تکرار داستان شهرداری و میراث فرهنگی؛ این بار بازار تهران

انتهای بازارچه عباس آباد، بازارچه حاج قاسم در جنوبی ترین نقطه بازار تهران که مدرنیته چند 10 سال پیش کاربریِ محله ای آن را گرفت، نه تنها سال گذشته خانه ای قاجاری و مدرسه ای از اوایل پهلوی را به عنوان آخرین شاهدانِ تاریخ این بخش از بازار تهران قدیم از دست داد، بلکه کمتر از یک سال پیش نیز به مرور کلنگ حذف حدود 20 طاق ضربیِ قاجاری در دل این بازار را که در فهرست میراث ملی نیز به ثبت رسیده، زده شد تا مجتمعی تجاری در پنج طبقه با 600 مغازه جایشان را بگیرد و آن طاق ها برخلاف اسناد تاریخی تهران قدیم بالاتر بروند. در این میان بار دیگر شهرداری منطقه 12 تهران، اداره کل میراث فرهنگی استان و استعلام از آن را نادیده گرفت و بر اساس تابلوی شناسنامه ای این ساختمانِ در دست ساخت، شروع آن از 16 خرداد 94 آغازشده و قرار است تا 20 خرداد 96 نیز به پایان برسد و حالا از پشت سقف های خراب شده می توان اسکلت های آهنی را دید که نصف روشنایی روز را هم بند آورده اند و قرار است غول بزرگ بازار باشند. هرچند نباید از ذهن دور داشت که این یک اتفاق تکراری در بازار تاریخی تهران است، اتفاقی که به واسطه تکراری بودنش، شاید دیگر توجه هیچ کس را جلب نکند. ساخت مجتمع تجاری به جای بناهای تاریخی یکی از کسبه بازارچه می گوید: از حدود 6 ماه پیش خانه و مدرسه را تخریب کردند و به مرور به ما نیز مجوز تخریب دادند تا طاق بالای مغازه مان را تخریب کنیم. یکی دیگر از مغازه داران پوشاک در این بازارچه عنوان می کند: قرار است در این مجتمع 600 مغازه ایجاد کنند، شش ماه پیش طاق ها را خراب کردند تا پس از ساخت مجتمع تجاری، طاق ها بالاتر رفته و روی آن ها سوار شود. او نیز بابیان این که طاق ها را همان 6 ماه پیش تخریب کردند، ادامه می دهد: قرار است این مجتمع دوطبقه در زیرزمین و سه طبقه روی زمین ساخته شود. کسبه جوان دیگری که بیشتر دل نگران ایجاد رقابت با 600 مغازه در این بازارچه کوچک است، می گوید: در طول این شش ماه تاکنون هیچ کس از میراث فرهنگی را ندیده است که وارد بازارچه شود، چون معتقد است اگر کسی از میراث فرهنگی وارد شود، قطعاً بابت تخریب این طاق ها دل نگرانی دارد و برخورد دیگری به جز خوشحالی دارد، اما گویا تازه چند روز است که میراث فرهنگی از این اتفاق مطلع شده است. او ادامه می دهد: در زمان تخریب طاق ها و آغاز ساخت مجتمع، از همه کسبه اجازه گرفتند، همچنین مالک اصلی این مجتمع تجاری تعهد داد که پس از پایان کارِ ساخت، بار دیگر سقف ها را می سازد. وی اما با اشاره به چهار پنج طاقی جدید که طرحی کاملاً متفاوت و بیشتر شبیه طاقی های ضربی در مساجد که حدود 100 متر دورتر از طاق های قدیمی و نیمه مخروبه است، بیان می کند: قرار است با پایان ساخت مجتمع، آن نمونه طاقی ها از نیمه ی مجتمع ساخته شود. طاق های جدید برای ساخت دوباره روی مجتمع تفاوت ساخت دو طاقی در بازارچه و ارتفاعی که طاقی نمونه با طاقی باقیمانده از دوره قاجار دارد را به راحتی می توان در بن بست شهید رضایی در انتهای بازارچه حاج قاسم دید. طاقی که بیشتر شبیه یک جسم بزک زده است تا اقدامی معمارانه و فنی که بتواند دست کم آن طرح را به نمونه قدیم خود شبیه کند. یکی از قدیمی های بازارچه که از بچگی در این محله رشد کرده و امروز هم در آنجا کار می کند، می گوید: پیش ازاین بخشی از فضایی که در حال تبدیل