فرصت ها و تهدیدهای مشارکت بخش خصوصی در طرح های آب و فاضلاب

علی اصغر قانع - آب به عنوان عنصر اساسی حیات و وجه مشترک چالش های توسعه پاید ار، یکی از بزرگ ترین معضلات قرن حاضر و بحران چندوجهی نیم قرن آیند ه است که می تواند سرمنشأ بسیاری از تحولات مثبت و منفی جهان قرار گیرد . بحران آب که به طورکلی به مفهوم عد م د سترسی کافی به منابع آب برای انسان و استفاد ه های محیط زیست است به عنوان یک بحران جد ی و روبه رشد د ر بسیاری از کشور های د نیا د ر حال افزایش است. ﺭﻭﻧﺪ ﺗﺨﺮیﺐ ﻛیﻔیﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﺏ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ نگران کنند ه ای ﺍﻓﺰﺍیﺶ پید اکرد ه ﻭ ﺑﺮد ﺍﺷﺖ بی رویه آب ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻪ ﻭﺟﻮد ﺁﻣـﺪﻥ ﺁﻭﺍﺭﮔـﺎﻥ ﺟﺪیﺪی ﺗﺤـﺖ ﻋﻨـﻮﺍﻥ ﺁﻭﺍﺭﮔـﺎﻥ زیست محیطی ﺷﺪﻩ ﻭ ﻣﺨﺎﻃﺮﺍﺕ ﺯیﺎد ی ﺭﺍ ازلحاظ ﺳﻼﻣﺖ ﻭ ﺑﻬﺪﺍﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣی ﺍیﺠﺎد کرد ه ﺍﺳﺖ. یکی از عوامل مهم زمینه ساز و ایجاد کنند ه بحران آب از نگاه علم اقتصاد ، به عد م تعاد ل عرضه و تقاضای آب د ر بازار این کالای اقتصاد ی و اجتماعی مربوط است. آنچه مهم می نماید آن است که بازار مربوطه از کار آیی لازم جهت ایجاد تعاد ل برخورد ار نبود ه که یکی از مهم ترین د لایل این عد م کار آیی را می توان د ر عد م سیگنال ده مناسب قیمتی بازار و نیز بهره وری و کارآمد ی پایین منابع آبی یافت، این امر موجب شد ه قیمت آب نسبت به سایر نهاد ه های جانشین کمتر و همچنین کشش قیمتی پایینی د اشته باشد و این موضوع موجب استفاد ه بی رویه از منابع آب د ر بخش های مصرفی، صنعتی و کشاورزی شد ه است. به بیان دیگر د ر حالت تعاد ل قیمت آب باید با افزایش د ر ارزش محصول ازیک طرف و افزایش د ر هزینه های استحصال آب از طرف د یگر برابر باشد و عد م پرد اخت قیمت متعاد ل ممکن است به تقاضاکنند ه این مفهوم را القا کند که ارزش آب واقعاً برابر همان قیمت اند کی است که می پرد ازد ، بنابراین ارزان بود ن آب انگیزه لازم را برای صرفه جویی مصرف آب به وجود نمی آورد همین طور بنگاه های کارگزار را تشویق به سرمایه گذاری د ر منابع آب نمی کند ، چراکه منافع حاصل از این فعالیت بسیار ناچیز است . بنابراین یکی از چالش های مهم بخش آب، فراهم نشد ن منابع مالی برای سرمایه گذاری جهت تأمین آب و د فع بهد اشتی فاضلاب است. د ر حال حاضر اغلب طرح های آبی از طریق بخش عمومی تأمین مالی می شود ، انجام همه سرمایه گذاری های عمومی بزرگ توسط د ولت ازیک طرف غیرممکن است و از طرف د یگر د ر موارد ی کار آیی سرمایه گذاری هایی که با مشارکت بخش خصوصی انجام می شود بالاتر است. نیاز به احد اث و به بهره برد اری رساند ن پروژه های زیربنایی برای تأمین آب و د فع بهد اشتی فاضلاب و از طرفی کمبود منابع مالی موجب شد ه است د ولت، توجه ویژه ای به مکانیسم های مشارکت عمومی خصوصی د اشته باشد تا از این طریق موفق به جذب سرمایه بخش خصوصی شوند . صنعت آب و فاضلاب کشور درزمینهٔ جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی پیشرو بود ه و توانسته است مبلغ پنج هزار و پانصد میلیارد تومان از سرمایه های بخش خصوصی را د ر زمینه های ارتقای کیفیت، تأمین آب، تصفیه و جمع آوری فاضلاب جذب نماید . مشارکت های عمومی- خصوصی، نوعی توافق بلند مد ت بین بخش د ولتی و بخش خصوصی، برای اجرا یا مد یریت پروژه های زیرساخت خد مات بخش عمومی است. این سیستم های اجرای پروژه با توجه به حضور ذی نفعان متعد د با د ید گاه ها و مطلوبیت ها و وظایف قرارد اد ی متنوع و بعضاً متضاد ، بالا بود ن میزان سرمایه گذاری موردنیاز و تنوع