گره چینی های معماری

مقرنس یکی از عناصر تزیینی معماری است که در زیباسازی بناهای ایرانی به ویژه مساجد و آرامگاه ها نقش مهمی دارد. مقرنس ها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن بناها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود، به کار می روند. مقرنس ها را می توان ازجمله عناصر مؤثر در ساختن گنبدها دانست که بعدها کاربرد اولیه را ازدست داده و بیشتر برای تزیین به کاررفته است. مقرنس ها معمولاً در سطوح فرورفتهٔ گوشه های زیر سقف کار می شوند اما محل قرارگیری این عنصر تزیینی می تواند در بالای دیوارها، سقف ها گوشه ها سردرها و مانند آن ها باشد. برخی معماران مقرنس ها را در جبهه ساختمان ها نیز به کاربرده اند و در ساختن آن مهارت را به حدی رسانده اند که نمی گذاردند موجب سنگینی ساختمان شود و بر اصل و پایه فشار آورد. مقرنس نوعی تزئین است با فرورفتگی ها و برجستگی هایی از روی نظم و قاعده که در بعضی موارد به شکل استالاکتیت آویزان است و در حقیقت این نوع تزئین معماری نوعی تزئین حجم پردازی شده است. درواقع مقرنس نوعی تجسم سه بعدی و برجسته نقش های هندسی و گره چینی های معماری و هنر اسلامی است. به کارگیری مقرنس به طور عمده در معماری اسلامی در ایران و کشورهای اسلامی و عربی رشد کرد. شیوه معماری زمان سلجوقی، تزئینات گچی، سنگی و چوبی سطح داخلی گنبد و نمای خارجی همه در قالب های مقرنس بکار می رفته، و معماری ساختمان در درجه دوم اهمیت قرار داشته است. تأکید معماران و مقرنس سازها بیشتر معطوف به تزئین های آن بناها بوده، حتی حکمرانان سلجوقی هم در ایجاد این گونه بناها ابتدا به پوشش تزئینی روی آن ها توجه نشان می دادند. برخی بناهای قدیمی شهرری و ورامین و سمنان و دامغان و مسیر جاده خراسان دلیل آن می باشد. آشکارترین نمونهٔ معماری مسجد جامع اصفهان است، که از بناهای جامع و مهم ایران در زمان سلجوقی می باشد. مجموعه ای از عناصر و موضوع های گوناگون معماری و تزئینی، محراب گچ بری و گنبد مقرنس کاری شده آن، از شاهکارهای زمان وزارت خواجه نظام الملک است، سقف ایوان های این مسجد مقرنس های بی مانندی را به نمایش می گذارد. از دیگر آثار باارزش که همگی با تزئین های مقرنس پوشش داده شده، مسجد جامع اردستان، مسجد جامع گلپایگان، مسجد جامع زواره و مسجد حیدریه قزوین می باشند، که به سبک گنبد نظام الملکی آرایش شده اند.