تاسیسات پوسیده شهر؛ آتش زیر خاکستر

حوادث ریزودرشت شهر تهران این روزها تمامی ندارد. هرازچندگاه یک حادثه رخ می دهد گاهی حادثه بزرگ مثل انفجار شهران و گاهی کوچک تر مثل ترکیدگی لوله های تأسیسات شهری و فرونشست زمین! تکرار پیاپی این حوادث، بهانه ای شده تا از وضعیت بحرانی فرسودگی زیرساخت های شهری پرده برداری شود؛ از فرسودگی لوله های آب گرفته تا تأسیسات برق و لوله های فرسوده گاز، حالا کارشناسان و مسئولان می گویند؛ با این وضعیت، تهران پیش از زلزله معیارهای یک شهر زلزله زده را دارد، چرا که این فرسودگی ها وسعت بحران را بیشتر کرده و در آینده خسارت های جانی و مالی را افزایش می دهد. یوسف حجت، مشاور سابق سازمان محیط زیست درباره میزان هدر رفت آب تهران از قول مسئولان نقل می کند که در تهران بین 35 تا 40 درصد هدر رفت آب به دلیل فرسودگی تأسیسات و لوله هاست. هدر رفت این مقدار آب از لوله های فرسوده شبکه آب رسانی پایتخت، شستن خاک آبرفتی و درنتیجه نشست زمین در محل شکستگی را به دنبال دارد. ضرورت بازنگری در شبکه آب و گاز شهر تهران بااین حال، ملکی سخنگوی سازمان آتش نشانی درباره نشست زمین در برخی از مناطق تهران طی هفته گذشته، معتقد است: شبکه آب و خطوط انرژی همیشه باید تحت بازبینی باشد، چراکه به جز وقوع حوادث مربوط به فرونشست زمین اگر زلزله ای در تهران رخ دهد، انفجارهای ناشی از گاز و جاری شدن آب در پی تخریب شبکه آب تلفات بیشتری خواهد داشت. به گفته وی، پیش از آنکه شرایط خاصی رخ دهد فرصتی خوبی است که همه مسئولان مربوطه در شرکت های آب، گاز، برق و غیره نسبت به بازنگری در شبکه آب و گاز به ویژه در مناطق قدیمی و فرسوده تهران بازنگری داشته باشند. نقشه های شبکه آب، مخابرات و گاز تهران مشخص نیست بااین وجود، اعضای شورای شهر انتقاد بسیاری به این موضوع داشته اند، چنانکه شاکری رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران بابیان اینکه بخش عمده ای از حوادث اخیر شهر تهران به واسطه فرسودگی تأسیسات شهری رخ داده است، عنوان کرد: باوجودآنکه تمام سازمان هایی که در شهر تهران فعال هستند باید نقشه های به روز شده از تأسیسات زیرسطحی پایتخت را در بانک اطلاعاتی رصدخانه تهران که در برج میلاد است، ثبت کنند؛ اما شاهد تعلل مسئولان دولتی هستیم. به گفته او، از میان شرکت ها و سازمان های شهر تهران که درزمینهٔ امور شهری فعال اند همچون سازمان های آب و فاضلاب، مخابرات، گاز و برق تنها نهادی که نقشه های زیرسطحی شهر تهران را در اختیار دارد، شهرداری و به ویژه مترو است. شاکری همچنین به برگزاری جلسه مشترک مدیریت شهری با شورای فنی عمرانی شهر تهران اشاره کرده و گفت: سازمان ها را موظف کردیم تا نقشه های شهر تهران را ارائه کنند و در بانک اطلاعاتی رصدخانه برج میلاد ثبت شود؛ اما تا به امروز به جز شهرداری هیچ سازمان و نهادی این نقشه ها را ارائه نکرده است. او اضافه می کند: نقشه های شبکه آب، قنوات، مخابرات و گاز شهر تهران هم مشخص نیست تا هر فردی که خواست درزمینهٔ ساخت وساز اقدام کند با مراجعه به این نقشه ها اجازه ساخت وساز گرفته و از وضعیت جغرافیایی ملکش مطلع شود. راه اندازی کانال مشترک تأسیسات شهری احمد دنیا مالی، رئیس کمیسیون عمران و حمل ونقل شورای شهر تهران، بازدیدهای دوره ای را مهم ترین بحث شبکه های