اوپک در دستان اقتصاد دلاری

دولت تدبیر و امید در لایحه بودجه سال آینده پیش بینی کرده که قیمت نفت خام بشکه ای 50دلار خواهد بود. بر همین اساس هم هزینه ها در لایحه بودجه برنامه ریزی شده اند. طبیعی است که خوش بینی دولت یازدهم به دلیل موفقیت اجلاس 171 اوپک و متعاقباً نشست اوپک و غیر اوپکی هاست. آیا این پیش بینی محقق خواهد شد؟ حتی اگر تصور کنیم که اوپک و غیر اوپکی ها به توافق به عمل آمده، پایبند بمانند اینکه تولیدکنندگان و صادرکنندگان، حجم تولید نفت خام و عرضه آن به بازار را کاهش دهند به طورجدی موردتردید است. درنتیجه به نظر می رسد که پایداری قیمت نفت خام بشکه ای 50 دلار یا بیشتر از آن در سال آینده بسیار مشکل خواهد بود. چرا؟ برای اینکه توافق به عمل آمده برای کشورهایی نظیر عربستان بر اساس کاهش حجم صادرات عنوان شده است و نه کاهش حجم تولید. علاوه بر آن پیش بینی شده بود که چنانچه بهره بانکی در امریکا افزایش یابد، دلار قوی تر می شود و قیمت نفت خام سقوط خواهد کرد که این اتفاق 24 آذرماه رخ داد. به همین واسطه است که شاید در نظر گرفتن قطعی قیمت ها در کانال 50 دلاری و بالاتر مقداری خوش بینانه به نظر می رسد. چالش تفاوت کاهش تولید و کاهش صادرات همان طور که بسیاری از کارشناسان مطرح کرده اند، کاهش حجم صادرات نفت خام با کاهش حجم تولید نفت خام یکی نیست. کما اینکه صادرات نفت خام عربستان معمولاً در این فصل کاهش پیدا می کند. از سوی دیگر اسثتثاهایی که اوپک برای برخی کشورهای عضو قائل شد به طورکلی حصول نتیجه برای توافق به عمل آمده را موردتردید قرار می دهد. در همین حال این سؤال مطرح است که آیا برخی از کشورها در آسیا نظیر چین برنامه خرید نفت خام و انبار کردن در انبارهای استراتژیکشان در قیمت بشکه ای 50 دلار و بالاتر را ادامه خواهند داد؟ آیا خرید نفت خام به این منظور را به طورکلی متوقف خواهند کرد تا قیمت به سطحی مناسب تر برای آن ها برسد؟ موقعیت دولت ترامپ در وضع جدید بازار در همان ایام که خبر توافق اوپک برای کاهش حجم صادرات منتشر شد، سهام شرکت متعلق به آقای هارولد هام مشاور انرژی آقای ترامپ 22درصد افزایش پیدا کرد و یک شبه حدود سه میلیارد دلار به ثروت ایشان افزوده شد. چرا؟ برای اینکه در قیمت بین بشکه ای 50 یا 55 دلار و بالاتر تولید نفت خام غیرمتعارف (شیل اویل) مقرون به صرفه خواهد بود. اگرچه برخی معتقدند که در قیمت بشکه ای 40دلار هم تولید شیل اویل توجیه دارد؛ چراکه عملیات حفاری و آماده سازی هزاران چاه شیل اویل و شیل گاز (حدود 4000 یا بیشتر) در دورانی که ایران تحت تحریم بود و قیمت نفت خام در بازار را بالا نگه داشته بودند، تکمیل شده است و این چاه ها فقط منتظر عملیات مشهور به فراکینگ (Fracking) هستند تا در صورت تأمین مالی برای این منظور تولید را شروع کنند. درواقع اخبار حاکی از آن است که هزاران چاه دیگر در امریکا برای عملیات حفاری در کوتاه مدت مشروط بر اینکه تأمین مالی لازم مهیا شود، آماده شده اند. هنوز کسی نمی داند که دولت آقای ترامپ چه سیاست اقتصادی را در پیش خواهد گرفت. اما انتخاب وزیر انرژی، مشاور انرژی و وزیر امور خارجه در کابینه آقای ترامپ نشان داد که دولت امریکا برای دلار و بازار نفت توجه ویژه ای را مبذول خواهد کرد. ترامپ یک تاجر است و نمی خواهد که نقش دلار در تجارت جهانی کم