وظیفه معماران بعد از هدفمندی

محیطی که فرد در آن زندگی می کند، بر روح و روان وی تأثیر زیادی دارد و می تواند انگیزه ارتکاب به جرم و جنایت در وی را تقویت کند.اما آنچه موجب کاهش انگیزه جرم در سارقان وبزهکاران خواهد شد، نوع معماری ساختمان است. در شماره قبلی نشریه در گفتگو با یک استاد دانشگاه به این نتیجه رسیدیم که جرم شناسان امروزی اعتقاددارند؛ عکس العمل در مقابل اختلاف طبقاتی یکی از انگیزه های مهم جنایتکاران، به ویژه سارقان است. این انگیزه با بناهای درون گرای معماری ایرانی به حداقل می رسد. سادگی در نمای بیرونی و پرهیز از تزئینات و فخرفروشی های وسوسه انگیز، به وضوح در خانه های ایرانی قابل پیگیری است.در این شماره به سراغ ماندانا دانشور، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی و وکیل دادگستری رفته ایم تا نظر وی را در این خصوص جویا شویم. آیا محیط زندگی فرد بزهکار بر ارتکاب جرم تأثیر دارد؟ شناخت عوامل جرم زا دغدغه خاطر بسیاری از تحلیل گران و دانش پژوهان عرصه علوم مرتبط با جرم شناسی است،چرا که بنیادی ترین شیوه برای کاهش بزهکاری ریشه در روش های روزآمد پیشگیری از جرم دارد.در این میان از حیث نحوه تأثیر عللی که می تواند زمینه ساز ارتکاب جرم باشد ،علاوه بر علل نزدیک بزهکاری همچون خانواده و گروه دوستان ، نمی توان اهمیت علل دور را نادیده انگاشت.عللی همچون محیط زندگی افراد ، بافت جامعه نشینی شهری و روستایی که جملگی در "سبک زندگی " حلول می یابند.سبک زندگی از چارچوب فضای خارجی ( شهر یا روستای محل زندگی یا غیر از آن ) شروع و به فضای داخلی زندگی افراد(نوع مسکن ) ختم می شود. کافی است به فضاهای بیرونی کوچه و خیابان نگاهی بیندازیم و به عنوان مثال از خود بپرسیم آیا برای سرقت" ،سارق خانه ای بی حفاظ و بدون نگهبان و دزدگیر را انتخاب می کند یا خانه ای را که در اکثر موارد حتی در نبود ساکنین خانه پنجره هایش گشوده است، نگهبانی ندارد و میله ها و حصار بلندی در باروهای حیاط آن تعبیه نشده و ...؟ پاسخ کاملاً روشن است .حرفه ای ترین تبهکاران و یا ناشی ترین افرادی که در پیشینه خود سابقه ارتکاب جرم ندارند، مورد دوم را انتخاب می کنند. پس فضای بیرونی و یا داخلی خانه را چگونه باید طراحی کرد و معماری بیرونی خانه چگونه باشد تا ساکنین آن خانه در حاشیه امنیت و آرامش خاطر در آن زندگی کنند.در الگویی بزرگ تر با مجموعه خانه هایی کنار هم مواجه هستیم که چه با آخرین متد معماری و چه به ابتدایی ترین شکل ممکن ، ساختار یک کوچه و یا خیابان را ترسیم می کنند. در همین راستا در سال 1973 در ایالت نیوجرسی آمریکا از قانون "محله های پاک و امن "ساختار نظریه ای جدید شکل گرفت تحت عنوان "پنجره های شکسته " .این نظریه که اولین بار توسط جیمز ویلسون مطرح شد، بیان می داشت : باید در محله ها با مظاهر جرم و بی نظمی مبارزه کرد و صاحبان درها و پنجره های شکسته را وادار می کردند هر چه زود تر آنها را تعمیر کنند.تصاویر مستهجن به سرعت از روی دیوارها پاک می شدند و حتی با ترسیم کنندگان آنها به شدت برخورد قانونی می شد و .... در کلان شهری مثل تهران به بعضی محله ها انگ زنی می شود (labeling) و آنها را به عنوان محله هایی ناامن و با سطح و ساختار پایین اجتماعی می شناسند.آیا این امر ریشه در نحوه زندگی ساکنین این قبیل محله ها دارد ؟ هر چند نقش ساکنین کمرنگ نیست اما بدیهی است؛ شیوه ساختاری و معماری کوچه و خیابان این قبیل محله ها با محله های اعیان نشین تفاوت داشته و در تفکر جرم شناختی چه از نگاه مجرمین بالقوه و چه از منظر افراد عادی تأثیر چشمگیر دارد . تأثیر معماری در جرم شناسی چیست؟ این تأثیر را از سه منظر می توان موثر دانست: 1- سازه و بافت خانه محل سکونت بزهکاران به عنوان عاملی جهت تقویت انگیزه های بزهکاری.(همچون خانه های حاشیه شهرهای بزرگ که به تعدادی از آنها حلبی آباد نیز میگویند) 2- سازه و ساختار کوچه و خیابان محل سکونت بزهکاران به عنوان عاملی که بزهکاری در این نوع محله ها را آسان می کند.