فقر آبی در کمین سدها

وزارت نیرو و سازمان برنامه مأموریت دارند ظرف دو هفته، پیشنهادها و راهکارهای اجرایی برای حل مشکل تأمین آب شرب را در استان هایی که با بحران مواجه هستند تدوین کنند. این مأموریت در حالی است که جدیدترین گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران حاکی از این است که پنج سد از مجموع سدهای مهم کشور در شرایط بحرانی و در وضعیت قرمز برای تأمین آب شرب قرار دارند. ارزیابی های کارشناسی حاکی از این است که چهار دلیل عدم لحاظ مبانی صحیح طراحی با توجه به شرایط خشک سالی کشور ، تغییر اقلیم ، تأثیر سایر سدها و اصول نادرست مدیریت جامع منابع آب باعث شده که درصد چشمگیری از حجم مخازن تمام سدهای کشور در دوره 15 ساله اخیر خالی بماند. علاوه بر این، وضعیت بارندگی های کشور از اول مهر تا 19 دی ماه در سال آبی 96-95 نیز امیدوارکننده نیست. آمارها نشان می دهد که ارتفاع کل ریزش های جوی از اول مهر تا 19 دی ماه در سال آبی جاری، بالغ بر 53 میلی متر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره های مشابه بلندمدت (82 میلی متر) 35 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته (121 میلی متر) 56درصد کاهش نشان می دهد. بررسی میزان ریزش های جوی اول مهر تا 19 دی سال آبی 96-95 در مقایسه با متوسط بلندمدت و سال آبی گذشته همین دوره و درصد افزایش یا کاهش آن را در سطح کشور به تفکیک 6 حوضه آبریز اصلی و حوضه های آبریز درجه دو (سی گانه) نشان می دهد که وضعیت بارش ها در 6 حوضه آبریز دریای خزر ، خلیج فارس و دریای عمان ، دریاچه ارومیه ، فلات مرکزی ، مرزی شرق و قره قوم نسبت به سال آبی گذشته و متوسط بلندمدت (48ساله) با افت همراه بوده است. در حوضه آبریز دریای خزر (متشکل از حوضه های ارس؛ تالش، مرداب انزلی؛ سفیدرود بزرگ؛ رودخانه های بین سفیدرود و هراز؛ هراز و قره سو؛ قره سو و گرگان؛ اترک) ارتفاع تجمعی بارش ها در مدت زمان موردبررسی 145 میلی متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته 30 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 4 درصد افت داشته است. در حوضه آبریز خلیج فارس و دریای عمان (متشکل از حوضه های مرزی غرب؛ کرخه، کارون بزرگ، جراحی و زهره، حله رود و رودخانه های کوچک، مند، کاریان و خنج، کل، مهران و مسیل های جنوبی، بندرعباس، سدیج و رودخانه های بلوچستان) ارتفاع تجمعی بارش ها از اول مهرماه تا 19 دی ماه، 76 میلی متر ثبت شده که نسبت به سال آبی گذشته 65 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 45 درصد افت داشته است. در حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز ارتفاع تجمعی بارش ها در مدت زمان موردبررسی 82 میلی متر بوده که نسبت به سال آبی گذشته 36 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 4 درصد افت داشته است. در حوضه آبریز فلات مرکزی (متشکل از حوضه های دریاچه نمک؛ گاوخونی؛ طشک، بختگان و مهارلو؛ کویر ابرقو، سیرجان؛ هامون، جازموریان؛ کویر لوت؛ کویر مرکزی؛ کویر سیاه کوه، ریگ زرین؛ کویر درانجیر) ارتفاع ریزش های جوی 28 میلی متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی گذشته 57 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 42 درصد کاهش داشته است. در حوضه آبریز مرزی شرق (متشکل از حوضه های پترگان، خاف؛ هامون، هیرمند؛ هامون، مشکیل) ارتفاع ریزش های جوی 4 میلی متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال آبی گذشته 88 