نشست زمین صاحبقرانیه را تهدید می کند

سلطان صاحبقران ارادت ویژه ای به حضرت عبدالعظیم داشت و به همین بهانه در مرتفع ترین نقطه تهران آن روزها دستور ساخت بنایی را داد تا از پنجره آن بتواند هر صبح به حضرت عبدالعظیم سلام دهد. کاخی که به نام خودش سند خورد و حتی بعد از به قدرت رسیدن پهلوی ها تغییر نام نداد. صاحبقرانیه درست در راستای حرم حضرت عبدالعظیم قرار دارد. به گفته کارکنان مجموعه تا چند سال پیش هم از پنجره تالار آیینه، در روزهایی که هوای تهران کمتر خاکستری بود، می شد بارگاه حضرت عبدالعظیم را دید اما حالا تنها چشم انداز تالار آیینه صاحبقرانیه جرثقیل ها و اسکلت های آهنی برج هایی هستند که قد علم و چشم انداز کاخ را تا چند صدمتری محدود کرده اند. البته این تنها تأثیر برج سازی و بلندمرتبه سازی های محله نیاوران بر یکی از فاخرترین بناهای تاریخی شمال تهران نیست. تن صاحبقرانیه از گودبرداری ها و ساخت وسازهایی که به گفته کارشناسان رفتار زمین را در منطقه تغییر داده، به لرزه افتاده است. یک احتمال هفته گذشته محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور اعلام کرد: محدوده کاخ نشست کرده و ترک هایی در کف و سقف کاخ ایجادشده است. مطالعاتی را آغاز و بستر محدوده را مطالعه کرده ایم. یکی از احتمالاتی که وجود دارد این است که این ترک ها ناشی از تجمع آب قنات هایی باشد که از زیر این بنا عبور می کردند و به دلیل ساخت مجموعه تجاری در جنوب مجموعه نیاوران، آب های قنات ها زیرزمین جمع شده و پدیده آب شستگی اتفاق افتاده و باعث نشست زمین شده است. تمهیدات به کار گرفته شده یکی از کارشناسان مجموعه می گوید: ماسال های قبل هم روند آسیب را در کاخ صاحبقرانیه داشتیم و تمهیداتی هم برای حفاظت بنا به کار می گرفتیم. فروش محدود بلیت و پذیرش بازدیدکنندگان در قالب گروه های کم تعداد برای بازدید، ازجمله این تدابیر بود اما اخیراً روند آسیب ها شدت پیداکرده است. ما پیش ازاین شاید هرسال یک بار شاهد ریختن آیینه ها در تالار آیینه بودیم اما اخیراً هرماه چندین آیینه از بنا جدا می شود. حال وروز صاحبقرانیه غربت عجیبی در تالار آیینه حکم فرماست. جایی که روزی تصمیمات کلان حکومتی در آن گرفته می شد، حالا در رخوتی تلخ آرام گرفته و میزهایش خالی و دیوارهایش خالی ترند. کارشناس موزه می گوید: سال گذشته تمام اشیا را جمع کردیم و روی مبل ها را با پارچه پوشاندیم اما مدیریت چند ماه پیش اعلام کردند که قصد دارند مجدداً موزه را برای بازدید عموم آماده کنند، به همین دلیل مجدداً اشیا را در جای خودشان چیدیم. طبقه اول صاحبقرانیه یک سالی می شود که تعطیل شده اما حوض خانه از آبان ماه سال پیش و با تشدید آسیب ها تعطیل شد. فرش ها نامنظم و به هم ریخته روی زمین پهن شده اند. میزها خالی اند و روی مبلمان را با پارچه های سفید پوشانده اند. در اتاق اسناد، مظفرالدین شاه بعد از امضای فرمان مشروطه انگار خیره شده به ترک بزرگی که به گفته کارشناس مجموعه ترک خطرناکی است. احوال صاحبقرانیه خوش نیست. درهای آهنی منتهی به بنا بسته اند و بازدیدکنندگان فقط تا چند قدمی کاخ می رسند و بعد از نگاهی گذرا با خواندن متن که در نزدیکی بنا نصب شده است و به آن ها می گوید: صاحبقرانیه جهت انجام مطالعات آسیب شناسی و مقاوم سازی تعطیل است. به سراغ سایر بناهای مجموعه می روند و هیچ کس از خودش نمی پرسد چه کسانی این مقاوم سازی و آسیب شناسی را انجام می دهند؟ چرا بنایی که نیاز به مرمت دارد این قدر در سکوت فرورفته و گویی منتظر اتفاق ناگواری است؟ قاتلان هویت شهر شاید اگر اقدام مؤثری به سرعت برای نجات این بنای فاخر انجام نشود، باید آماده شویم تا خبر به تاریخ پیوستن این بنای تاریخی را به سختی باور کنیم. صاحبقرانیه احوال خوشی ندارد. تالار آیینه حالا در سکوت از پشت حریرهای چرک شده به جرثقیل ها نگاه می کند که قاتل هویت این شهر شده اند. به اسکلت هایی که هیچ اصالتی ندارند و هرروز گوشه ای قد می کشند. در تالار آیینه حالا خبری از ابهت و شکوه شاهانه قاجارها نیست. ترک ها به تمام تاریخ چشم غره می روند و تن دیوارهای خسته را زخمی کرده اند. در بالادست، بنای دیگر قاجاری مجموعه هم اوضاع خوشی ندارد. پای ترک ها به کوشک احمدشاهی هم بازشده، ستون ها و تن دیوارها و سقف ایوان بنا از گزند ترک ها در امان نمانده اند. بازهم نشست زمین اسکندر مختاری، کارشناس مرمت میراث فرهنگی، بعد از بازدیدی که از صاحبقرانیه و مجموعه نیاوران داشت، گفت: عمده ترین مشکلی که نه تنها در مجموعه نیاوران که به طورکلی در مورد تمامی بناهای تاریخی تهران می بینم، نشست زمین است. براثر شرایطی که در تهران پیش آمده سفره های آب زیرزمینی پایین رفته اند و همین موضوع باعث شده که زمین خشک شود و رطوبت خود را از دست بدهد و براثر از دست دادن رطوبت دشت تهران نشست کرده است و این نشست در جاهای مختلف خود را نشان می دهد. به خصوص در بناهایی که از قبل هم در شرایط مناسبی نبودند، این نشست زمین نمود بیشتری دارد. وی ادامه داد: مشکلاتی را که در ساختمان دیدم به دو بخش تقسیم می کنم: یک بخش آن که هنوز چندان حاد نشده، نشست زمین در قسمت جنوب شرق است و بیشتر در محوطه بنا خود را نشان داده و هنوز تأثیر زیادی روی ساختمان نگذاشته است. بخش دیگر این است که این بنا از سال های پیش نیاز به مرمت داشت و همچنان این نیاز در صاحبقرانیه وجود دارد. مصالح قدیمی دچار فرسایش شده و باید تعمیر شوند و این بنا احتیاج به مرمت های جدی دارد. رحمت الله رئوف، مدیر مجموعه نیاوران در خصوص آسیب هایی که مجموعه نیاوران را تهدید می کند خاطرنشان کرد: تا مطالعات علمی انجام نشود و نتایج آن ها در دسترس نباشد، نمی توانیم به طور قطعی اظهارنظر کنیم که عامل آسیب های اخیر صاحبقرانیه چیست اما به طورکلی نشست زمین در مجموعه نیاوران از شمالی ترین نقطه تا جنوبی ترین نقطه مشاهده می شود. در بخشی از مجموعه این نشست در عمارت اتفاق افتاده است، در بخش دیگر هم در محوطه و فضای سبز یا دیوارهایی که مرز بیرون و داخل بنا است، شکاف برداشته است. زمین مقاوم سازی شود اسکندر مختاری، کارشناس مرمت میراث فرهنگی در خصوص اقداماتی که در حال حاضر باید در مجموعه نیاوران انجام شود، گفت: مهم ترین اقدامی که در حال حاضر باید انجام شود، این است که زمینی را که ساختمان روی آن قرارگرفته است، مقاوم سازی کنیم. به این دلیل که در حال حاضر رفتار زمین در صاحبقرانیه و کوشک احمدشاهی نسبت به گذشته تغییر کرده است. طی روزهای اخیر بعضی از کارشناسان اعلام کردند دلیل تشدید آسیب های کاخ صاحبقرانیه، گودبرداری عمیق و ساخت پروژه اطلس مال است. مختاری در خصوص تأثیر پروژه اطلس مال بر آسیب های کاخ صاحبقرانیه می گوید: نمی شود با سرعت در این مورد اظهارنظر کرد و باید دقیقاً کارشناسی صورت گیرد و بعد با توجه به نظر کارشناسان در این زمینه اظهارنظر کرد. اصولاً گودبرداری بیش از یک تا دوطبقه زیرساخت های تهران را تغییر می دهد. به این دلیل که تهران مسیر قنوات بسیاری دارد و گودبرداری های عمیق عموماً به قنات برمی خورد و با گودبرداری برای قنات ها انسداد یا تغییر مسیر رخ می دهد. در صورت تغییر مسیر قنات درخت هایی که در منطقه قرار دارند از پایین دست شروع به خشک شدن می کنند. با ساخت وسازهایی که در تهران در حال وقوع است به طورکلی ساختار زمین در حال تغییر است. این تغییر یا به دلیل برداشت بی رویه آب های زیرزمینی اتفاق می افتد یا براثر تغییر مسیر و انسداد قنوات است که ساختار زمین تغییر می کند. اثری از تهران قاجاری نیست تهران این روزها هیچ اثری از تهران قاجاری در خود ندارد. تک نشانه های باقیمانده از آن روزها هم زیر سایه سنگین برج ها و مجتمع های بزرگ تجاری در حال تخریب است و نگاه های نگران در مقابل عظمت مجتمع های تجاری تنها کاری که از دستشان برمی آید، این است که دغدغه ای عمومی ایجاد کنند تا ته مانده های هویت شهری پایتخت 200 ساله ایران را حفظ کنند.