روان شناسی معماری

افسانه مراد حاصل کارشناس ارشد روان شناسی بالینی روان شناسی معماری یکی از اصول معماری می باشد که معماران در تمدن ایرانی در دهه ها و سده های گذشته به صورت تجربی به کاربرده اند. روان شناسی معماری در دانشگاه های معتبر دنیا به صورت ایدئولوژی مدرن موردتحقیق، بررسی و آموزش قرارگرفته شده است. اثرات محیطی در مناطق مختلف متناسب با اقلیم های متنوع آب و هوایی، موقعیت های مکانی و جغرافیایی و عوامل اجتماعی و حضور ادیان و تنوعات فکری و روانی از سوی معماران برای ساخت یک بنا به نوع و نسبت کاربری موردبررسی قرار می گرفت؛ در مرحله اول به دلیل اختلافات شدید میان مذاهب و ادیان در ساخت بناهای معابد، کلیساها و حتی مساجد موردبررسی و استفاده قرار گرفت. مثلاً در ساخت یک کلیسا بعد از دوران زیرزمینی دین مسیح در فضای خارجی در ارتفاع، گنبد، فرم و ریتم و در فضاهای داخلی رنگ ها و نورها و حتی استفاده از شیشه های رنگی در پنجره های گرد که باعث ایجاد حالات روحانی و به منظور عبور نورهای رنگی و انعکاس در محیط کلیسا برای آفریدن نماد بهشت بود را مورداستفاده قرار می دادند. در تمدن های ایرانی بعد از اسلام که در مراحل اول مساجد با ساختارهای فضایی خاص و استفاده از رنگ های الهام بخش به دلیل ایجاد فضاهای روحانی و مقدس مورداستفاده قرار می گرفتند و بعدازآن به ترتیب به خانه ها، اماکن تجسمی و تجملی، اماکن نظامی، آموزشی نیز ورود پیداکرده و معماران موظف به ساخت این بناها بنا به اصولی بوده اند که فقط به صورت تجربی با شرایط روانی بر پا می شد. مثلاً در اماکن نظامی ساخت یک بنا باید ازلحاظ فضای خارجی، نماد قدرت، عدالت و قضاوت فرمانروایی داشته و در فضای داخلی باید نماد خضوع و فرمان برداری باشد و معماران بنا به تجربه ای خود نمی دانستند اصول روان شناسی معماری امروز می باشد، با استفاده از رنگ ها و متریال و عوامل بصری اقدام به ساخت بنا می کردند. روان شناسی هنر معماری روان شناسی هنر در باب ادراک ، فهم و مشخصات هنر و تولید آن سخن می گوید به صورت خاص روان شناسی هنر به روان شناسی ساختاری و محیطی تقسیم می شود روان شناسی ساختاری بیشتر به ویژگی های ذهن هنگام تولید یا ارتباط باکار هنری اشاره می کند ، درحالی که روان شناسی محیطی می اندیشد که بر روان هنرمند اثر می گذارند یا هنرمند بر این شرایط تأثیر می گذارد . آموزه هایی کلی که بیشتر کارهای روان شناسی هنر را هدایت می کنند، بدین قرارند: الف / هنر امری ادراکی است ، بنابراین با توجه به مضمون ادراکات قابل بررسی است . ب/ هنر یک پیوستگی فرهنگی را نشان می دهد و بافهم هنر می توان این پیوستگی فرهنگی را درک کرد ج/ تولید هنری فعالیتی معنادار است و با آن می توان خلاقیت انسانی را درک نمود . برای بیشتر روان شناسان ، زیبایی از جهت فرهنگی و اجتماعی فهم است و کلاً آن ها که به روان شناسی هنرعلاقه مند بودند، دیدی مثبت نسبت به هنر و معماری داشتند و بحث دیگر بحث القا در هنر است ، یکی هنر و هنرمند از چه مجرایی تحت تأثیر قرار می گیرد و دیگر اینکه هنرمند چگونه و با چه مکانیسمی می تواند ارزش هایی را به جامعه القا نماید. ما در دیار خود واجد یک سنت هنری ژرف و پر پیشینه هستیم . آنچه با عنوان هنر ایرانی اسلامی از آن یاد می شود، هم از آموزه های اسلامی سرشار است و هم از زیست محیط ما نسبت برده است. برای بررسی روان شناسانه و جامعه شناسانه این سنت، البته باید شکاف های مهم تاریخی را مدنظر داشت بسیاری از پژوهشگران به درستی تصریح کرده اند انسان جدید در برخی از ویژگی های به کلی با انسان قدیم متفاوت است . انسان جدید در طبیعت دست می برد و انسان جدید، دنیا محور است: درحالی که انسان قدیم دنیا را مزرعه آخرت قلمداد می کند و عاقبت اینکه انسان جدید نوجوست و به آینده توجه دارد، درحالی که انسان قدیم بر سنت ها بسیار تکیه و تمرکز دارد. هم این نکات در هنگام بررسی یک سنت هنری که در تاریخ وجود