زیر بنایی می داند. او بر این باور است: وقتی این شبکه ها مدفون شوند عملاً از بازدیدهای دوره ای محروم می شوند. درحالی که ممکن است این شبکه ها دچار فرسودگی و شکستگی شوند که تبعات آن در زمان حوادث گسترده تر است. به اعتقاد دنیا مالی وقتی شبکه ای عمرش طولانی شود مطمئناً دچار آسیب های بسیاری شده است ؛ خصوصاً در شبکه های گاز و آب که در صورت حادثه می توانند هزینه های مالی و جانی بیشتری ایجاد کنند. دنیامالی معتقد است: باید تجدید نظری در حوزه مباحث تقنینی انجام شود. قانون گذار باید به مدیریت شهر اجازه دهد تا در خصوص مدیریت شهر ها مدیریت همه مسائل خدمات زیر بنایی، زیر نظر مدیریت شهری انجام شود. برای اینکه این اتفاق بیفتد باید کانال مشترک تأسیسات شهری را راه اندازی کنیم که هم یک محدوده ایمن و تعریف شده است و هم فضایی است که می توان بازدید و ارزیابی دوره ای در آن انجام داد. سیستم آب از قدیمی ترین شبکه ها گفته می شود شبکه های موجود در شهر تهران به ویژه در مناطق مرکزی شهر قدیمی هستند. قدیمی ترین این شبکه ها هم مربوط به سیستم آب است که احتمال فرسودگی آن بالاست. در این میان خود مسئولان سازمان آب می گویند 20 درصد آب تولیدی پرت می شود که این نشان می دهد سیستم شبکه آب نشتی دارد که مربوط به فرسودگی این زیرساخت ها است. بعد از آب بیشترین طول عمر شبکه ها به برق، مخابرات و گاز مربوط می شود. بااین حال در حال حاضر هیچ آماری در رابطه با کانال زیر ساخت قنوات و فاضلاب های قدیمی آب روهای قدیمی موجود نیست. این موارد بیشتر در مناطق مرکزی و فرسوده شهر قرار دارند که در صورت اتفاق حادثه ای همچون شهران با فاجعه ای بزرگ و هزینه هایی بیشتر روبه رو خواهند شد. اگر زلزله ای رخ دهد، هزینه ها چندین برابر است از طرف دیگر ابوالفضل قناعتی، عضو هیئت رئیسه شورای شهر تهران با اشاره به تنوع زیرساخت های شهری معتقد است: این زیرساخت ها علاوه بر اینکه کیفیت متفاوتی دارند باید به کمیت آن ها نیز توجه کرد. مثلاً بعد از همین اتفاق شهران اعلام شد در 400 نقطه تهران چنین لوله ای با قطر 19 اینچ عبور کرده است. با چنین وضعیتی اگر زلزله ای رخ دهد، هزینه ها چندین برابر است. این در حالی است که در بیشتر نقاط فرسودگی ها نیز مزید بر علت می شود و به کمک بحران می آید. در بحث بحران 90 درصد وقت باید صرف پیشگیری شود که این مسئله شامل ارزیابی و بازسازی شبکه های زیر ساختی می شود. او می گوید بارها تجربه ثابت کرده است که لوله گاز با یک نشست زمین فرسوده شده و از بین می رود، بنابراین باید فکری برای این مسئله کرد و از طریق روش های علمی، حاشیه امنی برای لوله ها ایجاد کرد. بر اساس این گزارش؛ در حالی اعضای شورای شهر ریشه حوادث اخیر تهران را در نبود اطلاعات از زیرساخت ها و فرسودگی های تأسیسات شهری می دانند که هیچ کدام از متولیان حوزه آب، گاز و برق و ... تاکنون هیچ اظهارنظری نکرده اند! اینکه چرا سازمان ها تاکنون اقدامی برای نقشه های به روز شده شبکه های زیرساختی شهر تهران تدوین نکرده و نسبت به نوسازی این شبکه های پوسیده اقدامات لازم را انجام نداده اند، خود جای سؤال دارد. حوادث اخیر نشان می دهد، سیستم آب و فاضلاب ، گاز و برق بافت های شهری زی در کنار بافت های فرسوده آتشی زیر خاکستر است که نمونه کوچکی از آن در شهران علنی شد.