درسی که ژاپنی ها از جهنم کوبه گرفتند

زمین لرزه عظیم کوبه یا هانشین زلزله ای به بزرگی 3/7 ریشتر بود که بندر کوبه را به مدت 200 ثانیه لرزاند و در هم کوبید. این زلزله از مرگبارترین زمین لرزه ها در این کشور بود که بیش از شش هزار کشته برجا گذاشت. در هفدهم ژانویه 1995، شهر کوبه دومین بندر بزرگ این کشور به کلی نابود شد، بزرگراه های این کشور از هم گسستند، بسیاری از ساختمان ها فروریخت و پل های زیادی منهدم شد. این زلزله شوک بزرگی در کشور ایجاد کرد و موجب شد همه به خطرهای زلزله پی ببرند. درنتیجه این زمین لرزه 6433 نفر کشته و بیش از 43 هزار نفر زخمی شدند. حدود 10 درصد از کل تلفات این زلزله به علت آتش سوزی تأسیسات شهری پس از وقوع زمین لرزه بود. در جریان این زمین لرزه، حدود 250 هزار ساختمان و تأسیسات زیربنایی تخریب شدند. خرابی های گسترده ناشی از این زمین لرزه، سبب بی خانمان و آواره شدن 300 هزار نفر شد. ژاپنی ها خسارت وارده به شهر کوبه و مناطق مجاور آن را درمجموع حدود یک صد میلیارد دلار برآورد کردند. این زلزله باوجود تمامی هزینه های مالی و انسانی اش، کاستی های موجود در یک ساختار شهری امروزی در برابر زمین لرزه را به خوبی آشکار کرد؛ به همین دلیل کارشناسان زلزله از این رویداد به عنوان یک مدل حقیقی و ارزشمند مطالعاتی درزمینهٔ شناخت زمین لرزه و آثار تخریبی آن در جوامع شهری و صنعتی امروزی استفاده کردند. زمین لرزه کوبه در شهری روی داد که ساختمان ها و زیرساخت های آن از حداقل استانداردهای ایمنی برخوردار بود، به همین دلیل مطالعه بر روی این شهر و بهره گیری از نتایج آن برای دیگر شهرها ارزشمند است. تجربه های علمی به دست آمده از زمین لرزه کوبه ;ضرورت افزایش سطح استانداردهای ایمنی در ساختمان ها و زیرساخت های شهری، حتی در مناطقی که احتمال زمین لرزه در آن ها کمتر است. یکی از علل پایین تر بودن سطح استانداردهای ایمنی ساختمان سازی در شهر کوبه نسبت به دیگر شهرهای مهم ژاپن، پایین بودن احتمال بروز زلزله های قوی در منطقه هانشین عنوان شده بود. نکته مهم دیگر در این زمینه، بالا بودن سطح آسیب پذیری ساختمان های قدیمی در مقایسه با ساختمان های جدید در زمان بروز یک زمین لرزه قوی است. در زمین لرزه کوبه بیشترین آسیب های وارده به بافت قدیمی و سنتی این شهر بود. تقویت و ایمن سازی شبکه های حیاتی شهری مانند خطوط ارتباطاتی، شبکه های برق، آب و گاز در شهرهای بزرگ. زمین لرزه کوبه علاوه بر تخریب خط های برق، آب، گاز و تلفن شهری، دو شاهراه اصلی شهر کوبه و بخش هایی از شبکه راه آهن و مترو، فرودگاه و بندر این شهر را نیز از بین برد با از بین رفتن پل های بزرگ شهر، تردد در منطقه زلزله زده فلج و عملیات کمک رسانی به ویژه در ساعت های نخستین پس از زلزله کاملاً ناممکن شده بود. همچنین براثر شکسته شدن خطوط گاز شهری، آتش سوزی گسترده ای به ویژه در سوی غربی کوبه رخ داد و نزدیک به هفت هزار ساختمان به طور کامل در آتش سوخت. شکسته شدن لوله های آب در شهر کوبه نیز علاوه بر ایجاد قحطی آب، سبب شد که بسیاری از ساختمان های شهری که ویران نشده بودند به دلیل نفوذ آب به پی آن ها، تخریب شوند. کمک رسانی به ساختمان های بلندمرتبه آسیب دیده در شهر کوبه نیز بخشی دیگری از مشکلات ناشی از زلزله های قوی در شهرهای بزرگ را آشکار ساخت. در زمان وقوع زلزله کوبه بسیاری از نیروهای کمکی و آتش نشانی این شهر ابزارهای لازم برای کمک رسانی به ساختمان های بلندمرتبه را نداشتند و درنتیجه کمک رسانی به این گونه ساختمان ها بسیار کند صورت می گرفت. ضرورت افزایش سطح هماهنگی میان نیروهای کمکی و دستگاه های شهری. بالا بردن سطح مدیریت بحران در زمان بروز زمین لرزه های قوی از دیگر کاستی هایی بود که در جریان زلزله کوبه اهمیتش آشکار شد. نبود هماهنگی لازم میان نیروهای کمکی سبب کند شدن عملیات کمک رسانی در زمان زلزله شده بود و این ازجمله انتقادهایی بود که به دولت وقت ژاپن وارد شد. توجه علمی و سازمان یافته به ناهنجاری های اجتماعی و مشکلات روانی. توجه