طراحی ناخوشایند و معماری شهری خصمانه

نیمکت های پارک، ایستگاه های قطار و اتوبوس و دیگر اماکن عمومی، فضای نشستن هستند اما تنها برای مدتی کوتاه. بسیاری از اجزای این صندلی ها آشکارا و یا به طور نامحسوس محدود کننده هستند. به عنوان مثال، دسته صندلی در عین این که فضای استراحت دست محسوب می شود، مانع از دراز کشیدن افراد می شود و فرد را مجبور می کند در حالت خاصی بنشیند. این شیوه طراحی گاهی معماری خصمانه و یا به سادگی طراحی ناخوشایند نامیده می شود. گردان ساویچیچو سلنا ساویچ، مؤلفین کتاب طراحی ناخوشایند، می گویند که طرح ناخوشایند طرحی شکست خورده نیست، بلکه طرحی موفق است از این نظر که با طراحی جلوی فعالیت های مشخصی جلوگیری می کند. مثلاً، نیمکتی که راحت و منعطف نیست، درصورتی که هدف طراح ایجاد نیمکتی ناراحت باشد که نمی توان مدتی طولانی روی آن نشست، همچنان می تواند طرحی موفق محسوب شود. نیمکت های لم دادنی نامناسب برای استراحت طولانی مدت طراحی ناخوشایند می تواند اشکال مختلفی داشته باشد، اما تمام آن ها یک هدف مشترک دارند: اعمال نوعی کنترل اجتماعی در اماکن عمومی و یا خصوصیِ در دسترسی عموم . در حقیقت این طرح ها به دنبال خسته و دور کردن افراد، به خصوص آن هایی که در گروه های جمعیتی مخصوصی قرار دارند، هستند. هدف برخی از این استراتژی ها نوجوانان ولگرد هستند. بسیاری از آن ها نسبت به یک نیمکت ناراحت، چندان بارز و هویدا نیستند. در برخی فضاهای تجاری با این تفکر که نوجوانان علاقه ای به شنیدن موسیقی کلاسیک و صحبت کردن در چنین فضایی ندارند، از این نوع موسیقی استفاده می کنند. از دیگر استراتژی های صدا محور، می توان به استفاده از مولدهای صوت با فرکانس بالا اشاره کرد که صدای همهمه مانند آن را تنها جوانان می شنوند. در مجتمع های مسکونی بریتانیا از نور صورتی برای پررنگ تر کردن جوش های صورت نوجوانان استفاده می کنند. در بسیاری از موارد، در مورد کارایی این استراتژی های غیرمتعارف اطلاعات کمی وجود دارد. نور صورتی که جوش های نوجوانان را آشکارتر می کند در انتهای دیگر طیف رنگ، در سرویس های بهداشتی عمومی جهت جلوگیری از تزریق مصرف کنندگان مواد مخدر از نور آبی استفاده می شود، چراکه پیدا کردن رگ در زیر این نور سخت تر است. پس از تعبیه نور آبی در چراغ های خیابان ها گلاسگو، جرائم خیابانی این شهر کاهش یافت اما نمی توان این کاهش را به راحتی به نور آبی نسبت داد. رنگ آبی ممکن است اثری آرامش بخش داشته باشد و یا به سادگی (برخلاف نور زرد) فضای غیرمعمولی ایجاد کند که افراد در آن احساس راحتی برای انجام شرارت نداشته باشند. هرچند ممکن است این اتفاق مغالطه ای ساده از نوع علت شمردن همبستگی باشد، توکیو طرح نور آبی را به طور آزمایشی برای کاهش خودکشی در ایستگاه های مترو به اجرا گذاشته است. نور آبی پیدا کردن رگ را برای معتادان سخت می کند. امروزه چنان به روشنایی عمومی عادت کرده ایم که اولین ذهنیت ما در مورد چراغ های خیابانی این است که آن ها از ارتکاب جرم جلوگیری می کنند و به ما حس امنیت می دهند. به استثنای کسانی که از نبود ستاره در آسمان شب تأسف می خورند و یا آپارتمانشان کنار یک تیر چراغ برق پرنور قرار دارد، امکان دارد ناخوشایند بودن روشنایی خیابان به فکر کسی هیچ گاه خطور نکند. این بخشی از موضوع کتاب و پروژه ی طراحی ناخوشایند است: توضیح این چنین پدیده هایی که کمتر توجه قرارگرفته است. درحالی که بعضی از نمونه ها پنهان ترند یا حداقل نامحسوس هستند، دیگر مداخلات معماری خصمانه فیزیکی تر و آشکارترند. برای