قلعه تل کجاست؟

قلعه تل، در شهر تاریخی قلعه تل در شمال استان خوزستان حدفاصل شهرستان های باغ ملک و ایذه در مسیر شاهی استان فارس و خوزستان قرار دارد. بنای اولیه قلعه تل حدود سال 1790 میلادی ساخته شده است. بنای این قلعه به محمد تقی خان چهار لنگ بختیاری نسبت داده می شود. وی که هم عصر با حکومت فتحعلی شاه قاجار بود، شورش علیه حکومت مرکزی را از اواخر این دوران آغاز کرد و تا وقتی که در دوره حکومت محمدشاه قاجار دستگیر و به تهران منتقل شد، فرمانروایی منطقه بختیاری حاشیه زاگرس را در این بنا به عهده داشت. شهر تاریخی قلعه تل بنای قلعه تل از زمان جنگ جهانی دوم و شهریور 1320 رو به ویرانی نهاد. پس از تبانی خوانین هفت لنگ و چهارلنگ یعنی محراب خان بهداروند با فرج الله خان علیه حکومت مرکزی رضاخان، نظامیان دولت به اشغال قلعه پرداختند و با هواپیماهای جنگی ساخت آلمان بخش هایی از اراضی اطراف قلعه را بمباران کردند. در سال 1840 میلادی بنای قلعه دارای حوزه نفوذ گسترده ای بود که دامنه آن در شمال و شمال شرق تا مناطق اراک و اصفهان از یک سو و سراسر لرستان و خوزستان و قسمت هایی از فارس و کهگیلویه را از سوی دیگر فرامی گرفت. در این دوران قلعه تل به عنوان مرکز فرماندهی ایل بختیاری ایفای نقش می کرد و سبب دغدغه های حکومت مرکزی شد. قلعه تل به علت قرار گرفتن در دشتی حاصلخیز و مجاورت با نواحی کوهستانی و راه های ارتباطی شوش، ایذه و شهرکرد و اصفهان، همواره موردتوجه بوده است. قلعه تل روی یک زیگورات عیلامی ساخته شده و موقعیت ممتاز نظامی آن بر فراز تپه ضمن تأمین دید کافی آن بر راه های منشعب از چهار جهت، همواره مورداستفاده خوانین و جنگجویان محلی قرار می گرفت. قلعه یک بنای خشتی و گلی است که برج ها و بعضی قسمت های حصار بندها و شاید سقف آب انبارها و تاق های آن آجری بوده و به شکل دژهای نظامی قدیم ساخته شده و دارای چهار برج مدور مجوف بوده است. آجرهای بنا قدمتی پیش از اوایل دوره قاجار یا زند ندارد و سنگ قلوه های به کاررفته در بنا، نشان از تعلق به معماری دوره زند است و می توان آن را با قلعه های کریم خانی در فارس مقایسه کرد. هنری لایارد، سیاح و سیاستمدار انگلیسی که طی سال های 1842-1840 میلادی از منطقه بازدید و مدت زیادی را در قلعه زندگی کرد در این مورد می نویسد: در یکی از گوشه های بنا یک عمارت چهارضلعی قرار دارد که در طبقه فوقانی آن لامردون یا مهمان خانه وجود داشت.وی که مدت ها به عنوان مهمان خان بختیاری در این بنا زندگی کرد، به گونه ای به شرح فضاها می پردازد که تصویر یک مقر حکومتی را با ارگ و برج و بارو و توپخانه و اصطبل و... تداعی می کند. تا حدود 3 سال قبل، تقریباً به جز بخشی از برج شمال شرقی و حصار شمالی، تمام بنا در زیر آوار به تلی از خاک شباهت داشت.به همین دلیل سال ها به لحاظ عدم نقش عملکردی و کالبدی این بنا در منطقه، به عنوان نقطه ناامن و فرسوده بافت تلقی می شد. ازآنجاکه روند شکل گیری قلعه سبب توسعه سکونتگاه های پیرامونی در مدت 200 سال گذشته بوده ، بدیهی است که توسعه فعلی و طرح های آینده این منطقه نیز بسیار متأثر از محوطه این بنا و روش زنده سازی آینده آن خواهد بود. این بنا فراتر از شهرستان باغ ملک و ایذه و تا حدود مرز استان های چهارمحال و بختیاری و اصفهان و کهگیلویه و بویراحمد به عنوان کانون تاریخی قدرت اقوام بختیاری محسوب می شود. هویت تاریخی و اجتماعی این بنا در تغییر پایه های قدرت در صدور تصمیمات منطقه ای به خصوص در دوران پهلوی اول سبب می شود، به رغم عدم برخورداری بنا از سبک معماری ویژه ای، با زنده سازی هویت و نقش تاریخی بنا در محوطه و در عناصر کالبدی، مرکزیتی در معرفی فرهنگ پراستعداد بختیاری نیز تعریف شود. روش زنده سازی و تغییر عملکرد بنا به موزه مردم شناسی، دغدغه های کارشناسی متعددی را دنبال داشت که نتایج آن به طرح اجرایی و شروع عملیات آواربرداری و تثبیت و استحکام بخشی و مدل سازی منجر شد. در شرح اهداف این طرح آمده است: احیای هویت تاریخی، نقش و جایگاه قوم بختیاری در رویکردهای سیاسی و اجتماعی، همچنین تعریف مرکزیت جمع آوری اسناد و مدارک و لوازم و فناوری های اقوام حاشیه جنوبی زاگرس و از سویی ارائه الگوهای کالبدی و فضایی در نوسازی و توسعه بافت روستایی و شهری منطقه، با طرح تغییر کاربری این اثر به موزه مردم شناسی محقق خواهد شد.