از پلاسکو تا زلزله تهران

تنور اظهارنظرهای کارشناسانه و غیر کارشناسانه بعد از فاجعه پلاسکو داغ است و حتی برخی به دنبال این هستند که در سایه چنین فجایعی بیشتر دیده شوند تا صندلی مسئولیتشان محکم تر از همیشه شود ولی مثل همیشه دریغ از معرفی مقصران! دریغ از ریشه یابی ماجرا. ما فراموش کاریم واقعیت این است که ما مردمی فراموش کاریم. همان طور که مرگ هم وطنان در زلزله های رودبار، منجیل، بم، اهر و هریس را پس از چند هفته رگبار خبری به بوته فراموشی سپردیم، پلاسکو هم آرام به آرام از حافظه ما رخت برمی بندد. انگارنه انگار که مام میهن بسیاری از آتش نشانان فداکارش را به خاطر سهل انگاری ما و برخی مسئولان ازدست داده است. روز از نو، روزی از نو تا حادثه دیگر؛ حادثه دیگری که این بار شاید مخوف تر از پلاسکو باشد. زلزله؛ آن هم در تهران که چندین میلیون نفر از ساکنان آن در بافت های فرسوده ای زندگی می کنند که با زلزله ای کمتر از پنج ریشتر هم بر سر ساکنان آوار می شود و کوچه های باریکی که هرگونه امدادرسانی را نزدیک به غیرممکن می کند. حتی تصورش هم ترسناک است حتی تصورش هم ترسناک است؛ نفس هایی که به سختی کشیده می شود، دست و پایی که زیر سنگینی آوار قادر به تکان دادنش نیستی، فکر آنکه کدام یک از عزیزانت هنوز نفس می کشد و زمان، زمانی که انگار خشکش زده و سنگینی اش وزن آوارها را بیشتر می کند. درحالی که پس از وقوع زلزله احتمال حوادث دیگر مانند آتش سوزی، نشست زمین، ترکیدگی لوله های گاز، آب و... نیز وجود دارد و این بدان معناست که بحران گسترده خواهد شد و مدیریت چنین بحرانی به سختی امکان پذیر است و با وسعت و جمعیت شهر تهران شاید آواربرداری ماه ها زمان ببرد. ارزیابی از مدیریت بحران علمی نیست ، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله نیز به پیام ساختمان می گوید: قبل از هر چیز لازم می دانم به این نکته اشاره کنم ارزیابی هایی که در رابطه با مدیریت بحران کشور صورت می گیرد، بر پایه نتایج و یافته های علمی نیست بلکه مواردی مانند پلاسکو منشأ اظهارنظر در مورد مدیریت بحران است. مشکل قانونی نداریم وی می افزاید به عقیده من و با توجه به نگاهی که به قوانین و آیین نامه ها داشته ام، درزمینهٔ ساختار ها و قوانین، مشکلات عدیده ای نداریم و همانند آنچه در کشور های توسعه یافته وجود دارد، ما هم سازمان مدیریت بحران داریم اما ما در بخش عملیاتی دچار مشکل هستیم. وی با اشاره به وجود حدود 1000 ساختمان مشابه پلاسکو که دچار مشکلاتی هستند، اضافه می کند: قبل از هر کاری باید بررسی واقع بینانه ای از امکانات، شرایط و همچنین میزان خطرات موجود داشته باشیم و در مرحله بعد برنامه ریزی بلندمدتی داشته باشیم. موج خبری قطعاً تا دو هفته دیگر به اتمام می رسد اما این ساختمان ها کماکان در شهر تهران وجود دارند. تجهیزات 1980 میلادی استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی مهندسی زلزله معتقد است: ما باید زیرساخت و تجهیزات به روز در بحران ها داشته باشیم. ما نمی توانیم امکانات زیرساختی 1980 میلادی را مورداستفاده قرار دهیم و در صورت نیاز از کشور های توسعه یافته وارد کشور کنیم. متأسفانه بعضاً به این تجهیزات به عنوان تجهیزات لوکس و غیرضروری نگاه می شود. وی تأکید می کند: علاوه بر دولت به عنوان نهاد حاکمیتی، شهرداری تهران هم باید نسبت به ساخت وسازهای صورت گرفته به ویژه ساخت وساز روی گسل حساسیت نشان دهند. ضمن اینکه تمام مالکان هم مسئول هستند