رنگ شود. از سوی دیگر سرمایه گذاری های سنگین شرکت های چندملیتی در حوزه دریای خزر، روسیه، عراق، آفریقا، برزیل و... با خطر مواجه اند. به همین دلیل است که در بازار بین المللی نفت ملاحظه می شود که تولید کنندگان برای جلوگیری از ضرر و زیان، نفت را برای ماه های آتی پیش فروش می کنند. ارتباط نرخ بهره با سقوط بهای نفت خام بانک مرکزی امریکا برای دومین بار پس از بحران اعتباری، مالی و بانکی در سال 2008 میلادی نرخ بهره بانکی در امریکا را افزایش داد. گفته می شود برای این تصمیم بانک مرکزی به این نتیجه رسید که تورم ممکن است اقتصاد امریکا را در مقام مقایسه با کندی رشد اقتصادی یا رکود اقتصادی درخطر بیشتری قرار دهد. وقتی بانک مرکزی امریکا در سال 2008 میلادی نرخ بهره بانکی را کاهش داد یا در سطح پایین نگه داشت، موجب شد تا نقدینگی بیشتری در اقتصاد به جریان بیفتد و پول بیشتری در صنعت تولید نفت خام غیرمتعارف (شیل اویل) سرمایه گذاری شد. همچنین بانک مرکزی امریکا دلار بیشتری چاپ کرد تا اقتصاد امریکا را به حرکت درآورد. اگرچه چاپ دلار متوقف شده، اما بانک مرکزی امریکا روز چهارشنبه 24 آذر 95 به این نتیجه رسید که ادامه سیاست پایین نگه داشتن نرخ بهره بانکی موجب افزایش نرخ تورم خواهد شد و نباید اشتباهی که در سال 1970 میلادی که موجب شد نرخ تورم در امریکا دورقمی شود را تکرار کنند. لزوم احتیاط در برابر نوسانات نفت خام خوشبختانه مردم در سال 92 تصمیم درستی گرفتند و برای وزارت نفت هم وزیر مناسبی در آن شرایط برگزیده شد که توانست تولید نفت و گاز را به سطحی برساند که در اوپک 171 و نشست اخیر اوپک و غیر اوپکی کسب نظر و رضایت جمهوری اسلامی ایران در اولویت هر تصمیمی قرار گرفت. اما، باید این نکته را موردتوجه قرارداد که در نشست اوپک و غیر اوپکی ها امریکا حضور نداشت، بنابراین با توجه به توضیحات بالا این تصور که قیمت های نفت خام در سال آتی بشکه ای 50دلار یا بیشتر خواهد بود خیلی خوش بینانه است و باید محتاط بود. بهتر است دولت و مجلس قیمت نفت خام برای بودجه سال آینده را بین 30 تا 40 دلار در هر بشکه مدنظر قرار دهند. در همین حال تعریف جدیدی که در دولت هفتم و هشتم در وزارت نفت و در دولت یازدهم در وزارت نیرو مطرح شده و بر اساس آن انرژی را دیگر یک کالا تعریف نمی کنند، بلکه انرژی را فراهم آورنده خدمات تعریف می کنند. (Energy as a Service) به طورجدی مدنظر قرار دهند. زیرا، در این راستا طرح معاوضه انرژی باانرژی (معاوضه نفت خام دریای خزر، معاوضه گاز با برق جمهوری ارمنستان- معاوضه گاز با گاز جمهوری ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان و...) بدون اینکه ردوبدل شدن فیزیکی دلار را نیاز داشته باشد، می تواند اقتصاد ایران و کشورهای تولید کننده و صادر کننده نفت خام را از وابستگی به اقتصاد دلاری یعنی تعیین قیمت نفت با دلار (درآمد های نفتی) رها کند. ایران در صورت ادامه تحریم های دلاری می تواند مبتکر این طرح باشد. درواقع در چارچوب این طرح افزایش ظرفیت تولید و ورود نفت خام ایران به بازار به هیچ وجه موجب سقوط قیمت ها نخواهد شد و طرحی که وزارت نیرو برای کریدور انرژی شمال به جنوب (صادرات گاز حوزه دریای خزر از طریق تبدیل به برق) را با برخی کشورهای حوزه دریای خزر و همسایگان آن ها تفاهم کرده است، محقق خواهد شد.