سفر به خانه میرزا کوچک خان

از میان خانه های سقف شیروانی رشت که بگذری، خانه ای هست که تاریخ و یاد مبارزات یک مرد از دیوارهای بلند آن خودنمایی می کند. خانه ای قدیمی که بخش هایی از آن و اشیایی که در بخش موزه مانندی در آن باقی مانده است، متعلق به همان روزهایی است که سردار جنگل در آن خانه زندگی کرده است. خانه میرزا کوچک خان جنگلی، مردی که به عنوان نماد مبارزه علیه بیداد و ستم در دل ایرانیان ماندگار شده و هیچ گاه از آرمان های انقلابی خود بازنماند، در شهر سبز رشت قرار دارد. شاید اگر در سال 1257 هجری شمسی کودکی در این خانه قدیمی متولد نمی شد، امروز آپارتمانی نوساز جای آن را گرفته بود اما تقدیر این بود که این خانه برای مردمان سال های بعد به یادگار بماند تا یادآور رهبر جنبشی باشد که بعدها نهضت جنگل خوانده شد. یونس استادسرایی مشهور به میرزا کوچک خان جنگلی از مبارزان انقلاب مشروطه، رهبر جنبش جنگل مشهور به جمهوری سرخ گیلان بود. او در 11 آذرماه 1300 هجری شمسی بعد از نبردی سنگین با قوای دولتی درحالی که برای ملاقات با رشیدالممالک خلخالی عازم خلخال شده بود، بعد از چند روز سرگردانی در کوه های تالش، براثر سرما و یخبندان درگذشت و بعدازاینکه توسط نیروهای حکومتی سر از تنش جدا شد، در محله سلیمان داراب رشت به خاک سپرده شد. زادگاه میرزا کوچک خان جنگلی اما در میانۀ شلوغی شهر رشت، کمی آن سوتر از میدان تاریخی شهرداری در خیابان پر رفت وآمد استادسرا واقع است. مساحت اولیه این خانه که متعلق به میرزا بزرگ- پدر میرزا کوچک خان بوده- یک هزار و 120 مترمربع و شامل حیاطی وسیع بود که تا پشت تکیه مستوفی امتداد داشته است. پس از کشته شدن میرزا، خانواده او به دلیل احساس عدم امنیت در حکومت پهلوی اول خانه را ترک کرده و آن را بعد ها به فروش رساندند. طبق اسناد و مدارک به دست آمده اولین بار - حدود 80 سال پیش- این خانه توسط رحیم خان برادر میرزا کوچک به شخصی به نام ابراهیم کلیمی اصفهانی و سپس در سال 1327 هجری شمسی به مرحوم سیف الله ملک زاده فروخته شد. فرزندان ملک زاده بعدها به تفکیک محوطه و فروش قسمت بیشتر این خانه اقدام کردند و بخش باقی مانده از خانه میرزا هم تا سال 1360 به مستأجران واگذار می شد. در اوایل دهه 80 بود که وارث مرحوم ملک زاده به دلیل متروکه بودن بنا اقدام به فروش خانه برای تخریب و احداث آپارتمان می کند اما در روز تخریب، شهردار وقت رشت از طریق فردی نا شناس در جریان امر قرار می گیرد و بی درنگ جلوی تخریب کامل بنا را گرفته و با واگذاری زمین معوض به مالک آن، بنای مخروبه میرزا را به تملک شهرداری درمی آورد. شهرداری رشت بعد از در اختیار گرفتن این خانه طرح بازسازی آن را در دستور کار قرار می دهد و بازسازی بنای فعلی خانه میرزا کوچک در سال1381 با استفاده از کار شناسان مجرب و کارآزموده به سبک معماری بومی آغاز می شود. این بنا به مساحت 300 مترمربع شامل دوطبقه است که هر طبقه چهار اتاق، ایوان و دو پلکان در دو طرف خانه برای ورود به ایوان و اتاق های طبقه بالا دارد و در حال حاضر شهرداری رشت مالک اصلی آن است. در طبقه پایین نمایشگاهی دائمی از کتب مربوط به تاریخ گیلان و نهضت جنگل را در خود جای داده و در طبقه بالا اتاق های محل زندگی خانواده استادسرایی مانند آنچه در قدیم وجود داشته، بازسازی شده است. در گوشه و کنار خانه هم روی دیوارها عکس ها و اسنادی از دوران مبارزات نهضت جنگل نصب شده است.