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 83 درصد کاهش داشته است. در حوضه آبریز قره قوم نیز ارتفاع تجمعی بارش ها از اول مهر تا 19 دی ماه 18 میلی متر ثبت شده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته 68 درصد و نسبت به متوسط بلندمدت 62 درصد کاهش داشته است. علاوه بر کاهش ریزش های جوی در حوضه های آبریز اصلی و درجه دو کشور، در حال حاضر، سد دوستی در استان خراسان رضوی (تأمین کننده اصلی آب شرب شهر مشهد)، درودزن (تأمین کننده آب شرب شهر شیراز و تأمین آب کشاورزی منطقه مرودشت و کام فیروز) و ملاصدرا (تأمین کننده اصلی آب شرب و صنعت شهر شیراز) در استان فارس، زاینده رود (تأمین آب موردنیاز صنایع مستقر در اصفهان و تنظیم آب کشاورزی اراضی دشت اصفهان) در استان اصفهان و شمیل و نیان (تأمین کننده آب شرب شهر بندرعباس، جزیره قشم و صنایع بندرعباس) در استان هرمزگان ازلحاظ ذخایر آبی در وضعیت قرمز قرار دارند. هشدار به تأمین آب شرب در برخی شهرها در همین رابطه، محمد حاج رسولی ها، مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران هشدار داده که در برخی شهرها نظیر کرمان، یزد و بیرجند نیز با مشکلات تأمین آب شرب از منابع آبی زیرزمینی مواجه هستیم که مقررشده است در این شهرها کارگروه هایی از سوی وزارت نیرو و سازمان برنامه وبودجه برای رفع مشکلات برگزار شود. حاج رسولی ها تصریح کرده است که بودجه و اعتبارهای لازم برای تأمین آب شرب پایدار برای این شهرها و عبور از مشکلات آبی نیز در جلسات این کارگروه تعیین خواهد شد. وی همچنین با اشاره به جریانات آب سطحی کشور تصریح کرد: در سال آبی جاری، ورودی آب به سدهای کشور پنج میلیارد و 960 میلیون مترمکعب بود که در هم سنجی با سال آبی گذشته، 34 درصد کاهش دارد. مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران افزود: ازنظر جریان بارش ها، در سال آبی 96- 95 در مقایسه با 48 سال گذشته در رتبه چهل و دوم قرار داریم و امسال دهمین سال متوالی است که بارندگی کشور در مقایسه با میانگین 48 ساله پایین تر است و به عبارتی، خشک سالی های پیاپی در ایران 10 ساله شد. هشدارهای وزارت نیرو در رابطه با تنش آبی در کشور در حالی است که اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری در جلسه شورای عالی آب کشور بابیان اینکه تأمین آب شرب مردم سراسر کشور از مهم ترین اولویت های دولت است، اعلام کرد لازم است وزارت نیرو و سازمان برنامه وبودجه کشور ظرف دو هفته، پیشنهادها و راهکارهای اجرایی برای حل مشکل تأمین آب شرب را در استان هایی که با بحران مواجه هستند، تدوین و ارائه کنند. در حال حاضر از میان سدهایی که در وضعیت قرمز ازلحاظ ذخایر آبی قرار دارند، وضعیت سد زاینده رود تعیین تکلیف شده است؛ به طوری که در یازدهمین جلسه شورای هماهنگی حوضه آبریز زاینده رود که با حضور وزیر نیرو برگزار شد، رهاسازی آب سد زاینده رود از 28 دی ماه و مدیریت مصرف 5 درصدی آب در مصارف شرب و کشاورزی اصفهان مصوب شد. میزان رهاسازی آب برای کشاورزان از سد زاینده 46 مترمکعب در ثانیه است که به مدت 22 روز انجام خواهد شد. همچنین با توجه به ورودی های سد زاینده رود، در ابتدای بهار نیز این رهاسازی متناسب با حجم آبی که در روزهای پایانی دی ماه رهاسازی می شود، اجرایی خواهد شد. میزان بارش ها در بالادست حوضه آبریز زاینده رود از ابتدای مهرماه تا 17 دی ماه بیش از 670 میلی متر تخمین زده شده که این بارش ها زمینه لازم را برای رهاسازی آب از سد زاینده رود فراهم کرده است.