بزرگراه های دو طبقه؛ تجربه ای شکست خورده

با افزایش جمعیت شهرنشین در دنیا و گسترده شدن شهرها، استفاده از خودرو های شخصی نیز افزایش پیداکرده است. سال ها قبل مسئولان ارشد شهرهای دنیا مجبور شدند با ساخت بزرگراه های بیشتر، ظرفیت خیابان ها را افزایش دهند. پایتخت ایران و برخی از شهرهای بزرگ ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده اند. عریض کردن خیابان ها و ساخت پل های طبقاتی ازجمله اقداماتی هستند که اخیراً در تهران و برخی از شهرهای بزرگ ایران آغازشده اند. پروژ ه هایی که سال ها قبل در کشورهای غربی انجام شد و به دلایل متعددی مانند هزینه های بالای نگهداری، زلزله و گسترش ترافیک و آلودگی بیشتر شکست خورده اند. اگرچه هزینه زیادی برای ساخت آن ها صرف شده بود، اما مسئولان مجبور شدند آن ها را تخریب کنند. مسئولان این شهرها پس از تخریب پل های طبقاتی، توجه خود را معطوف به حمل ونقل عمومی و گسترش فضای سبز و پیاده روها کرده اند. درنهایت در بسیاری از این شهرها، ساخت پل های طبقاتی برای همیشه متوقف شده یا به زیرزمین انتقال یافته است و محیط های باز شهری مخصوصاً در مرکز شهر به فضاهای مطلوبی برای زندگی تبدیل شده اند. ترافیکی که رفع نشد تحقیقات اساتید شهر ساز در آمریکا، کانادا، کره و برزیل درباره سه پیامد منفی بزرگراه طبقاتی و پنج تحول مثبتی که پس از تخریب و تغییر کاربری این معابر نصیب شهرهای جهان شده، حاکی است در سال های بهره برداری از این اتوبان ها در کشورهای مختلف، افزایش مسیرهای تردد خودرو بدون آنکه به کاهش بار ترافیک در مسیرهای قبلی منجر شود، در عمل باعث تشدید تقاضای سفر با خودروی شخصی شد ضمن آنکه هزینه تصاعدی نگهداری از پل های طبقاتی و همچنین خطر ریزش پل در اثر زلزله در شهرهای لرزه خیز، به عنوان اشکالات اساسی این نوع معابر بوده است. ایجاد طبقه دوم برای تردد خودرو، چهره اجتماعی شهرهای جهان را بعد از مدتی تحت تأثیر ترافیک بیشتر، به اتاق های ایزوله کار ، زندگی و رانندگی تغییر داد و طراوت شهری را از شهرها گرفت. ممنوعیت بزرگراه های دوطبقه در آمریکا بررسی ها دراین باره نشان می دهد که 40 سال پیش شهرداران 8 شهر بزرگ از 4 کشور جهان، برای مهار تبعات انسانی و شهری استفاده از بزرگراه های دوطبقه و همچنین کنترل هزینه های سنگین اقتصادی- اجتماعی این مدل خیابان سازی، تخریب پل های طبقاتی را در دستور کار قراردادند به طوری که هم اکنون در آمریکا به عنوان کشور مُبدع خیابان های دوطبقه، 20 سال از ممنوعیت احداث این نوع معابر می گذرد. ساختارهای جدید فکری شهرسازی در آمریکا با تخریب پل طبقاتی هاربوردرایو در سال 1974 شروع شد. این پل طبقاتی در سال 1943 در شهر پورتلند آمریکا، در کناره رودخانه ساخته شد. برای ساخت این پل 79 خانه مسکونی و چند بنای تاریخی تخریب شدند، اما به مرورزمان مسئولان متوجه شدند این پل باعث از بین رفتن محیط اطراف رودخانه می شود. با توجه به ساختارهای جدید فکری در شهرسازی آمریکا که موافق توقف ساخت اتوبان ها و پل ها در شهرها بود، مسئولان تصمیم به تخریب این پل گرفتند و به جای آن پارک و فضای پیاده روی سرسبزی در کنار رودخانه ساخته شد. این خیابان در حال حاضر به یکی از محبوب ترین خیابان های شهر تبدیل شده است. زلزله های آمریکا باعث تخریب پل های طبقاتی بیشتری در شهرهای دیگر آمریکا نیز شد. در شهر سانفرانسیسکو نیز بعد از تخریب پل طبقاتی سنترال فری وی به دلیل زلزله ای که در سال 1989 اتفاق افتاد، ساخت پل های طبقاتی ممنوع شد. در شهر سیاتل آمریکا در سال 1949 پل طبقاتی آلاسکان وی ساخته شد. این پل نیز در سال 2000 با زلزله ای شروع به ریزش کرد و در سال 2011 به طور کامل تخریب شد. مسئولان تصمیم گرفتند به جای پل، راه زیرزمینی بسازند تا در مقابل زلزله مقاوم تر عمل کند و محیط شهر برای انسان ها مطبوع تر شود. پل های طبقاتی در ریو برزیل در سال 1950 در کلان شهر ریودوژانیرو، محل برگزاری