وقتی حوادث عادی می شوند

دو نهاد بر سر یک موضوع اختلاف نظر دارند. از سویی شهرداری ها و شورای شهری ها سعی می کنند خطوط 6 و 7 مترو را از شائبه عامل ریزش تبرئه کنند و از طرف دیگر دولتی ها انگشت اتهام را به سوی مترو نشانه می روند. شهرداری ها سست شدن خاک ناشی از برداشت بی رویه آب های زیرزمینی را مطرح می کنند و دولتی ها می گویند حوادث اخیر به علت فروریزش بوده که ارتباطی با پایین رفتن آب های زیرزمینی ندارد. در علم ژئوتکنیک دو پدیده فرونشست و فروریزش به عنوان عوامل آسیب معرفی می شوند. فرونشست به دلیل پایین آمدن سطح آب های زیرزمینی و برداشت بی رویه است که معاون وزیر راه و شهرسازی می گوید: خوشبختانه در تهران با توجه به درشت دانه بودن خاک، کمتر با این مسئله مواجهیم و فقط در بعضی نقاط شهر به صورت موضعی شاهد آن هستیم. اما پدیده فروریزش که چند نوبت در شهران، خیابان پیامبر (ص) و میدان قیام اتفاق افتاد به دلیل مجاورت با مترو بوده است. شکرچی زاده معتقد است وقت کافی برای مطالعات ژئوتکنیک خطوط 6 و 7 گذاشته نشده و عمده دلیل فرو ریزش های اخیر همین مسئله است. دو سیگنال ریزش های اخیر انفجار در شهران به علت فرونشست زمین و نشت گاز، فرونشست زمین در خیابان پیامبر (ص)، ریزش تونل مترو کیانشهر و ریزش تونل مترو در حوالی میدان قیام دو سیگنال را ارسال کرد؛ اول اینکه منابع آبی تهران دیگر ظرفیت برداشت ندارد و دیگر این که توسعه عجولانه ناوگان حمل ونقل زیرزمینی منجر به حوادث ناگواری می شود. خشک سالی و برداشت نامتعارف آب از چاه های غیرمجاز، علاوه بر خشک شدن دیگر چاه ها و مشکل در تأمین آب شرب باعث فرونشست زمین در دشت ورامین و دشت تهران، کرج و شهریار شده است، مناطقی که تا پیش ازاین قطب کشاورزی در منطقه به حساب می آمدند. به دلیل نابودی آبخوان ها دشت ورامین با وسعتی بالغ بر 700 کیلومترمربع، در سه ناحیه فرونشست زمین داشته که با توجه به نزدیک بودن راه آهن تهران - مشهد به این اراضی این تأسیسات در معرض خطر هستند. علاوه بر این، با ادامه روند فرونشست ها تخریب مناطق مسکونی، تأسیسات شهری و خطرات جانی و مالی را در پیش خواهیم داشت. نشتی 12 درصدی لوله های آب از سوی دیگر معاون وزیر راه و شهرسازی بابیان اینکه اقدامات حفاظتی برای پایداری خاک در عملیات مترو ضروری است عنوان کرد که به نظر می رسد در ایجاد خطوط 6 و 7 مترو مطالعات کافی انجام نشده است. شکرچی زاده بیان می کند: خاک تهران درشت دانه است که در بعضی جاها امکان چسبندگی ندارد. به همین دلیل وقتی عملیات مترو انجام می دهیم باید کارهای حفاظتی برای پایداری خاک انجام شود. به طور مثال اگر جاهایی با عبور قنوات مواجهیم یا احتمال نشتی آب داریم باید تمهیدات لازم را در حفاری بیندیشیم؛ بخصوص که در شبکه های آب با حدود 10-12 درصد نشتی مواجهیم. حوادثی با کمترین تعداد کشته ها حادثه ترکیدگی لوله گاز 28 خرداد در شهران به وقوع پیوست که با برکناری معاون فنی و عمرانی مترو تهران همراه شد. این حادثه با دو کشته و پنج مصدوم به نوعی می توان گفت به خیر گذشت؛ حادثه ای که اگر درزمانی غیر از ساعت 4:20 صبح رخ می داد یا محدوده آن گسترده تر بود می توانست تبعات بسیار ناگواری را برای کلان شهر تهران به دنبال بیاورد؛ تا جایی که اقبال شاکری رئیس کمیته عمران شورای شهر در خصوص آن می گوید: مدیریت شهری تهران و شورای شهر باید صدقه بزرگی کنار بگذارند . هم چنین اتفاقی که در خیابان قیام افتاد