دارد، باید موردتوجه قرار گیرد. ما ایرانیان مسلمان البته برای فهم و درک این سنت با مشکلات زیادی روبه رو نیستیم، زیرا هنوز هم در این سنت زندگی می کنیم و نفس می کشیم اما هنگامی که واکاوی ای غربی را در باب هنر ایرانی اسلامی می یابیم ، پی می بریم که خیلی وقت ها آن ها با توجه به ذهنیت خود به سراغ این سنت رفته اند. روان شناسی هنر اگر خواهان آن است که دیدی نزدیک به واقع از تحولات هنر اسلامی به دست آورند، باید به این گسل های معرفتی و انسان شناختی توجه وافر معطوف دارند. روان شناسی منزل روان شناسی منزل و دکوراسیون آن بیشتر از آنکه به بحث چیدمان و نحوه ساخت وساز بپردازد ، به موضوعاتی چون خلق فضاهای زیبا و آرامش بخش تأمین امنیت روحی و روانی افراد نیز چگونگی تأثیر آن بر روی روحیات و شخصیت افراد مختلف مربوط می شود . بر همین اساس در پژوهش های اخیر ، رشته ای تحت عنوان روان شناسی معماری یا معماری روان شناختی پدید آمده است که اصول هنری و خلاقیت های موجود در علم دکوراسیون و معماری را با علم شناخت روح و روان انسان ها پیوند می زند . در تحقیقاتی ، در زمینه روان شناسی معماری صورت گرفته دراین باره می گویند : موضوعی که در معماری باید به آن توجه ویژه ای داشت ، نقش معماری ، طراحی به خصوص طراحی داخلی بر روح و روان انسان هایی است که می خواهند از ساختمان یا یک محل اسکان استفاده کنند ؛ به همین دلیل ، رعایت نکات روان شناختی در طراحی ها امر بسیار مهمی است که نباید نسبت به آن بی توجه بود . بر این اساس در حال حاضر بسیاری از افراد ، به رشته های جدید روان شناسی معماری یا معماری روان شناختی روی آورده اند . موضوع روان شناسی دکوراسیون و معماری حدود 10 سال است که در دانشگاه گلاسکو در اسکاتلند موردتوجه قرارگرفته و به صورت علمی تدریس می شود . چیدمان برای آرامش است . طبیعی است که معماران ساختمان ها را بر اساس اصول علمی طراحی می کنند . اما طراحی و معماری خانه چه ازلحاظ ساخت چه تزئین و چه جابجایی نیازمند دقت عمل بر اساس ماهیت انسانی است . بر همین اساس طراحی بنا باید منطبق با اصولی خاص انجام شود ؛ چیزی را که می خواهی بسازی برای انسان می سازی بنابراین باید بر اساس و پایه انسانی و بر مبنای تمایلات ، روحیه و تأمین شادابی و نشاط انسان بنا شود . و ازآنجاکه محیط خانه ، محلی برای آسایش انسان است ، باید در طراحی انواع شکستگی ها در دیوار ، فضا ، مساحت ، رنگ و دکوراسیون و حتی انعکاس صدا به اصل ایجاد آرامش در منزل توجه شود . در حقیقت مکان استراحت انسان باید به دوراز هرگونه آلودگی اعم از صوتی ، هوا ، فضا و بو و آلودگی های روحی و روانی باشد . به عبارت دیگر ، منزل باید طوری طراحی شود که آلودگی های محیطی را به حداقل برساند تا علاوه بر تأمین سلامت جسمی ، بعد ارتقای سلامت روحی نیز موردتوجه قرار گیرد . زیرا توجه به مسئله روان شناختی طراحی و دکوراسیون مکان های استراحت و فعالیت افراد ، باعث فراخی دید ، قلب و دل انسان می شود . بر همین اساس در طراحی و دکوراسیون منزل باید ارتفاع سطح ، نورگیرها و پله ها به نحوی طراحی شود که در آن فضا احساس خفگی و محدودیت به افراد دست ندهد . چند نکته بسیار مهم در طراحی و دکوراسیون منزل پرهیز از یکسان سازی و توجه به تنوع دکوراسیون توجه به ارتفاع سطح ، نورگیرها و پله ها تا در آن فضا احساس خفگی و محدودیت به افراد دست ندهد این تنوع در توجه به شکستگی ها در طرح پستی بلندی و زاویه نمود می یابد . رنگ و نور بسیار مهم در طراحی و معماری است . نوع رنگ و چگونگی به کارگیری آن در طراحی تأثیر بسزایی بر روح و روان و آرامش انسان ها دارد . ازاین رو باید در طراحی دکور از رنگ هایی استفاده شود که به انسان آرامش دهد . به طور مثال اگر اتاقی برای فعالیت روزمره و ورزش است ، باید رنگ های پویاتری برای آن در نظر گرفت تا نشاط و فعالیت را القا کند و برای اتاق های استراحت و خواب باید از رنگ های آرام بهره بریم .