سرگذشت اولین مرکز تجاری ایران

ساختمان پلاسکو، ساختمانی 17 طبقه در ضلع شرقی چهارراه استانبول، تهران بود. این ساختمان سال 1341توسط حبیب الله القانیان (معروف به حاج حبیب!)، مالک کارخانه پلاسکو - بزرگ ترین مجموعه تولیدی پلاستیک و ملامین ایران - ساخته شد. ساختمان پلاسکو و ساختمان آلومینیوم، به عنوان نخستین برج های ایرانی، بخشی از اموال این سرمایه دار ایرانی در جهان بودند. ساختمان پلاسکو با سبک مدرن و کاربری تجاری، در تمام این سال ها، در اختیار تولیدکنندگان و فروشندگان عمده پوشاک بود. ​ از ساختمان پلاسکو، یکی از اولین ساختمان های مرتفع ایران یاد می شد. در طبقه منهای یک حوض های بزرگ آبی قرار داشت، با فواره هایی که ارتفاعشان تا طبقه سوم ساختمان می رسد و دورتادور مغازه های آکواریومی و ماهی فروشی بوده است، هرسال عید در طبقه اول این پاساژ که هفت حوض داشت، هفت سین چیده می شد. این آسمان خراش تمام فولادی و حتی نمای بیرونی آن کلاف کشی و با فولاد بسته شده است که با این شیوه ساخت استوار، عمر مفید آن را 200 سال تخمین می زدند. از پیچ خیابان حافظ که به سمت جمهوری می پیچید، تنها برجی که تا انتهای خیابان توی چشم می زند همین است، برج پانزده طبقه بتنی، یادگار دوران نیمه تمام نوسازی دهه چهل ایران بود. ساختمان پلاسکو نماد تهران جدید و معماری مدرن در پایتخت و به عنوان یک مونومان شاخص شهری محسوب می شد. ساختمان پلاسکو با ارتفاع 42 متر در زمان اتمام ساخت در سال 13411 بلندترین ساختمان تهران بود تا اینکه در سال 1342 ساختمان فعلی بورس تهران با ارتفاع 68 متر عنوان بلندترین ساختمان پایتخت را از پلاسکو گرفت. ساختمان پلاسکو، کمی پایین تر از چهارراه استانبول؛ منطقه ای که در دهه های چهل و پنجاه قلب تجارت و دیپلماسی و البته خوش گذرانی و تفریح در تهران بوده است. برج پانزده طبقه ای که اولین ساختمان با اسکلت فلزی در تهران بود و دومین ساختمان بلندی که در آن آسانسور وجود داشت، با سرمایه حبیب الله القانیان ساخته شد. وجه تسمیه ساختمان پلاسکو این است که آقای القانیان اصلاً مالک کارخانه پلاسکو بود که ازجمله مصنوعاتش ظرف های ملامین و پلاستیک بوده است. تکمیل ساختمان از سال 39 تا 41 طول کشید و وقتی که سر برآورد، در تمام تهرانی که آن روزها حدود دو میلیون نفر جمعیت داشت دیده می شد. بازار شیک و مدرنی که 29 هزار مترمربع زیربنا داشت، با یک طبقه زیرزمین که حوض و صندلی هایی برای نشستن و وقت گذرانی در آن ها قرارگرفته بود، جای مناسبی برای خرید کردن بود و با بقیه مغازه ها و بازارهای سنتی فرق داشت؛ درواقع یکی از اولین تجربه های ایرانی ها از مرکز خرید مدرن بود. بازار پلاسکو، نه شلوغی خیابان هایی که تبدیل به پاساژ شده اند را دارد و نه صدای همهمه و هوای گرفته. به لطف سقف بسیار بلند مجتمع و طراحی دایره وارش گردش و دیدن ویترین بوتیک ها بسیار آسان است. در راهروها هم صندلی هایی برای نشستن وجود دارد که فضای تجاری را انسانی می کند بااینکه ساختمان پلاسکو ساختمانی است که استانداردهای بازار سنتی در ایران دهه 40 را تغییر داد، اما بازارهای کاربردی ایرانی را نیز در خودش قبول کرد. می گویند بخش عمده حمل ونقل بار حتی در پنج طبقه اول که بیشتر خریداران عادی در آن ها رفت وآمد می کنند با چرخ انجام می شود . یادگاری های بازار تهران را می شود در همه طبقه های پلاسکو دید. در ابتدای گشایش پاساژ، تهیه کنندگان فیلم و شرکت های مختلف در طبقات اول دفتر گرفته بودند، ولی رفته رفته، این بنگاه ها، جای خود را به تولیدی ها و تک فروشی های پوشاک دادند و حضور صنف پوشاک در این پاساژ تا پایان عمر ساختمان ادامه داشت. از نمای سپید و قرمز سال های اولیه برج پلاسکو و مجسمه عظیم کانادا درای نارنجی که برای تبلیغ روی برج پلاسکو نصب کرده بودند، در سال های آخر فقط قطعات فلزی منظمی باقی مانده بود که ازیک طرف نمای برج بیرون زده بود. بااین حال، ساختمان پلاسکو هنوز تا فاصله قابل توجهی از هر طرف، کاملاً دیده می شد. ساختمان پلاسکو سرانجام همانند ساختمان های مدرن سبک شیکاگو در آتش سوخت و از بین رفت . ظاهراً بناهای دوران اولیه مدرنیته همگی محکوم به نابودی هستند و سرنوشت مشابهی در انتظار آن هاست.