ساعت یک و نیم روز ششم محرم بود. این حادثه می توانست دهم محرم بیفتد و با توجه به خیل عزاداران حسینی تلفات بسیار بیشتری به دنبال داشته باشد. لذا این هشدار باید ما را به این اندیشه وا دارد که در کلیه عملیات های ساخت وساز شهری مطالعات کافی را صورت دهیم. تلاش دستگاه ها برای تبرئه خود درحالی که هنوز علت حادثه شهران، به صورت کامل مشخص نشده است؛ ظرف سه ماه (11 شهریورماه) دومین حادثه با ظاهری مشابه بازهم در غرب تهران و در خیابان پیامبر (ص) در نزدیکی مجتمع کوروش اتفاق افتاد که با سقوط یک خودرو و نجات خودروی دیگر در آستانه سقوط همراه بود و خوشبختانه تلفات جانی در پی نداشت. مدیران شهرداری تهران در اولین دقایق بروز حادثه ظهر پنجشنبه درباره علت وقوع حادثه اعلام کردند که نشت آب ناشی از خطوط اصلی قدیمی و فرسوده علت حادثه بوده است و نشست زمین در خیابان پیامبر ربطی به حفاری تونل مترو ندارد. اما پرورش مدیرعامل آبفای تهران چنین نظری ندارد و می گوید: به طورقطع می توان گفت که این موضوع هیچ ارتباطی با مسئله آب نداشته و دو لوله 500 و 150 میلی متری این منطقه کاملاً سالم هستند. افزایش تعداد قربانی ها پس از حادثه خیابان پیامبر (ص) به فاصله کمتر از یک هفته تونل مترو یک بار دیگر ریزش کرد و این بار چهار قربانی گرفت. در ساعت 17 روز چهارشنبه کارگران مشغول برداشتن سگمنت های دستگاه حفاری مترو (TBM) بودند که چند سگمنت روی بیل مکانیکی می ریزد. بلافاصله پس از وقوع حادثه گروه امداد و نجات در محل حاضر شدند و اقدام به نجات 10 نفر از کارگرانی که در این بخش از کارگاه مترو مشغول به کار بودند کردند. از 10 نفر کارگری که در این محل مشغول به کار بودند، یک نفر سالم و 5 نفر مصدوم شده بودند که به سرعت به مراکز درمانی منتقل شدند و متأسفانه چهار جسد از زیر آوار بیرون آمد که معاون شهردار تهران درباره آن ها گفت: این چهار نفر درراه سازندگی میهن جان خود را از دست دادند. عادی شدن ریزش ها درحالی که مسئولان مترو هنوز از سه حادثه قبلی درس عبرت نگرفته بودند، چهارمین ریزش در 19 مهرماه حوالی میدان قیام به وقوع پیوست و به نوعی ریزش را برای شهروندان، عادی کرد. مقنی تبعه افغانستان تا کمر در خاک گلی گرفتار می شود: عوامل آتش نشانی پس از حضور در محل حادثه با استفاده از قرقره و سبد برای نجات این فرد اقدام کرده و وارد چاه می شوند تا با کندن گل های اطراف این کارگر او را آزاد و نهایتاً نجات دهند اما در حین امدادرسانی ریزش دوم صورت می گیرد و هر دو (آتش نشان و کارگر) مدفون می شوند آسان ترین راه توجیه حوادث اگرچه سستی لایه های زیرین زمین و پوکی خاک ناشی از برداشت آب های زیرزمینی عملاً شهر را آسیب پذیرتر کرده است، اما اگر قرار باشد این بهانه را دستاویز توجیه حوادث بعدی قرار دهیم باید یک ماه دیگر منتظر حادثه بعدی باشیم که شاید نهایتاً ناچار می شویم با برکناری یک مدیر قائله را ختم به خیر کنیم. چهار حادثه اخیر که دو مورد در شمال غرب، یک مورد در جنوب شرق و یک مورد در جنوب تهران رخ داد، به لحاظ نوع برخورد و عکس العمل عوامل مهار این رخداد اثبات کرد جدا از اینکه پایتخت فعلاً امکان واکنش سریع به حوادث طبیعی که با مقیاس چند برابر بزرگ تر از حادثه شهران می تواند اتفاق بیفتد ندارد، خطر بالقوه شبکه شریان های حیاتی زیرزمین و همچنین آمادگی ناکافی نهادهای مدیریت بحران در کنترل ابعاد حادثه اولیه زمینه ساز ایجاد حوادث ثانویه خواهد بود