حضور شرکت های چینی در صنعت نفت ایران؛ چگونه؟

پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای و امضای توافق برجام از سوی ایران و کشورهای 1+5 به ناگاه شمار تجار و بازرگانان خارجی که از ایران بازدید کردند افزایش یافت؛ به صورتی که در کمتر از شش ماه پس از امضای این توافق نامه به گفته مقام های ایرانی بیش از 200 هیئت تجاری بلندپایه از ایران بازدید و بسیاری هم نسبت به برگزاری نمایشگاه های مختلف صنعتی در این بازار بکر اقدام کردند. همه این اتفاق ها دقیقاً زمانی روی می داد که ایران پس از یک دوره تحریم و خروج شرکت های بزرگ به بازاری بدون رقیب برای کشور چین تبدیل شده بود و بسیاری از مسئولان و فعالان اقتصادی این کشور بر این باور بودند که با اجرایی شدن توافق برجام و رفع تحریم ها حضور چین در بازار ایران بخصوص دو صنعت بزرگ یعنی نفت و خودروسازی این کشور کمرنگ تر خواهد شد. منصور معظمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رئیس هیئت عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در این زمینه می گوید: چین به اندازه کافی در ایران سرمایه گذاری انجام داده است و اکنون زمان آن رسیده که فرصت در اختیار دیگران قرار گیرد. این در حالی است که اکنون می بینیم این انتظار نه تنها برآورده نشده، بلکه حضور سرمایه گذاران چینی در بخش های مختلف اقتصادی ایران بخصوص صنعت نفت پررنگ تر از گذشته کاملاً مشهود است. به صورتی که حتی اگر در خیابان های تهران و مناطق نفتی ایران دقیق نگاه کنید تعداد چینی ها بیش از گذشته ملموس است. به اعتقاد کارشناسان صنعتی، رفع یک دهه تحریم علیه اقتصاد ایران باعث شده است فرصت های بسیاری برای سرمایه گذاری در بخش های مختلف اقتصادی در اختیار صاحبان صنایع و شرکت های خارجی قرار گیرد، اما برخی موانع برای حضور گسترده صنایع اروپایی وجود دارد که باعث شده چین با در نظر گرفتن روابط گسترده سیاسی خود در ایران موفق تر از دیگران عمل کرده و هنوز هم به نوعی تسلط کامل در صنعت نفت ایران داشته باشد. گزارش های بانک جهانی و همچنین برخی منابع اقتصادی در سراسر جهان بیان کننده آن است که تنش های سیاسی در ایالات متحده آمریکا درباره رقابت های انتخاباتی، عدم حضور بانک های بزرگ اروپایی و همچنین برخی تصمیم گیری های غیر شفاف در ایران عاملی بوده که روند حضور سرمایه های اروپایی در این منطقه باوجود تمام پتانسیل هایش کندتر از انتظارات یک سال گذشته باشد. این شرایط باعث شده برخی ناامیدی ها نسبت به حضور سرمایه های اروپایی در ایران تشدید شده باشد و صاحبان صنایع و کسب وکارها نیز دوباره به سمت شرق گرایش نشان دهند. شرایطی که معظمی درباره اش می گوید: انتظار داریم تا پایان سال آینده ده میلیارد دلار سرمایه خارجی در بازار ایران جذب شده باشد که اغلب آن ها در پروژه های کشتی سازی و پتروشیمی خواهند بود، اما روند فعلی به نوعی مطابق انتظارها نبود و باید ببینیم دستورالعمل جدید آمریکا (7 اکتبر 2016) برای حضور سرمایه گذاران در بازار ایران و ارتباطات بانکی چه تأثیری در این زمینه خواهد داشت. ایران گزینه های زیادی ندارد لی گوفو، از بخش مطالعات بین الملل وزارت خارجه چین در این زمینه به بلومبرگ می گوید: برخی سیاستمداران و صاحبان کسب وکار در ایران احساس می کنند در قرارداد برجام فریب خورده اند و به آرامی فرصت ها در حال از دست رفتن است، به همین دلیل چین به خوبی می داند گزینه های زیادی مقابل ایران برای ارتباط با شرکای خارجی نیست. گوفو، در ادامه می افزاید: دوره تحریم های ایران برای چین یک امتیاز بسیار مناسب بود چون در این شرایط اغلب کشورها از بازار ایران خارج شدند و تقریباً چین تنها شریک تجاری ایران در بخش