خطر نابودی 80درصد منابع آبی تا 20سال آینده

تحقیق موسسه جهانی منابع از غیرقابل دسترس شدن سالانه بیش از 80درصد منابع آبی ایران خبر می دهد. شرایطی که موجب شده تا ایران در فهرست 36کشوری جای گیرد که مشکل بحران آب رادارند، محمدمهدی گلمکانی، رئیس ستاد محیط زیست شهرداری تهران نیز عنوان می کند که درصورتی که با توجه به محدودیت منابع آب در تهران و دیگر مناطق کشور مدیریت لازم از سوی دولت اعمال نشود، تا 20سال آینده 80درصد منابع آبی از بین خواهد رفت. ایران تبدیل به بیابان مطلق می شود؟ یکی از اصلی ترین معیار هایی که برای اندازه گیری شرایط آبی یک کشور کاربرد دارد، معیار فالکن مارک است که طبق آن اگر سرانه مصرف آب تجدید پذیر در یک کشور کمتر از یک هزار و 700مترمکعب باشد، باید گفت آن کشور دچار بحران آب شده است اما اگر این میزان به کمتر از یک هزار مترمکعب برسد، باید عنوان کرده که ساکنان از با بحرانی بسیار جدی مواجه شده اند. بحرانی که با خود مشکلات اقتصادی شدید و وقایع نامطلوب زیست محیطی را به همراه دارد. براین اساس باید گفت مصرف آب در ایران 96میلیارد مترمکعب بوده و در مقایسه با 120میلیارد مترمکعب از کل منابع آب تجدیدشونده، نشان دهنده وضعیت بحرانی مصرف این ماده حیاتی در ایران است. موضوعی که حمید چیت چیان، وزیر نیرو نیز بر آن تأکید دارد. از سوی دیگر در تحقیق سازمان ملی هوانوردی و فضایی ایالت متحده آمریکا، ایران در فهرست 45کشور در معرض خطر خشک سالی در رتبه چهارم قرارگرفته است. گزارش ناسا تأکید می کند که احتمال دارد بین 30 تا 40 سال آینده بخش های وسیعی از ایران به بیابان مطلق تبدیل شوند. لوله های فرسوده یا بی توجهی به اصول آمایش سرزمین اما جدا از کاهش بارش ها و نزولات آسمانی مهم ترین دلیل بروز بحران و کم آبی در کلان شهرها چیست باید گفت؟ وجود لوله های فرسوده شبکه آب و فاضلاب تهران و بی توجهی به هدر رفت آب موجب شده تا موقعیت منابع حیاتی و به ویژه آب به خطر بیفتد و متولیان امر همان طور که پیش تر اشاره شد از نابودی 80درصد منابع آبی تهران و کلان شهرها تا دو دهه آینده خبر دهند. از سوی دیگر باید گفت، بی توجهی به اصول آمایش سرزمین در تدوین برنامه های توسعه کشور نیز یکی دیگر از عواملی است که به این مشکل دامن زده است، زمانی که بیشتر صنایع بدون در نظر گرفتن شاخص های اکولوژیکی بیشتر در مناطق نیمه خشک مرکز کشور مستقرشده اند خواسته و ناخواسته به بروز مشکل در حوزه کمبود آب مواجه دامن زده اند. به زبان ساده تر اینکه توزیع نامناسب صنایع و امکانات که خود نیز بسترساز توزیع نامناسب جمعیت خواهد بود، درزمانی نه چندان طولانی کلان شهرهای کشور را دچار مشکل کم آبی کرده اند. در این میان اشاره به این نکته ضرورت دارد که افزایش و تمرکز جمعیت در یک محدوده، احتمال انجام شهرک سازی بی رویه را افزایش می دهد. به طور مثال همان طور که دو سال قبل محمد درویش، مدیرکل وقت دفتر آموزش و مشارکت مردمی سازمان حفاظت محیط زیست درباره تهران عنوان کرده بود، وقتی که حداکثر ظرفیت این شهر حدود سه میلیون نفر است، شاهد حضور جمعیت بسیار بالایی برای زندگی در آن هستیم، به طورقطع باید منتظر بروز مشکل در تأمین آب شرب برای این جمعیت بود، زیرا همان طور که کارشناسان اعلام کرده اند تا 10سال آینده دیگر سفره آب زیرزمینی برای تأمین آب شرب مردم پایتخت وجود نخواهد داشت. این بحران موجب می شود تا از صدها کیلومتر آن سوتر آب موردنیاز برای تهران را تأمین شود. راهکاری که هم هزینه بسیار بالایی داشته و هم دردسرهای زیادی با خود به همراه دارد. ایرانی