کسی به فکر نخاله های ساختمانی هست؟

سرنوشت محتوم ساختمان های شهری ما این است که هر که آمد عمارتی نو ساخت . . . . البته این کار بسیار هم مطلوب است . نوسازی خانه ها که به تبع آن به نوسازی شهرها نیز خواهد انجامید و بناهای مسکونی ، اداری و تجاری را نونوار می کند امری پسندیده است . زیرا که در ساختمان های جدید از استانداردهای ایمن تر و بالاتری استفاده می شود . اما پرسش این است که چه فکر اساسی برای نخاله ها و ضایعات ساختمانی پس ازاین کارشده است؟ پاسخ این است : تقریباً هیچ! سال هاست که در محاسبه هزینه های اقتصادی ساخت یک بنا ، تنها عامل تعیین کننده ، هزینه های اولیه ساخت وساز است که به حساب می آید .آیا سراغ دارید که در پروژه ای ساختمانی هزینه های نگهداری ، هزینه های عملکردی ( مثلاً شامل مصرف انرژی در ساختمان) و نیز هزینه های برچیدن بنا نیز جزو محاسبات هزینه های پروژه بیاید؟ هزینه برچیدن ، حمل و دفن نخاله های ساختمانی در بسیاری از پروژه های ساختمانی ما مغفول مانده است . بشر مدت هاست که به خوبی می داند این روش از توسعه ساخت وساز در مقیاس جهانی نمی تواند پایدار بماند زیرا همه ساله سطح بزرگی از مساحت کره زمین به مصرف انباشته شدن نخاله های ساختمانی می رسد .این ضایعات و نخاله ها به دلیل استفاده از انواع مواد شیمیایی در آن ها ، بستری غیرقابل کشت و بلااستفاده ایجاد می کند و عملاً سال به سال از مساحت مفید کره خاکی ما کاسته می شود . کمیسیونی در سازمان ملل سال هاست که در این مورد هشدار می دهد . در آخرین هشدار، به صراحت اعلام کرده است که شیوه فعلی استفاده از منابع و تولید زباله ، آلودگی را در بر خواهد داشت و توسعه جوامع انسانی را در آینده نه چندان دور با محدودیت جدی روبرو خواهد کرد . در برخی نقاط جهان سازمان های متولی ساخت وساز (اعم از شهرداری ها و وزارت مسکن) به این موضوع توجه کرده اند و ساختمان هایی را که در آینده و هنگام تخریب ، نخاله کمتری تولید کنند یا اینکه نخاله آن ها از نوع بازیافتی باشد را مستحق پرداخت هزینه های کمتری برای جواز ساخت می دانند .رویه پسندیده ای که در سازوکار ساختمان سازی کشور ما به آن توجهی نشده است . ;عمل به سه گانه کاهش مصرف، بازیافت، و استفاده مجدد فعلاً منطقی ترین و کاراترین راه برای مدیریت پسماندها و نخاله های ساختمانی همین است که پروژه های ساختمانی در مسیر کاهش مصرف ، بازیافت و استفاده مجدد مصالح ، طراحی و اجرا شوند . در یک پروژه آموزشی که در آن میزان مصرف مصالح مختلف برای تولید یک ساختمان موردبررسی قرار می گرفت ، مشاهده شد که برای هر مترمربع بنا در این پروژه کارگاهی ، به طور متوسط ، نیم مترمکعب بتن ، 150 کیلوگرم فولاد (از انواع مختلف) ، حدود 3/0 مترمکعب انواع آجر و سفال و حدود 10 کیلوگرم گچ به کاررفته است . حالا اگر به آمار کلی پروانه های صادرشده برای احداث ساختمان در شهر تهران و در طول یک سال نگاه بکنیم می توانیم با ضرب و تقسیم به نتایج جالبی دست پیدا کنیم . آمار بانک مرکزی به ما می گوید که در یک سال به طور متوسط حدود ده هزار مترمربع پروانه برای ساخت وساز در شهر تهران صادرشده است (این رقم می تواند کمتر و بیشتر هم باشد) . اگر بنا را بر این میزان پروانه ساخت بگذاریم و بپذیریم که شیوه فعلی ساختمان سازی در تهران تقریباً به گونه ای است که 55 درصد بناها دارای اسکلت فلزی و 45 درصد آن ها اسکلت بتنی دارند و به طور متوسط ارتفاع هر بنا را 4 طبقه در نظر بگیریم (که در مواردی بیشتر هم هست) ؛ درمیابیم که در این ساختمان ها به ازای هر مترمربع ، مصالحی مانند بتن ، آجر ، ملات ، گچ ، کاشی ، سنگ و . . . استفاده می شود . حالا با نگاه به اعداد و ارقام به دست آمده از پروژه آموزشی که در سطور بالا به آن اشاره شد ، این بناها پس ازآنکه عمرشان به سرآمد چیزی حدود 8 میلیون مترمکعب نخاله ساختمانی به جای خواهند گذاشت که همان طور که گفتیم ، بسیاری از آن ها حاوی مواد شیمیایی نیز هستند . از این نخاله ها ، فعلاً فولاد است که به خوبی بازیافت می شود . اما می توان برای بازیافت بقیه عناصر و مصالح ساختمانی هم فکری کرد . مثلاً آجرهای فشاری را می توان مجدداً به کاربرد یا انواع سیم و لوله های مسی را دوباره ذوب کرد . شیشه های ساختمان را هم می توان ذوب کرد و دوباره به شیشه نو تبدیل کرد . در مورد قطعات چوبی نیز می توان آن ها را به نئو پان بازیافت کرد . امروزه نخاله های ساختمانی به طور گسترده در زیرسازی جاده ها و ریل گذاری راه آهن استفاده می شوند . علاوه بر بازیافت ، می توان با روش های علمی به استفاده مجدد هم فکر کرد . مثلاً با استفاده از محوربندی در سازه ها با اتصالات پیچ و مهره ای ، سازه ها را به راحتی باز و در ساختمانی دیگر استفاده کرد . به این روش ، استفاده از قطعات مدولار می گویند و اهمیت زیادی در صنعت ساختمان سازی امروز جهان دارد . حتی قطعات دیوار می توانند در ساخت دیوار ساختمان جدید مورداستفاده مجدد قرار گیرد . خلاصه کلام آنکه باید تدبیری اندیشیده شود تا هم حجم نخاله ها کم شود و هم اثرات مخرب زیست محیطی آن ها با روش های علمی بازیافت و استفاده مجدد کاهش یابد. در غیر این صورت در چند دهه آینده ، دیگر زمینی برای ساخت وساز بنا در اختیار نخواهیم داشت .