د ر ابزارهای تأمین منابع مالی، پیچید گی های خاص پروژه از جنبه های فنی، د وره طولانی د ر فرآیند مناقصه، طراحی، احد اث و بهره برد اری و وجود ریسک های متعد د و متنوع، حساسیت های بالای اجتماعی، اقتصاد ی و بعضاً سیاسی، د ارای پیچید گی های فراوانی است. بنابراین لازم است ابتد ا به این سؤال پاسخ د اد ه شود که استفاد ه از مشارکت خصوصی د ر سرمایه گذاری های عمومی د ارای چه ویژگی هایی می باشد . د ر این یاد د اشت تلاش می شود تا با استفاد ه از روش تجزیه وتحلیل SWOT نقاط قوت،ضعف، فرصت ها و تهد ید های مشارکت بخش خصوصی مشخص شود . نقاط قوت: ;کاهش فشار بر د ولت برای تأمین مالی پروژه های زیرساخت افزایش هم زمان تعهد سرمایه گذاران و پیمانکاران منجر به اجرای موفقیت آمیز پروژه ها می شود . افزایش کیفیت و د قت ارزیابی های پروژه ها تخصیص بهینه ریسک به کارگیری کار آیی بیشتر بخش خصوصی به لحاظ سرعت د ر گرد ش کار و قابلیت تصمیم گیری مؤثر و بهنگام جهت تخصیص منابع د ر مقایسه با بخش د ولتی یکپارچه سازی مراحل طراحی، ساخت و بهره برد اری کار آیی و کیفیت بالاتر د ر بهره برد اری سازوکار مؤثرتر د ر کنترل هزینه ها افزایش سرعت د ر احد اث و به بهره برد اری رسید ن پروژه های زیر بنائی نقاط ضعف: ;به د لیل وجود اطلاعات ناقص موفقیت قرارد اد های PPP درصورتی که منافع اجتماعی زیرساخت ها بسیار زیاد تر (کمتر) باشند به اشتباه بیش ازآنچه باید، موفق (نا موفق) تلقی می شود . بنابراین د ولت یا نهاد سرمایه پذیر باید ضرورتاً قبل از پذیرش انواع مشارکت خصوصی یک تحلیل مناسب از هزینه ها و فواید اقتصاد ی و اجتماعی انجام پروژه د اشته باشد تا بر اساس آن تصمیم بگیرد که اصلاً انجام این مشارکت خصوصی ضرری برای منافع اجتماعی ند اشته باشد . همچنین نظارت د ر طول اجرا می تواند کیفیت کار شرکت پروژه را افزایش د هد . البته همواره یک بد ه- بستان بین منافع ملی و کار آیی حاصل از کاهش کنترل وجود د ارد . اما ابزارهای نوین نظارت د ر این زمینه می تواند مؤثر باشد . درصورتی که هزینه اجتماعی بسیار بالا باشد و نتوان آن را به سادگی د رونی کرد ،استفاد ه از این مد ل ها پیشنهاد نمی شود . قرارد اد های بلندمدت و یکپارچه PPP د ر صورتی منجر به موفقیت خواهد شد که با یک سیاست آزاد سازی قیمت بنگاه عرضه کنند ه همراه باشد . خطر ایجاد انحصار د ر بخش خصوصی و فراموش شدن جنبه و طبیعت عمومی طرح های آب و فاضلاب معمولاً د ولت ها برای حمایت و جلب اطمینان سرمایه گذاران، تضمین و موافقت نامه های حقوقی گسترد ه ای را ارائه می کنند . این موضوع افزایش هزینه های پروژه ها را به همراه خواهد د اشت. فرصت ها: ;د ستیابی به فنّاوری های جد ید و امکان بهره مند ی از قابلیت های تخصصی و مد یریتی بخش خصوصی افزایش سهم مشارکت بخش خصوصی د ر اقتصاد و همچنین توسعه و استفاد ه از بازارهای د ر حال ظهور برای تأمین مالی پروژه. افزایش انگیزه برای ورود سرمایه های اضافی و کاهش خروج سرمایه از بخش آب به کارگیری بخش خصوصی موجب کاهش انحصار د ولتی و افزایش رقابت د ر ارائه کالا و خد مات به جامعه کاهش رقابت غیرعاد لانه بین بخش عمومی و خصوصی با مشارکت معقول عمومی خصوصی مشتریان آگاه تهد ید ها: ;انتقال بد هی ها د ولت از زمان حال به آیند ه با نرخ افزایشی عد م توانایی د ولت د ر بازپرد اخت بد هی ها تهد ید پایین بود ن کیفیت زیرساخت ها د ر مرحله انتقال عد م طراحی مناسب طرح ها باعث تشد ید بحران منابع آبی می شود . بی ثباتی سیاسی و تهد ید های ملی منطقه ای باعث می شود که سرمایه گذاران در خصوص عقد قرارد اد های بلندمدت اجتناب کنند. معاون برنامه ریزی و توسعه آب و فاضلاب کشور　 nbsp; nbsp; /p