میدان سیاست و هنر

میدان مشق از ابنیه فاخر تهران که در محدوده خیابان امام خمینی و سی تیر واقع شده است. این میدان مدت کوتاهی در دوره رضاشاه به نام باغ ملی خوانده می شد و بعدازآن ساختمان های دولتی در آن ساخته شد. میدان مشق در آغاز منطقه ای نظامی بود که برای کاربرد تمرین رزمی قشون در زمان فتحعلی شاه ساخته شد. در سفرنامه های مستشرقان این میدان چهارگوش با درازا و پهنای نزدیک به 400 ﻣﺘﺮ یکی از بزرگ ترین میدان های نظامی تهران معرفی شده است. بعدازآنکه طرح برپایی نخستین باغ همگانی (پارک) شهر تهران در زمین های درون میدان مشق برنامه ریزی و پیاده سازی شد و از همین رو نام میدان مشق به باغ ملی تغییر کرد. بااین حال باغ ملی چند سال بیشتر دوام نیاورد و در محوطه آن، ساختمان هایی ازجمله ساختمان وزارت امور خارجه، کتابخانه ملی و موزه ایران باستان ساخته شد. گرچه نام این باغ هنوز بر سر دروازه میدان مشق پابرجا مانده است. پس از نوسازی میدان در زمان ناصرالدین شاه، دروازه ای برای میدان ساخته شد که گاه شاه از بالای آن تمرین نظامیان را نظاره می کرد. در زمان سردار سپه، آن سردر را خراب کردند و سردر دیگری شبیه به آن ساختند که امروز پابرجاست. معماری ساختمان ها و بناهای این میدان مانند بیشتر ساختمان های هم دوره خود از سبک ویژه ای پیروی می کردند. این سبک در معماری ایران که آمیزه ای از معماری دوران گوناگون تاریخی ایران و سبک های اروپایی است ، در هر بنایی به شیوه ای به کار گرفته شده است. قدیمی ترین ساختمان این مجموعه عمارت قزاق خانه است که در سال 1280 هجری قمری و در زمان ناصرالدین شاه پی ریزی شده و جدیدترین آن کتابخانه و موزه ملی ملک است که بنای آن برگرفته از معماری سنتی ایران در سال 1375 خورشیدی ساخته شده است. در هر ساختمان این میدان شیوه ای ویژه اجراشده است. در بنای کاخ شهربانی 1314-1311 به سبک معماری هخامنشی ، بنای کاخ وزارت امور خارجه (1316-1312)، به سبک هخامنشی و به تقلید از کعبه زرتشت در نقش رستم و ساختمان ثبت اسناد و املاک (1314-1313)، با آمیزه ای از سبک معماری هخامنشی ، ساسانی ، اسلامی و اروپایی انجام شده که به روشنی قابل تشخیص است . بهره گیری از سبک های معماری ایران باستان با سازه و کارکرد امروزی از ویژگی های آشکار آن دوره به شمار می رود. سردر باغ ملی بنای سردر باغ ملی ، آمیزه ای از سبک های ایرانی و اروپایی است که به ویژه در کاشی کاری و کلاه فرنگی اعمال شده و بر پایه معماری روز خود الگوبرداری شده است. این بنا دارای دو نمای مختلف بیرونی و درونی است . نمای بیرونی از هشت ستون آجری به صورت جفت تشکیل شده است. پهنای دروازه باغ ملی از شرق به غرب کمتر از 27 متر است . این پهنا درگذشته به خاطر وجود دو اتاق بازرسی یا نگهبانی واقع در سمت شرق و قسمت غربی بنا، بیشتر بوده است که بعدها اتاق غربی بخشی از بنای شرکت نفت ایران و انگلیس و اتاق شرقی به بنای اداره پست تهران واگذار شد و پس از چندی هم تخریب شد. ستون های نمای درونی متفاوت از نمای بیرونی است. از طرح های نمای درونی می توان صحنه تسخیر تهران در کودتای 1299 و دروازه و برج و باروهای تهران را نام برد. سردر باغ ملی گذشته از نقاره زنی ، دیده بانی و دروازه تردد نظامی ، درواقع در جایگاه یادبود فتح تهران در کودتای سوم اسفند 1299 توسط رضاخان بود که در کاشی کاری بدنه سردر آشکارا دیده می شود. موزه پست و تلگراف این موزه دریکی از کهن ترین و زیباترین ساختمان های دولتی برپاشده که از دوطبقه بنا دربردارنده تالارها و اتاق های گوناگون ساخته شده است. بنای آن میان سال های 1307 تا 1313 خورشیدی با مساحت 15 هزار مترمربع در خیابان سپه بنانهاده شد. معمار این بنا نیکلای مارکف معمار برجسته ایرانی گرجستانی بود. ساختمان این موزه برای اداره پست و گمرک با شیوه معماری ملی ساخته شده و ازجمله بناهای سترگ و باشکوه این شیوه از معماری ایرانی دوره رضاشاه به شمار می رود. کاخ شهربانی کاخ شهربانی ساختمانی است که در سال 1315 در میدان مشق برای اداره شهربانی تهران ساخته شد. وزارت امور خارجه ایران در سال 1381 کاخ شهربانی را از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی خریداری و پس از بازسازی آن، این ساختمان را بانام ساختمان شماره 9 وزارت خارجه مورد بهره برداری اداری خود قرارداد. سازنده این کاخ قلیچ باقلیان و طراح آن میرزا علیخان مهندس بود. سبک معماری این ساختمان، سبک ملی یا نئوکلاسیک رضاشاهی است که آمیزه ای از معماری پیش از اسلام و معماری قاجاری و برخی عناصر معماری اروپایی است. ساختمان شهربانی بهترین و کامل ترین نمونه این شیوه معماری است. ساخت بنا از سال 1312 آغازشده و در پایان سال 1314 به انجام رسید. این ساختمان نزدیک به 21 هزار مترمربع زیربنا دارد که در سه طبقه بنانهاده شده است. فضای درونی آن با گچ بری و آینه کاری کارشده و فضای برونی آن نیز نقش های برجسته روی بدنه و ستون ها و تندیس های الهام گرفته از معماری دوران هخامنشی است. قزاق خانه مجموعه قزاق خانه مربوط به دوره قاجار و پهلوی است و در شمال میدان مشق جای گرفته است. این اثر در تاریخ 28 اسفند 1385 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پادگان نظامی قاجار در میدان مشق پا گرفت و قزاق ها در آن تمرین رژه و مشق نظام می کردند. در زمان ناصرالدین شاه قاجار، ساختمان جدید ساخته شد که آن را عمارت قزاق خانه نامیدند. در زمان مظفرالدین شاه و رضاشاه پهلوی دگرگونی های بیشتر دیگری در ساختمان پدید آمد. در حقیقت ساختمان قزاق خانه، نخستین ساختمان در مجموعه میدان مشق است که در همان دوران فتحعلی شاه قاجار بنیان گذاری شد. پس ازآن رفته رفته در زمین روبه روی این ساختمان، ساختمان های دولتی دیگری ساخته شد. قزاق خانه تا دهه گذشته از املاک ارتش به شمار می رفت و در این مدت دگرگونی های بسیاری در بنا و نمای درونی و برونی آن پدیدار شد. در سال های نخستین دهه هشتاد خورشیدی دانشگاه هنر تهران مجموعه قزاق خانه را از ارتش خریداری کرد و برنامه داشت تا پس از بازسازی و بهسازی آن، کاربری آن را به دانشگاه تغییر دهد؛ اما از آن زمان تاکنون تنها یکی از ساختمان های این مجموعه را با موفقیت بازسازی کرده است.