکرات و نشست های سال های اخیر بی نتیجه بوده اما همین اندک آبی هم که در هیرمند جاری می شود یا پشت دیوار مرزی محبوس می شود یا اگر اجازه ورود به این سوی مرز را پیدا کند مستقیماً به چاه نیمه ها می رود و این چنین است که گردوغبار در سیستان با شدت بیشتری ادامه می یابد. زابل نخستین شهر آلوده جهان به فاصله کمتر از دو ماه از اعلام سازمان بهداشت جهانی مبنی بر معرفی شهر زابل به عنوان آلوده ترین شهر جهان ازنظر غلظت ذرات معلق هوا، طوفان خاک سراسر سیستان را گرفت. بر اساس گزارش ها شدت طوفان به قدری بود که میدان دید در برخی از نقاط این منطقه به کمتر از 4 متر رسید و میزان آلایندگی هوا تا بیش از 20 برابر حد مجاز اعلام شد. روستاییان در بیش از 400 روستا با خانه هایی که گاه تا نیمه و حتی بیشتر در زیر شن مدفون شده بودند بدون دسترسی به امکانات درمانی و بیمارستانی باقی ماندند. راه های مواصلاتی در برخی شهرها بسته شد و جمعیت هلال احمر و مأموران راهداری وارد میدان شدند بااین حال رئیس جمعیت هلال احمر ایران که از سیستان بازدید کرده بود گفت: اطراف بسیاری از منازل مسکونی با شن احاطه شده ولی اینکه روستاها و اهالی آن در شن مدفون شده باشند صحت ندارد. چرخ ساز در شرایطی که احمدعلی کیخا، نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی شرایط سیستان را بحرانی توصیف کرده و خواستار تشکیل ستاد واکنش سریع و امداد رسانی به مردم شده می گوید: نیاز به تیم های واکنش سریع نبوده ولی بیش از 54 تیم جهت امدادرسانی به آسیب دیدگان به شهرستان های آسیب دیده اعزام شده است. در همین حال معصومه ابتکار رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دو روز بعد از طوفان خاک اخیر سیستان از رهاسازی 20 میلیون مترمکعب از حقابه تالاب هامون باهدف کنترل ریز گردهای محلی خبر داد. آب وارد هامون و چاه نیمه ها شده به گفته رضا بیانی مدیرکل دفتر مهندسی سازمان جنگل ها و مراتع کشور که مسئولیت پایش و رصد منابع طبیعی کشور با استفاده از فناوری سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی را بر عهده دارد، آبی که در هامون است خیلی کم است و بسیاری از بخش های تالاب کاملاً خشک است. این مقام مسئول خاطرنشان می کند: به گواه تصاویر موجود از ماهواره موریس که روزانه در این دفتر ثبت و ارزیابی می شود از ابتدای سال 95 تاکنون تنها آبی که وارد هامون شده آب سیلاب ها بوده که از نیمه دوم اردیبهشت ماه پشت دیوار مرزی ایران و افغانستان جمع شده و ظاهراً با بازگشایی موانع، آب وارد هامون و چاه نیمه ها شده است. احمدعلی کیخا، نماینده مردم زابل که پیش ازاین معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست نیز بوده می گوید: تنها آبی که امسال وارد هامون شد آب سیلاب هیرمند در بهار بود و هیچ حقابه ای نه از سوی افغانستان و نه از سوی ایران برای هامون تاکنون داده نشده است. عدم تخصیص حقابه هامون در حالی صورت می گیرد که پیش ازاین دولت وزارت نیرو را مکلف کرده بود که حقابه تالاب ها را بعد از آب شرب در اولویت دوم خود قرار دهد. اگرچه حقابه تالاب ها به گفته کارشناسان می بایست