مثال، میخ های بتنی و یا فلزی، مردم را از اجابت مزاج و یا خوابیدن در گوشه های تاریک شهر و خیابان بازمی دارد. طراحی ناخوشایند مبلمان شهری به غیراز میخ ها، مبلمان شهری نیز یکی از موضوعات رایج نقد طراحی ناخوشایند است. محدودیت هایی که در عناصر شهری جاسازی می شود مانع بسیاری از فعالیت ها و استفاده های بالقوه ی آن ها می شود.. علاوه بر جدا کننده ها و دسته های صندلی، برخی از نیمکت ها چنان ارتفاعی دارند که پای شخص به زمین نرسد و پس از مدت کوتاهی احساس ناراحتی کند. در موارد دیگر، صندلی های عمومی لبه های باریکی هستند که به سختی می توان آن ها را نیمکت نامید و تنها می توان ایستاده به آن ها تکیه کرد. نیمکت سکه ای. روی این نیمکت میخ هایی وجود دارد که وقتی پول می دهید میخ ها می خوابد و می توانید روی آن بنشینید در میان تمام طرح های گوناگون نیمکت ها یک نیمکت می درخشد. این نیمکت نمونه ی پیشرفته ای از طراحی ناخوشایند است که هیچ کاری به جز نشستن نمی توان روی آن انجام داد. نیمکت کمدن که توسط Factory Furniture طراحی شده، نیمکتی عجیب، زاویه دار و حجاری شده از توده ای بتنی است با لبه هایی گرد و درجاهای غیرمنتظره ای شیب دار. فرانک سوین منتقد، این نیمکت را ضد شیء تمام عیار می نامد. خوابیدن بر روی نیمکت کمدن تقریباً ناممکن است. این نیمکت ضد-موادفروش و ضد-زباله است چراکه روی آن هیچ شکاف یا درزی که در آن مواد مخفی کرد و یا زباله ای بیافتد وجود ندارد؛ ضد-دزد است زیرا تورفتگی زیر نیمکت به مردم این امکان را می-دهد که کیف خود در پشت پای خود و دور از دسترس مجرمان پنهان کنند؛ ضد-اسکیت بورد است، چون لبه های آن صاف نیست و شکست دارد که سرخوردن با اسکیت بورد را دشوار می کند؛ و ضد گرافیتی است، به سبب روکش مخصوصی که رنگ را دفع می کند. سطح شیب دار نیمکت کمدن که مانع خوابیدن بی خانمان ها بر روی آن می شود. بسیاری از این اهداف خوب به نظر می رسند، اما نتیجه نهایی تا حدودی دلسرد کننده است و از منطقی بالقوه خطرناک در ارتباط با طراحیِ فضاهای عمومی پیروی می کند. وقتی راهکارهای طراحانه به حل پیامدهای مشکل (مانند خوابیدن در اماکن عمومی) و نه علت آن مشکل (مانند مشکلات اجتماعی بسیاری که به بی خانمانی می انجامد) می پردازد، مشکل به فراموشی سپرده می شود. میخ میخ می آورد، بدین معنی که اگر در یک منطقه از میخ استفاده شود، افراد به محدوده ای دیگر می روند و آنجا نیز پس از مدتی می بایست به میخ مجهز شود درست همانند بازدارنده های پرندگان که آن ها را از بلوکی به بلوکی دیگر آواره می کند بی آنکه تعداد این پرندگان در شهر کم شود. چه این طراحی های به سفارش قدرتمندان یا پاسخی باشد به مداخلات دولتی، همواره جنبه ی اجبار در طراحی دیده می شود. به عنوان نمونه، در طراحی کارکردی، مردم ناخودآگاه به استفاده خاصی هدایت می شوند. از این نظر طراحی ناخوشایند، معماری و مبلمان خیابانی خصمانه اساساً تفاوتی ندارند. ما برای آنکه قادر باشیم جبری را که در فضاهای عمومی شهرمان روی می دهد بشناسیم، به نقد طراحی های ناخوشایند نیازمندیم. ما باید بدانیم که چه موقع همدلی، ظرافت و تعامل انسانی را با راه کار های سخت، فیزیکی و سازش ناپذیر جایگزین می کنیم. چه معتقد باشید که طرحی دورکننده است اما اهداف والاتری را دنبال می کند و چه معتقد باشید که آن طرح فقط خصمانه و اهانت آمیز است، مهم این است که از تصمیماتی که برای شما گرفته می شود، آگاه باشید. طرح هایی که برای گروهی از مردم ناخوشایند است به منظور مطلوب تر کردن چیزی برای گروه دیگری اجرا می شود.