های مختلف بود و حجم تجارت میان دو کشور به یک باره پنج برابر افزایش یافت. نکته دیگری که کارشناسان اقتصادی به آن اشاره دارند بحث تغییر سیاست های تأمین انرژی چین از بازارهای خارجی است، در این زمینه کارشناسان معتقدند اگر به نمودار تأمین انرژی موردنیاز چین از بازارهای بین المللی توجه داشته باشیم می توانیم به سیاست های بلندمدت و افق برنامه های تجاری آن ها کاملاً پی ببریم. چون این کشور هرزمان که به انرژی بیشتری نیاز داشته، همواره اول به میادین نفتی عربستان مراجعه کرده و پس ازآن با ایران وارد مذاکره شده است. اگرچه روسیه هم از گذشته جایگاه استراتژیک خود در بازار چین را حفظ کرده است. بازهم چین در میادین نفتی در سال 2010 میلادی با افزایش فشارهای آمریکا بر شرکت های خارجی حاضر در میادین نفتی ایران، ژاپن آخرین کشوری بود که میادین نفتی ایران را ترک کرد و این فرصت طلایی غیرقابل انکاری برای یکه تازی چین در میادین نفتی ایران شد، فرصتی که سه سال بعد به دلیل کم کاری چینی ها در میدان نفتی آزادگان با اعتراض دولت ایران روبه رو شد و برخی از شرکت های چینی را تا مرز اخراج از بازار ایران پیش برد. در آن دوره، بهانه شرکت های چینی فشارهای آمریکا برای خروج از میادین نفتی ایران بود اما پس از امضای قرارداد برجام و رفع تحریم ها اگرچه برخی میادین نفتی دیگر در اختیار چینی ها نبود اما شناخت دقیق این کشور از نیازهای نفتی ایران باعث شده حتی با این پیشینه نامناسب، دوباره دولت ایران برای انجام پروژه های نفتی به سمت چین حرکت کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند کم کاری چینی ها در میدان نفتی آزادگان باعث شد تا اکنون عراق که با شرکت رویال داچ شل برای بهره برداری از این میدان قرارداد بسته بود سهم بیشتری نسبت به ایران از آن میدان استخراج کند به صورتی که تکنولوژی بالای شرکت های اروپایی توانسته از این میدان مشترک برای عراق 200 هزار بشکه نفت استخراج کند. کرامت بهبهانی، مجری طرح توسعه میدان آزادگان شمالی در این زمینه می گوید: مجموعه فعالیت هایی که در این منطقه صورت گرفته در راستای تأمین منافع ملی کشورمان بوده است. بهبهانی تأکید می کند: بدون سرمایه گذاری خارجی تا تکمیل پروژه، چهار سال فاصله داریم و ازآنجاکه نباید لحظه ای را هم از دست بدهیم برای سرمایه گذاران خارجی شرایط حضور را اعلام کردیم و شرکت های چینی اعلام آمادگی کردند. اگرچه ممکن است اروپایی ها تکنولوژی بالاتری نسبت به چینی ها داشته باشند، اما اعلام آمادگی نکردند و چین حاضر به سرمایه گذاری شده است. در این زمینه همایون فلک شاهی، از تحلیلگران موسسه وود مکنزی می گوید: اگرچه ایران با برخی شرکت های اروپایی ارتباطی برقرار کرده و در نظر دارد ارتباطات خوبی با آن ها داشته باشد، اما برخی موارد ازجمله انتخابات آمریکا، برکسیت و طولانی شدن اعلام قراردادهای جدید نفتی ایران عاملی شده که هنوز پاسخی روشن از شرکت های نفتی برای حضور در میادین نفتی ایران نداشته باشیم. فلک شاهی این روند را عاملی دانست که دوباره ایران نسبت به حضور چینی هایی که بدعهدی کرده بودند روی خوش نشان داده و با نرمی نسبت به همکاری با این کشور برنامه ریزی نماید به صورتی که برای اجرای مراحل دوم آزادگان شمالی بازهم چینی ها وارد می شوند. البته بسیاری از کارشناسان در صنعت نفت براین باورند تنها منابع مالی برای تکمیل پروژه ها و موفقیت در بهینه شدن بهره برداری کافی نیست، بلکه نیازمند تکنولوژی نیز خواهیم بود، امری که هنوز شرکت های چینی به اندازه های شرکت های اروپایی در آن امتیاز ندارند به همین دلیل همکاری شرکت های چینی با صنعت نفت ایران ممکن است درنهایت منافع اقتصادی ایران را تأمین نکند.