طراحان شهری بیشتر در مورد سلامت روان فکر کنند

پارک ها و فضای سبز برای سلامت روان مفیدند. این باوری تکراری است که حتی بین برنامه ریزان و طراحان شهری هم رایج است. به عنوان مثال در طرح رسمی پارک های شهری تورنتو در سال 2013 می خوانیم: دسترسی به فضای سبز سطح استرس را کاهش می دهد، حال منفی انسان ها را کم می کند، احساس افسردگی را کاهش می دهد و منافع متعدد دیگری برای سلامت روان و احساس خوشی فراهم می کند. اثر مجاورت با فضای سبز مسئولان شهری معمولاً طوری در مورد ارتباط بین فضای سبز و سلامت روان حرف می زنند که گویی هیچ شک و شبهه ای در این مورد وجود ندارد؛ اما تحقیقات دانشگاهی ارتباط بین این دو را زیر سؤال برده اند. رونالد استرام و دبورا کوهن در مقاله شان که در سال 2014 منتشر شد می گویند: شواهد تجربی کمتر از آن اند که کسی بتواند پاسخ چنین سؤالی را بدهد. مطالعه ی آن ها نشان می دهد نقل مکان به مکانی با فضای سبز بیشتر موجب بهبود سلامت روان فرد می شود درحالی که نقل مکان به جایی با فضای سبز کمتر اثر معکوس بر سلامت روان دارد؛ اما یک سال بعد لی ساو، فلیکس لیم و لوئیس کاراسکو در مقاله شان به این نتیجه رسیدند که ارتباط واضحی بین سلامت روان و استفاده از فضای سبز یا مجاورت با فضای سبز وجود ندارد. این مطالعه نشان می دهد بدون در نظر گرفتن شرایط مهم اولیه ای که تحقق این ارتباط را ممکن می کنند، قضاوت در مورد اینکه افزایش دسترسی به فضای سبز مستقیماً به سلامت روان منتهی می شود، قضاوتی عجولانه است. تورنتو از این نظر می تواند مثالی آموزنده باشد. بر اساس داده های Urban HEART Toronto آن 25 درصد از محلات تورنتو که بیشترین دسترسی به فضای سبز دارند، در برابر آن 25 درصدی که کمترین دسترسی به فضای سبز دارند، نمره ی سلامت روانی کمتری داشتند (به ترتیب 72٫1 و 73٫5). بررسی داده ها به شکل معکوس هم نتایج مشابهی را نشان می دهد: آن 25 درصد از محلات که بیشترین نمرات سلامت روان را داشتند به ندرت از فضای سبز بیشتری نسبت به 25 درصد پایینی محلات ازنظر سلامت روان برخوردار بودند. البته این داده ها خالی از اشکال نیستند. خود اظهاری سلامت روان چندان قابل اتکا نیست؛ اما حداقل این داده ها یک چیز را ثابت می کنند و آن اینکه اثبات همبستگی بین سلامت روان و پارک ها کار بسیار دشواری است. تبعات طراحی بد پارک ها صرف گفتن اینکه فضای سبز برای سلامت روان خوب است کاملاً ساده انگارانه است. باید عمیق تر به قضیه نگاه کرد. طراحان شهری عادت دارند کمیت فضای سبز و دسترسی به فضای سبز را در نظر می گیرند اما کیفیت فضای سبز معمولاً به خاطر سختی سنجش آن مورد غفلت واقع می شود. نکته جالب این است که تحقیقات نشان می دهند پارک های با طراحی بد می توانند وضعیت سلامت روان را حتی بدتر هم بکنند. دلیلش هم واضح است: در محلاتی که درگیر مشکلات بزرگ تر اجتماعی مانند مصرف مواد مخدر و بزه کاری هستند، پارک ها تبدیل به مکانی برای وقوع چنین ناهنجاری هایی می شوند؛ اما این دلیل نمی شود در محلات با درآمد کم پارک نسازیم. بلکه نکته اینجاست که ساخت پارک باید طوری باشد که از مشکلات خاص آن اجتماع آگاه باشد و آن ها را در نظر بگیرد. جیک توبین مدیر یک سازمان مردم نهاد که درزمینه ی توسعه پارک ها کار می کند دراین باره می گوید: کاملاً واضح است که منافع اجتماعی پارک زمانی به دست می آید که پارک ها کیفیت بالا داشته باشند، به خوبی نگه داری شوند و بستر فعالیتی هایی باشد که مردم را دورهم جمع کند و انزوای اجتماعی را کاهش دهد. ساخت یک تکه زمین سبز چه فایده ای دارد اگر کسی از آن استفاده نکند یا آنجا احساس راحتی نکند؟ مشکل اصلی در این میان این است که سیاست گذاری در مورد سلامت روان کار بسیار دشواری است، زیرا مانند سایر شاخص های اجتماعی و انسانی (مانند فقر یا سطوح اعتیاد)، سلامت روان هم هم زمان هم بخشی از یک شبکه بزرگ تر از عوامل اجتماعی است و هم محصول آن هاست. بنابراین این ادعا که پارک ها برای سلامت روان مفیدند گرچه ممکن است در سطح فردی درست باشد اما تعمیم آن به سطح اجتماع دشوار است. بخشی از این دشواری به خاطر این است که خود مفهوم سلامت روان بسیار سخت است. سیاست گذاری در مورد پارک ها ساخت پارک در تعداد زیاد و اندازه های بزرگ به تنهایی برای بهبود سلامت روان کافی نیستند. بهبود سلامت روان عموماً به مسائل متعدد دیگری هم بستگی دارد. بعضی از آنان مانند ارزیابی دقیق از ویژگی های پارک، کیفیت پارک و برنامه هایی که در پارک ها اجرا می شوند در اختیار اداره ی پارک های شهر است اما بعضی دیگر مانند بزه، مصرف مواد مخدر و وضعیت اقتصادی در اختیار این بخش نیست. سیاست گذاری در مورد پارک ها به همان سادگی که در بادی آمر به نظر می رسد نیست. آنچه به عنوان نتیجه می توان گفت این است که سرسبزترین محلات لزوماً سالم ترین محلات نیستند، همچنین فضای سبز به خودی خود نمی تواند باعث کاهش معضلات محله شود؛ اما فضای سبز باکیفیت که در طراحی اش بهبود سلامت روان (گرچه مکانیسم های آن تاکنون به خوبی شناخته شده نیستند) مدنظر بوده می تواند موجب بهبود سلامت روان شود. آنچه ضروری است لزوم پرهیز از نگاه ساده انگارانه به فضاهای سبز و پارک هاست. ساخت پارک هایی برای بهبود سلامت روان به معنی تلاش برای شناخت بیشتر خود مفهوم سلامت روان است. استقبال از چنین پیچیدگی هایی نهایتاً منجر به پارک هایی بهتر و مردمانی شادتر خواهد شد.