به تبعات اجتماعی پس از زمین لرزه، از دیگر نکات آموزنده پس از زلزله کوبه شمرده می شود. پس از زمین لرزه کوبه، آثار اجتماعی زمین لرزه به شدت در شهر آشکار شد که از آن جمله می توان به افزایش بیکاری، اضطراب، خودکشی، پناه بردن به الکل و دارو و افزایش طلاق اشاره کرد. دست اندرکاران دولت ژاپن پس از زمین لرزه کوبه تلاش داشته اند تا از تجربه های به دست آمده به خوبی بهره ببرند و حساسیت ها را نسبت به بروز سرپیچی از قوانین ایمنی به شدت بالابرده اند. بر همین اساس است که علاوه بر برگزاری مانورهای دوره ای و سراسری برای آمادگی دستگاه ها و مردم برای مقابله با آسیب های زمین لرزه، معیارها و استانداردهای ایمنی در ساختمان ها و زیرساخت های شهری را نیز تقویت کرده اند. برای نمونه به دنبال این زمین لرزه، تأکید بیشتری بر رعایت استانداردهای ساخت وسایل گرمازا در ژاپن صورت گرفت که قطع خودکار گاز، برق و سوخت، پس از زلزله های شدید از آن جمله اند. استفاده از مصالح سبک و درعین حال مقاوم در ساختمان سازی و افزایش سطح آموزش عمومی از دیگر مواردی بود که بعد از زمین لرزه کوبه بر آن بسیار تأکید شده است. تقویت ایمنی زیرساخت های شهری مانند پل ها و شاهراه ها نیز از دیگر نکاتی است که به شدت موردتوجه دولت ژاپن قرار گرفت. همزیستی با زلزله از مقاوم سازی تا جداسازی خسارت های زلزله قابل پیش بینی نیست و زلزله های قوی تر از شش ریشتر می توانند وسایل موجود در فضای بسته را به حرکت درآورند و یا باعث سقوط و واژگونی آن ها شوند که این موضوع به همراه آوار یکی از مهم ترین خطرات موجود محسوب می شود. موضوع دیگری که وجود دارد افزایش خطر با افزایش ارتفاع طبقات است. طبقات بالاتر ساختمان شدیدتر می لرزند و خسارت بیشتری به بار می آورند. بدین منظور جدیدترین فناوری مورداستفاده در ژاپن جداسازی یا ایزوله سازی ساختمان از لرزش نام دارد که تحقیقات مربوط به آن از 15 سال پیش آغازشده است. در این فناوری ساختمان با استفاده از سازه های بلبرینگ مانند از پی جدا می شود و درواقع نسبت به لرزش های پی ساختمان ایمن می ماند. این ساختمان ها در زلزله های مختلفی مورد آزمایش قرارگرفته اند و به گفته ساکنان، حتی در زمان وقوع زلزله هایی به بزرگی 8 ریشتر و بالاتر، هیچ قفسه کتابی واژگون نشده و هیچ وسیله ای از روی میز به زمین نیفتاده است. در فناوری جداسازی ساختمان از دو نوع بلبرینگ برای ایمن سازی استفاده می شود. نوع اول بلبرینگ های با روکش لاستیکی است که از صفحات فولادی و پلاستیکی ساخته شده است. این بلبرینگ ها در دو طرف ساختمان قرار می گیرند. نوع دوم بلبرینگ ها، عایق های ضد لرزه کشویی هستند که با مکانیزم کشویی خود لرزه ها را تا حداکثر میزان ممکن دفع و بخش کوچکی از آن را به ساختمان منتقل می کنند که سازه ساختمان به راحتی توانایی تحمل آن را دارد. این بلبرینگ های کشویی بین بلبرینگ های لاستیکی قرار می گیرند. در حال حاضر، این بلبرینگ ها تا 66 درصد میزان قدرت زلزله را دفع می کنند. ساختمان ام .تی سندای و برج های چند قلوی سندای ازجمله ساختمان هایی هستند که با این فناوری ساخته شده اند و در زلزله 9 ریشتری سال 2011 به ترتیب 14 و 23 سانتیمتر به صورت افقی جابجا شدند و هیچ آسیبی ندیدند. باوجود تمامی این نکات ایمنی، تلاش های سازمان های تحقیقاتی ژاپن بر روی روش های مقاوم سازی و مقابله با زمین لرزه و اجرایی کردن این تحقیقات به وسیله بخش خصوصی این کشور که نمود آن ساخت ساختمان های بسیار مقاوم در مقابل زمین لرزه است، همچنان ادامه دارد. باوجوداین دستاوردهای بزرگ، برخی از کارشناسان ژاپنی همچنان معتقدند که شهرهای بزرگ ژاپن مانند توکیو، هنوز در برابر زمین لرزه های بزرگ کاملاً ایمن نیستند و باید تلاش وسیع تری برای ایمن سازی این شهرها به عمل آید. برخی برآوردهای صورت گرفته نشان می دهد که در صورت وقوع زمین لرزه ای شبیه آنچه در کوبه روی داد، در شهر توکیو اتفاق بیفتد، در این شهر حداقل یازده هزار نفر کشته و حدود یک تریلیون دلار خسارت اقتصادی وارد خواهد آمد