و باید پاسخگو باشند. می توان در بحران کارکرد زارع در پاسخ به این سؤال که مدیریت بحران در بافت های فرسوده پس از وقوع زلزله امکان پذیر است، می گوید: مدیریت بحران در شهر های جنگ زده مانند موصل و حلب هم امکان پذیر است اما باید برنامه ریزی درست صورت بگیرد. به عبارتی باید از صحبت های کلی خودداری کنیم و بر اساس داده های میدانی و علمی پیش برویم. اینکه گفته می شود برای تهران نمی توان هیچ کاری کرد را هم قبول ندارم. با کار علمی می توان اقدامات قابل قبولی انجام داد. پلاسکو آینه ای از زلزله تهران بهرام عکاشه، پدر زلزله شناسی ایران نیز به پیام ساختمان می گوید: پلاسکو آینه ای از آینده تهران در زلزله است. تمام سازه ها آسیب پذیر هستند و در زمان زلزله باید منتظر یک فاجعه باشیم. یک درصد کشور روی گسل نیست وی بابیان اینکه مدیریت بحران روی کاغذ چاره ساز نیست و باید در عمل سنجیده شود، ادامه می دهد: تنها یک درصد از مساحت کشور ما روی گسل قرار ندارد و همین امر برنامه ریزی برای قبل و زمان زلزله ها را ضروری می نماید. 4 تا 5 ریشتر برای بافت فرسوده کافی است عکاشه در مورد بافت های فرسوده تأکید می کند: زلزله 4 تا 5 ریشتر بخش زیادی از جنوب و حومه تهران را از بین می برد و مدیریت بحران را تقریباً غیرممکن می کند؛ حال تصور کنید در شهر تهران زلزله ای 7 ریشتری به وقوع بپیوندد. همان طور که جایکا (آژانس همکاری های بین المللی در ژاپن) به دعوت کشور خودمان خسارات مختلف زلزله تهران را موردبررسی قرارداد، کشته ها و زخمی ها در زلزله تهران میلیونی خواهد بود. ترس سوختن تهران در آتش پدر زلزله شناسی ایران می گوید: در تهران 11 هزار کیلومتر لوله گاز و چند میلیون علم گاز داریم که در زلزله باعث آتش سوزی گسترده می شود. همان طور که یک زلزله 7 ریشتری سانفرانسیسکو را در آتش سوزاند. البته اینکه در چه شرایطی زلزله بیاید، مهم است. روز یا شب بودن، تعطیل یا غیر تعطیل بودن و تابستان یا زمستان بودن در میزان خسارات جانی تأثیرگذار است. هشدار! کارشناسان و صاحب نظران زلزله بار ها نسبت به زلزله خیز بودن شهر تهران هشدار داده اند و با وضعیت موجود شمار تلفات را در 10 دقیقه اول پس از وقوع، حدود یک میلیون نفر می دانند که به مرورزمان شمار قربانیان اضافه می شود؛ بااین وجود مسئولان و دست اندرکاران صنعت ساختمان و مدیریت بحران ظاهراً تسلیم تقدیر و اراده طبیعت شده اند و گاهی اوقات در گفتگو با رسانه ها عنوان می کنند که تدابیر ویژه ای را برای مدیریت بحران تهران در هنگام زلزله اندیشیده اند. اینکه برای بازماندگان اردوگاه و پارک هایی در نظر گرفته شود تا آن ها بتوانند در آنجا اسکان پیدا کنند، فقط صورت مسئله را پاک می کند چون این کار مربوط به بعد از وقوع حادثه و جان سالم به دربردن از مهلکه است. باید از مسئولان پرسید چرا برای بافت های فرسوده برنامه ای ندارید؟ چرا کیفیت ساخت وسازهای حتی نوساز به گونه ای نیست که انسان در زمان زلزله با اطمینان در خانه اش پناه بگیرد؟ برای نجات مردم در زلزله چه برنامه ای دارید؟ راستی چقدر به مردم آموزش های لازم را داده اید؟ در پایان جا دارد یک بار دیگر از مسئولان و دست اندرکاران صنعت ساختمان و همچنین سازمان مدیریت بحران کشور بخواهیم که زلزله تهران؛ به عنوان مهم ترین حادثه ای که هرلحظه امکان وقوع دارد را با حضور دستگاه های ذی ربط موردبررسی قرار دهند و برنامه جامعی برای حل بحران های تهران تهیه کنند تا از خسارت های جانی و مالی بکاهند.