به ساختمان است یک مدرسه دخترانه بود و بخش دیگرش خانه ای از حدود 100 سال پیش بود، اتفاقات محوی از دوران کودکیم از مدرسه و خانه ی قدیمی اش دارم. آن خانه ای ارزشمند بود، سردرش را هنوز به خاطر دارم. او که حدود 65 سال سن دارد، ادامه می دهد: اینجا خانه های قدیمی زیادی بود، اما هیچ کدام دیگر نیستند و امروز فقط یک یا دو خانوار در این بازارچه زندگی می کنند، همه کوچه ها و بن بست هایش به کارگاه، مغازه و انبار تبدیل شده اند. حرف هایی که مخالف اعمالشان است مهدی معمار زاده، کارشناس فنی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در این زمینه می گوید: در تخریب این طاق ها که هیچ عیب و ایرادی نداشتند، شهرداری مکلف بوده است از میراث فرهنگی استعلام کند، کاری که انجام نداد. او بابیان این که متأسفانه شهرداری به طور مستقیم وارد عمل شد، بیان می کند: اقدامات ناهماهنگ شهرداری به نادیده گرفتن قانون میراث فرهنگی، ازنظر حقوقی قابل پیگیری است، چون طبق مواد 558 تا 562 قانون مجازات اسلامی مربوط به میراث فرهنگی هرگونه صدمه زدن به بناهای تاریخی جرم محسوب می شود و قانون گذار برای این جرم مجازاتی را در نظر گرفته است. وی با تأکید بر این که این بخش از بازار تهران حدود 15 سال پیش به طور کامل مرمت شد، اضافه می کند: در شرایطی که شهرداری از همکاری با میراث فرهنگی و حفظ بافت های تاریخی صحبت می کند، رفتارهای کاملاً خلاف حرف هایشان دارند. معمار زاده ایجاد طاقی های جدید با طراحی کاملاً متفاوت با طاق های گذشته و البته در ارتفاعی بالاتر از طاق های قاجاری را اقدامی کاملاً غیرممکن می داند و بیان می کند: این بازار مانند دیگر بخش های بازار تاریخی تهران در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و دارای ضابطه است. همچنین طاق های بازارچه که درگذشته در یک طبقه ساخته شده اند از معدود طاق هایی هستند که به شکل اولیه مرمت و بازسازی شده اند. این مدرس دانشگاه این نوع طاق تاریخی در بازار تهران را نشان از رعایت فرم و قالب انسانی در بازار می داند که عرض و ارتفاع آن با یکدیگر متناسب هستند و بیان می کند: این که بخواهند برای ساخت یک مجتمع این فرم را به هم زده و آن را نادیده بگیریم، هویت معماری بازار را نادیده گرفته ایم، آن هم به خاطر منافع شخصی و سلیقه ای که هویت ملی را فدای منافع اشخاص می کند. پیگیری حقوقی میراث تهران از شهرداری منطقه 12 سپیده سیروس نیا، معاون میراث فرهنگی تهران درباره اقدامات موردنیاز در این بازارچه و پس از تخریب 20 تاقی قاجاری می گوید: معاون میراث فرهنگی به دنبال ارزیابی یک خانه تاریخی در بازارچه حاج قاسم به این منطقه می رود که ناگهان با تخریب این تاق ها مواجه می شود و همان روز پیگیر این تخریب از شهرداری منطقه 12 تهران می شود. قاسمی بیان می کند: شهرداری در پاسخ به نامه ی میراث فرهنگی استان تهران اعلام کرده است، بخشی از طاق ها توسط شهرداری تخریب شده و بخش دیگر را خود مردم به دلایل واهی تخریب کرده اند، چون این اقدام را توسط شهرداری دیده اند. وی ادامه می دهد: با توجه به پیگیری هایی که اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران از شهرداری منطقه 12 درباره ی تخریب های این بازارچه تاریخی انجام داده است و شهرداری جواب درستی نسبت به این تخریب ها نداده است، بخش حقوقی این اداره کل دریکی دو روز آینده از این تخریب شکایت می کند.