حفظ نمادهای شهری در توسعه شهری

شهرها اگر برنامه ای مدون برای توسعه نداشته باشند می میرند؛ مانند موجود زنده ای که برای نفس کشیدن اکسیژن نداشته باشد پس می میرد. مرگ شهرها در فرایند رشد آن ها ، عدم توسعه یافتگی است . به همین دلیل است که ضوابط شهرسازی و ساخت وساز شهری در قالب برنامه ای که شامل چشم اندازها و آرمان های شهری است خود را نشان می دهد تا شهر دچار مرگ نشود .تهران به عنوان پایتخت کشور پیش از انقلاب اسلامی برنامه ای مدون به منظور توسعه شهری داشت . بعد از انقلاب اسلامی و به دلیل شرایط خاصی که در کشور و به تبع آن در تهران ایجاد شد ؛ برنامه های توسعه شهری کنار گذاشته شد و یا به هم ریخت . این نقص تا اواسط دهه 70 شمسی وجود داشت و تهران از نداشتن برنامه ای به منظور توسعه رنج می برد . از اواخر دهه 70 ، مدیران شهری ، برنامه ای را با بازنگری در برنامه های قبلی توسعه شهر، طراحی کردند که این برنامه شامل نقایص زیادی بود که مهم ترین نقیصه آن نگاه صرفاً درآمدزایی به مباحث توسعه شهری بود و کمتر به معیارها و ضوابط شهرسازی می پرداخت. برای رفع این معضل در شورای دوم شهر تهران ، طرح جامع و تفضیلی شهر تهران نوشته و عملیاتی شد . قصد نگارنده در این مطلب پرداختن به زوایای مختلف طرح تفضیلی شهر تهران نیست . بلکه نگاه به موضوعی است که ممکن است در تنظیم این نوع اسناد و طرح ها مغفول بماند . به عنوان نمونه جایگاه منظر شهری و مسائل و مشکلات منظری که شهر بزرگی چون تهران امروز با آن روبرو است می تواند نشانه این غفلت یا ضعف در تنظیم چنین اسنادی باشد . ابتدا باید اهمیت منظر شهری را به خوبی درک کنیم . مناظر شهری ، حس تعلق خاطر جمعی را در شهروندان ایجاد و تقویت می کنند . درواقع مفهومی سیال است که شهروندان بر اساس آن و بر پایه تجربیات از مکانی که زندگی می کنند ، شکل می گیرد. یعنی شهروندان تصویر ذهنی از محیط اطراف شهری خوددارند که به دلیل تعلق خاطر به آن ، دارای هویت جمعی می شوند. بدون این هویت جمعی و این تعلق خاطر ، شهر فاقد روشنی و خوانایی می شود و چه بسا که سایر برنامه های توسعه و گسترش شهر نیز دچار مشکل و عدم اقبال در اجرا شود .درواقع شهروندان ، شهری را که با آن حس همبستگی جمعی نکنند و نشانه ها و نمادهای شهری آن برایشان خاطره ساز نباشد ، تنها به عنوان محلی برای سکونت یا احیاناً خوابگاه می شناسند و بس . تهران ، مجموعه ای گسترده از نقاط و نشانه ها و فضاهای هویت ساز شهری را در مقیاس های متنوع و مختلف در دل خود جای داده است . اما نداشتن برنامه ریزی مدون در مورد این نمادهای شهری باعث شده است که شبکه ای مغشوش و آشفته از نشانه های شهری را در بربگیرد . بازخوانی و توجه به این نقاط عطف شهری می تواند در فرایند توسعه شهر اهمیت زیادی داشته باشد . در مطلب پیش رو قصد داریم بیشتر با نمادها و نشانه های شهری تهران آشنا شویم . ;نمادهای شهری تهران از منظر طبیعی مناظر طبیعی می توانند بخش مهمی از هویت شهر باشند که در طرح های توسعه ، ساخت وساز ، تعریض خیابان ها و مانند آن بایستی به این نمادهای طبیعی توجه شود . مثلاً درختان چنار خیابان ولیعصر ، امروزه به عنوان نماد عینی شهر از منظر طبیعی درآمده است . ;نمادهای شهری تهران از منظر مصنوعی برخی نمادها یا مؤلفه های شهری ، مصنوعی و ساخته دست انسان هستند . این نشانه های مصنوعی در طول سال ها در شهر بناشده اند و به نقطه عطف در منظر شهر مبدل شده اند . مانند برج آزادی ، برج میلاد یا مصلای امام خمینی (ره) . ;نمادهای اجتماعی شهر تهران برخی از نمادها در حیطه ذهن شهروندان ، تبدیل به مؤلفه ای هویت بخش شده اند و به لحاظ نمادین یا وجوه دیگر مانند تسهیلات رفاهی و گردشگری (میدان دربند تهران) ،تاریخی ( بازار تهران) ، و مانند این ها جذابیت و هویت بخشی لازم را برای مردم آن شهر دارند . ;نمادهای تاریخی و خاطره ای شهر تهران شهری مانند تهران مانند هر شهر دیگر ، فضاهای جمعی خاطره انگیزی در خود دارد که آن ها نیز نقاط عطف مهمی در شکل دادن هویت جمعی ساکنین به حساب می آیند. مثلاً خیابان لاله زار(در کارکرد قدیم آن) ، سر پل تجریش ، سبزه میدان ، میدان توپخانه ، تکیه دولت و مانند آن. درهرحال، نمادها و نشانه های شهری به ویژه در شهری چون تهران ، نیازمند ساماندهی هستند و در طراحی های توسعه شهری و معماری های مرتبط با آن باید از آشفتگی ، لجام گسیختگی و درنهایت از دست دادن این نقاط عطف هویت بخش خودداری کرد تا شهر با هویت و ریشه دار باقی بماند.