ها 70درصد بیشتر از میانگین جهانی آب مصرف می کنند به هرحال تمرکز بسیاری از مشاغل دولتی و خصوصی همچنین امکانات و برنامه های مربوط به توسعه شاید موجب شده تا محققان موسسه مستقل استرالیایی FDI نیز عنوان کنند؛ تحقیقات انجام شده نشان می دهد ایران در حال مبارزه با یک بحران آبی جدی بوده و علت آن هم سوء مدیریت دولت و برنامه ریزی های نامناسب است. اینکه میانگین مصرف آب در ایران 70درصد بیشتر از میانگین جهانی است و با ادامه این روند و با تأثیرات تغییر اقلیم بحران آب در ایران تشدید می شود. بنابراین باید به دنبال راهکارهایی اصولی و قابل اجرا برای برون رفت از این مشکل بود. ضرورت کاهش فشار جمعیت در استان های کم آب همه این موارد موجب می شود تا بتوان این گونه عنوان کرد که باید طبق اسناد بالادستی توسعه، تدابیری را اندیشید تا فشار جمعیت را در استان هایی که با کمبود آب مواجه هستند کاهش دهد. همچنین دولت باید برای تمام فرآیند آب و تصفیه آن برنامه داشته باشد، ضمن اینکه در بحث مدیریت آب های کشاورزی و سطحی، استفاده از آب باران، علاوه بر آن مدیریت آب مصرفی شهروندان بازنگری صورت گیرد تا بتوان جلوی این بحران را گرفت. بحثی که رئیس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران آن را عنوان کرده و معتقد است باید در اولویت برنامه های دولت قرار گیرد. به عبارتی متولیان امر باید یکی از مهم ترین اولویت های خود را حفاظت از منابع حیاتی ازجمله آب قرار دهد. ضرورت سرمایه گذاری در حوزه برخورد با لوله های فرسوده شبکه آب و فاضلاب تهران نیز نکته دیگری است که گلمکانی بر آن تأکید دارد، به باور وی صرف سرمایه در این بخش هزینه نیست و به نوعی سرمایه گذاری برای توسعه پایدار کشور محسوب می شود. ضمن اینکه باید از ظرفیت سیستم بازچرخانی شبکه فاضلاب بهره گرفته شود که یکی از روش های مثبت کنترل آب به شمار می رود. البته باید سیستم فاضلاب طوری مدیریت شود که باعث کاهش آب های زیرسطحی شهر نشود. باید آب فاضلاب تصفیه و بازچرخانی شود تا برای ارتقا و آبیاری فضای سبز شهری مورداستفاده قرار گیرد. واقعیت این است که ما جزو کشورهای کم باران هستیم و اگر در مهندسی شهرسازی به این نکته توجه شود و بر اساس برنامه ریزی صورت گیرد می توان به میزان زیادی مانع از هدر رفت آب شد. این در حالی است که برای کاهش هزینه ها در حوزه برنامه ریزی این امکان نیز وجود دارد؛ از تجربه کشورهایی که موقعیت ژئوپلیتیک شبیه ایران دارند، در حوزه شهرسازی حتی کشاورزی بهره گرفت. فراموش نکنید حدود 90درصد از آب های ایران در قسمت کشاورزی صرف می شود و این رقم در صنعت حدود 5درصد است بنابراین سهم شرب رقمی معادل دو تا سه درصد خواهد بود. براین اساس شاید باید بیشترین برنامه ها جهت ممانعت از هدر رفت آب روی بخش کشاورزی متمرکز شود. تا با کمترین میزان آب، بهترین بهره مندی را داشته باشیم. در این میان اگرچه معصومه ابتکار معتقد است؛ به طورقطع برنج کاری در اصفهان و خوزستان یا کشت محصولات آب بر در سراسر کشور باید تعطیل شود؛ اما منطق حکم می کند تعطیل کردن کاشت و برداشت این محصولات شاید راه حلی باشد که در کوتاه مدت در کاهش میزان مصرف آب نتیجه بدهد، اما نباید با اتخاذ چنین راهکارهایی توازن اقتصادی منطقه و معیشت کشاورزان در یک ناحیه را بر هم زد و به نوعی تنها به پاک کردن صورت مسئله اندیشید. بنابراین به نظر می رسد بهترین راهکار طراحی نقشه علمی برای برقراری توازن در میزان منابع آبی موجود و شیوه های مصرف کردن آن بوده و تدوین سندی جامع در این حوزه باید مدنظر قرار گیرد.