بازی های المپیک در برزیل، پل طبقاتی پریمترال ساخته شد. هدف از ساخت این پل با بودجه دولتی افزایش ظرفیت خیابان ها بود. اما در نوامبر سال 2013 این پل که هزینه زیادی برای ساختش صرف شده بود، تخریب شد و تبدیل به پیاده رویی عریض و سرسبز با خط ریل قطار درون شهری در میان آن شد. این تصمیم مهم در راستای طرح توسعه مرکز شهر گرفته شد. با توجه به اینکه هدف طرح، رشد پایدار شهر بود و متخصصان تصمیم گرفتند استفاده از خودرو های شخصی را با گسترش پیاده روهای سبز و حمل ونقل عمومی کاهش دهند. همچنین سعی بر آن شده که بزرگراه ها را تا جای ممکن به زیرگذر تبدیل کنند و فضای اصلی شهر با حداقل ترافیک خودروهای شخصی محیط سالم و بانشاط تری را برای شهروندان به وجود آورد. بزرگراه ها در کره تبدیل به باغ می شوند در سئول بااینکه بزرگراه ها نماد مدرن شدن هستند و از بین رفتن آن ها درواقع از بین رفتن یک نماد مهم در شهر است اما شهردار سئول برای ساختن فضای سالم تر شهری در سال 2003 دستور تخریب پل طبقاتی چئونگی چئون را داد تا به جای آن یک رودخانه مصنوعی با پیاده روهای سبز در اطرافش ساخته شود. این پروژه در سال 2005 افتتاح شد و وجود آب تمیز و ایجاد محیط طبیعی باعث کاهش دما، افزایش استفاده از وسایل نقلیه عمومی و تغییر فضای شهری در آن خیابان شلوغ شد. موفقیت این پروژه ضرورت وجود محیط طبیعی در زنده کردن محیط شهری را به مسئولان نشان داد. از سال 2015 پروژ ه جدیدی در شهر سئول آغازشده است که بر اساس آن تمامی پل های طبقاتی روی اتوبان ها را تبدیل به باغ و مسیر پیاده می کنند. در سال 2006 مسئولان شهر سئول متوجه شدند که ساخت اتوبان های بیشتر پاسخ مناسبی برای از بین بردن ترافیک سنگین سئول نیست. همچنین هزینه نگهداری و تعمیرات اساسی آن ها نه تنها متوقف نمی شود بلکه هر دوره بر میزان این هزینه ها افزوده می شود. نهایتاً بعد از تحقیقات بسیار و بحث بر سر گسترش یا تخریب پل ها، مسئولان شهر سئول تصمیم گرفتند به جای ساخت اتوبان فضای مناسب پیاده روی و دوچرخه سواری را گسترش دهند. بر همین اساس دولت محلی تصمیم گرفت باغ های مرتفع بسازد و طرح شرکت هلندی معماری و شهرسازی ام. وی. آر. دی. وی را انتخاب کرد. در این طرح تمامی پل های بزرگراهی به پیاده روهای سرسبز تبدیل می شوند که نه تنها به کاهش آلودگی هوا کمک می کنند، بلکه باعث افزایش سلامت و تحرک شهروندان نیز می شوند. این پروژه قرار است تا پایان سال 2017 به بهره برداری برسد و تأمین مالی آن به عهده مسئولان دولتی شهر است و هزینه آن حدود 33 میلیارد دلار برآورد شده است. بزرگراه دوطبقه در تهران در تهران، سال 90، ساخت اتوبان دوطبقه صدر به عنوان گران ترین پروژه عمرانی درون شهری در ایران آغاز شد طوری که تاکنون بدون آنکه پرونده مالی آن با پیمانکار مربوطه بسته شود، 1300 میلیارد تومان خرج پل طبقاتی صدر شده است. مهم ترین هدف از ساخت این پل که همان تسهیل بار ترافیکی در حدفاصل شمال شرق تا شمال غرب بود، در حال حاضر به واسطه ترافیک سنگین در پل صدر طی ساعت مختلف روز، نشان از عدم تحقق کامل آن دارد. در این میان، زمزمه هایی مبنی بر ساخت دومین بزرگراه طبقاتی در دونقطه پایتخت ازجمله بزرگراه همت شنیده می شود که در صورت اجرا، باعث تکرار مجدد تجربه سوخته نظام شهرسازی جهان در تهران خواهد شد. ساخت پل های طبقاتی اگرچه راه حل خوبی برای برطرف کردن ترافیک به نظر می رسد و ممکن است تا 10 سال دیگر نیز بتوانند به نیاز خودرو ها و حمل ونقل پاسخ دهند. اما به مرورزمان این پل های طبقاتی دچار مشکلاتی خواهند شد و باید هزینه زیادی صرف بازسازی شان شود. از طرفی این طرح ها باعث تشویق مردم برای خرید خودروهای بیشتری می شود که ترافیک و آلودگی هوا را در طولانی مدت بیشتر می کند و شهر به جایی خواهد رسید که انسان ها به صورت پیاده دیگر قادر به رفت وآمد در شهر نخواهند بود و زندگی سالم به اجبار از زندگی مردم حذف خواهد شد