آیا شهرنشینی ریسک ابتلا به اسکیزوفرنی را افزایش می دهد؟

اخیراً ویدیویی در فضای مجازی دست به دست می شود. یک وانت پیکان پس ازاینکه تلاش می کند از کوچه ای با عرض کم خارج شود ناگهان به سایر خودروها برخورد می کند. در بدو امر بیننده تصور می کند خودرو دچار مشکل شده و یا سهواً چنین اتفاقی افتاده است، این گمان لحظاتی بعد و با حرکت های جنون آمیز راننده وانت که به سمت سایر خودروها و حتی عابران هجوم می برد برطرف می شود. این سؤال که دلیل چنین حرکاتی چه می تواند باشد؟ قطعاً با پاسخ های گوناگونی مواجه خواهد شد.راننده وانت جنجالی ساعت 15:30 روز چهاردهم مهر در محله قیطریه اقدام به ورودممنوع به یک خیابان می کند و با 10 خودرو برخورد می کند. مطابق اعلام اولیه پلیس پایتخت این فرد توسط مردم متوقف و با حضور مأموران راهور دستگیر و تحویل عوامل کلانتری می شود. وی حالت عادی داشته و در بررسی های اولیه مدعی است توسط سرنشینان یک دستگاه خودرو پژو 405 تعقیب شده است. به همین بهانه به سراغ پرسشی می رویم که شاید تاکنون بارها از خود پرسیده باشیم. آیا شهرها ساکنان خود را سمت جنون می برند؟ مطابق آمار ملل متحد در سال 1391 در حدود 67 درصد از مردم جهان در شهرها زندگی می کنند. فرآیندهای اقتصادی و اکولوژیک اثرات انکارناپذیری بر سلامت جسمی و روانی شهرنشینان دارند. میزان این اثر وابسته به عوامل پرشماری اعم از شمار جمعیت سکونتگاه، تراکم جمعیت، تعاملات اجتماعی، فعالیت های فیزیکی و میزان قرارگیری در معرض سموم، نور و آلودگی ها و است. به طور عمومی وضع سلامت در شهرها به دلیل دسترسی بهتر به اشتغال، آموزش و بهداشت بهتر از روستاهاست. بااین وجود دستیابی به داده هایی ازاین دست قدری دشوار است چراکه محیط شهری برخلاف آنچه به نظر می رسد چندان همگن نبوده و اگرچه به طور عمومی وضع سلامت را در شهرها می توان بهتر از روستاها دانست، برای برخی از بیماری های خاص و یا در مورد ساکنین محلات خاصی از شهرها، این برتری با شبهات بسیاری مواجه است. تفاوت های شهر و روستا در ریسک ابتلا به اختلالات روانی علیرغم وضع مناسب تر شهرها نسبت به روستاها در حوزه بهداشت عمومی آمارها نشان می دهند مشکلات روانی در شهرها 38 درصد بیش از روستاها مشاهده می شود. در همین پژوهش ها، در شهرها اختلال شخصیتی 39 درصد و اختلالات مرتبط بااحساس نگرانی 21 درصد بیشتر مشاهده شده است. (پین و همکاران،2010) با توجه به این امر که در دو جامعه مورد مقایسه وضع سن، جنسیت، طبقه اجتماعی، قومیت و وضع زناشویی تفاوت چشم گیری نداشته است می توان اثر این عوامل را نادیده انگاشت و تنها فاکتور شهرنشینی را به عنوان متغیر آزمون در نظر داشت. بیشترین تفاوت در شاخص سلامت روانی در خصوص بیماری اسکیزوفرنی مشاهده می شود. اسکیزوفرنی یک اختلال شدید روانی بوده و مابین نیم تا یک درصد از ساکنان جهان را مبتلا نموده است. نخستین داده های ثبت شده در خصوص افزایش اسکیزوفرنی در جوامع شهری به سال 1939 و پژوهش فاریس و دانهام در مناطق مرکزی شیکاگو بازمی گردد. در پژوهش یادشده به تفاوت چشمگیر میزان ابتلا به اسکیزوفرنی در مناطق پرتراکم مرکزی نسبت به مناطق کمتر متراکم حاشیه شهر اشاره شده است. در پژوهش های بعدی که بر همین مبنا انجام شده نکته یادشده مورد تأیید قرارگرفته و مخصوصاً به اثر تعیین کننده زندگی از بد تولد تا سن 15 سالگی اشاره شده است. افرادی که در بازه زمانی یادشده در مناطق شهری پرتراکم زندگی کرده اند بیش از سایرین در معرض ابتلا هستند. این افزایش درصد مبتلایان در میان زنان 1.34 و در مردان 1.92 درصد بوده است. بسیاری از پژوهشگران معتقد هستند که میزان شهری بودن محیط[1] همانند یک فیلتر کلیه عوامل محیطی را تحت الشعاع قرار داده و بدین ترتیب عوامل متعددی همچون میزان مصرف مواد مخدر و روان گردان ها، قرارگیری در معرض سموم، آلودگی های محیطی و با توجه به میزان فاکتور یادشده اثرگذاری بیشتری بر میزان ابتلا به اسکیزوفرنی خواهند داشت. جالب توجه آنکه میزان این اسکیزوفرنی در بخش هایی از شهرها که ساکنین آن تا پیش ازاین در طبقات بالادست اجتماعی بوده و به مرور تنزل طبقه یافته اند بسیار بیشتر از سایر بخش ها بوده است. به این ترتیب می توان به نقش آشکار بحران های اقتصادی در آنچه طبق نظریات مرتبط با روانشناسی شهری استرس اجتماعی خوانده می شود، پی برد.