حداقل به اندازه نیمی از آب حوضه باشد اما طبق مصوبه کارگروه استانی تالاب هامون، در سال گذشته مقرر شد تا 60 میلیون مترمکعب از آب ذخیره شده در چاه نیمه ها به هامون اختصاص یابد. به گفته مسئولان استانی در زمستان گذشته ذخیره آب سه چاه نیمه سیستان در زمستان حدود 650 میلیون مترمکعب بوده است که حتی اگر 60 میلیون مترمکعب از آن به هامون تخصیص می یافت یعنی در عمل کمتر از 8 درصد آب این سه چاه نیمه وارد هامون می شد که بازهم کفاف دریاچه ای به این وسعت را نمی دهد. اما واقعیت این است که همین 8 درصد ناچیز هم در عمل داده نشد! بااین حال احمدعلی کیخا می گوید: سه چاه نیمه زابل مجموعاً 660 میلیون مترمکعب ظرفیت دارند و چاه نیمه چهارم نیز حدود 800 میلیون مترمکعب ظرفیت ذخیره سازی آب دارد که تقریباً همه این چهارتا آب دارند. اما آبی به هامون تخصیص نیافته است. به گفته او مدیریت کشور و استان و مردم باید تصمیم بگیرند که آیا می خواهند گردوغبار کاهش پیدا کند یا نه؟ او می گوید: همه جای دنیا عرف است که مردم خود باید برای حقوق عرفی شان تصمیم بگیرند. آب در سیستان جزو حقوق عرفی مردم بوده و کشاورزان و ریش سفیدان بسته به شرایط خودشان همیشه تصمیم می گرفتند که چه میزان کشت کنند و چقدر آب به هامون بدهند بنابراین نمی توان جدای از مردم و بدون دریافت نظرات مردم محلی برای آن ها تصمیم گیری کرد و آب هامون را در چاه نیمه ها مدیریت کرد. او می گوید: نباید در این مورد با مردم و کشاورزان دستوری برخورد شود و باید حتماً از ابزارهای مشارکتی و با بهره گیری از تکنولوژی دنیای مدرن به گونه ای آب را مدیریت کرد که هم خواسته مردم تأمین شود و هم اهداف دیگر. پیش روی کند طرح های بیابان زدایی به گزارش پیام ساختمان، متأسفانه در نوع نگاه برنامه ریزان کشور به توسعه مشکل وجود دارد. در حوزه بیابان زدایی تقریباً کار چشمگیری در منطقه صورت نگرفته است و روند بسیار کند است. معاون پیشین سازمان حفاظت محیط زیست می گوید: تا زمانی که به مسئله سیستان جدی نگاه نشود نمی توان انتظار داشت که بحران ها کاهش یابد. من در گفت و گو با آقای لاریجانی هم تأکید کردم که نمی شود وقتی در قانون اساسی حقوق ملت دیده شده مجلس و نمایندگان مجلس این حقوق را نبینند بنابراین مجلس هم وظیفه دارد این موضوع را پیگیری کند چون امروز شرایط مردم سیستان واقعاً تأسف آور است. ادامه این روند یعنی تخلیه سیستان از ساکنانش و هجرت مردم و اگر منطقه خالی از سکنه شود یعنی سیستان از روی نقشه جغرافیایی عملاً پاک شده و امنیت از بین رفته است. به اعتقاد من مجلس باید با همکاری همه قوا و وزیران مربوطه ابتدا یک گزارش صادقانه از وضعیت موجود تهیه و ارائه کند تا برای حل این مشکلات بتوان برنامه ریزی درستی ارائه داد. به گفته کیخا مشکل سیستان، یک معضل ملی است. معضل سیستان مثل سایر مسائل نیست که بتوان در سطح منطقه و شهرستان ها آن را باتدبیر مدیریتی حل کرد. باید ابعاد آن را ملی دید. حل این معضل هم اراده می خواهد هم برنامه و هم جدیت و هر دستگاهی با جدیت باید وظیفه اش را انجام داده تا نقشه راهی برای این مهم تهیه و اجرایی شود.