(مانند پخش و توزیع مواد مخدر در محله های بی سامان و دچار هرج ومرج) 3-سازه و ساختار خانه و کوچه و خیابانی که بزهکار ، ارتکاب جرم در این محله ها و خانه ها را به دلیل حاشیه امنیت از حیث دستگیر شدن یا فرار و یا عواید مالی ترجیح می دهد. به نظر شما نوع معماری خانه های اعیانی موجب ترغیب بزهکاران به ارتکاب جرم در فضای این گونه خانه ها یا محله ها می شود؟ تأثیر هدفمندی یارانه ها بر معماری ما هنوز برای برخی کارشناسان و صاحب نظران معماری روشن نیست.در صورتی که هدفمندی یارانه ها و گران شدن قیمت حامل های سوخت می تواند تأثیر بسزایی در نوع و سبک معماری ما داشته باشد . مردم ایران بیشترین انرژی را در جهان مصرف می کنند و در کنار آن آلودگی فراوانی نیز ایجاد خواهد شد و تولید فاضلاب های مختلف به دلیل مصرف بی رویه انرژی است.پس از گران شدن قیمت حامل های سوخت، موضوع بهینه سازی مصرف انرژی به میان خواهد آمد که معماران نقش مهم و پررنگی در آن دارند.با دو تن از کارشناسان و صاحب نظران معماری دراین باره گفتگویی انجام داده ایم که شرح آن را در ادامه می خوانید: معماران باید با دید اقتصادی از مصالح استفاده کنند دکتر محمدمهدی محمودی، استاد دانشگاه در گفتگو با پیام ساختمان می گوید:اجرای طرح هدفمندی یارانه ها بر نوع طراحی معماران بسیار تأثیرگذار است.وظیفه معماران در این مورد بسیار سنگین است چرا که معماران باید در قسمت طراحی بیندیشند که چگونه از هزینه های دوباره و اضافی جلوگیری کرده و سوبسید ها را کمتر کنند و استفاده صحیحی داشته باشند.وی اضافه می کند: به ایرانیان هشدار داده شده که مصرف انرژی بیش از حد نداشته باشند و ما به عنوان معمار موظفیم فضاهایی را طراحی کنیم که مسائل هدفمندی در آن رعایت شود. این استاد دانشگاه در ادامه به استفاده از مصالح ساختمانی اشاره می کند و می گوید: در حال حاضر با توجه به هدفمندی یارانه ها شیشه و دیوار دوجداره کالای لوکسی نیست و معماران نباید فکر کنند استفاده از این مصالح فقط هزینه بر است و فقط برای برخی مناطق گران قیمت تهران استفاده شود . محمودی بیان می کند:معتقدم معماران باید با دید اقتصادی از مصالح استفاده کنند و در طراحی خود کف و دیوارها را دو جداره کنند و سرمایش و گرمایش را نیز کنترل نمایند که این مسئله به استفاده بهینه از انرژی کمک می کند. وی در قسمت دیگر از سخنان خود به پنجره ها اشاره می کند و می گوید: معماران باید این را در نظر بگیرند که بازشوها باید چه ارتفاعی داشته و در چه جهتی باشند و نباید پنجره ثابتی در 4 طرف خانه داشته باشیم بلکه پنجره ها باید نسبت به کاربری خاص خود در خانه طراحی شوند.وقتی می دانیم آشپزخانه گرم است باید پنجره به گونه ای در این قسمت از خانه تعبیه شود که رو به آفتاب نباشد و باعث گرم شدن بیش از حد خانه نشود تا مجبور باشیم همیشه آن را خنک کنیم . محمودی ادامه می دهد:زمانی که معماران طراحی و اجرای صحیحی داشته باشند فرهنگ سازی می شود که استفاده کننده چگونه از وسایل انرژی سوز خود استفاده کند و این نگرانی نیز برطرف می شود که خانواده ای که روی پیلوت یا پارکینگ زندگی می کنند باید تابستان گرمی داشته باشند و در زمستان نیز خانه آنها سرد باشد . طراح معمار باید طراحی کف و سقف را با توجه به طبقات فوقانی و تحتانی به گونه ای انجام دهد که باعث بهینه سازی در مصرف انرژی کاربر شود. وی تاکید می کند:طراح و معمار باید نوع مصالح مورد استفاده در ساختمان را تعیین کند و با مصالح به روز و با در نظر گرفتن اقلیم و فرهنگ و بستر و اقتصاد به طراحی بپردازد.ترکیب این عوامل کمک می کند معماری خوبی داشته باشیم که در مصرف انرژی صرفه جویی نموده و بهینه سازی کند. این استاد دانشگاه درباره اینکه هدفمندی یارانه ها چه تأثیری بر معماری شهری و فضای شهر خواهد داشت، می گوید:برخی فضاها در شهرهای ما بسیار تاریک و برخی نیز روشن هستند .باید از تکنولوژی روز در نورپردازی شهرها استفاده شود تا فقط جایی که انسان در حال حرکت است روشنی به وجود بیاید .این تکنولوژی در فضاهای عمومی ساختمان وجود دارد اما این کار باید در فضاهای شهری هم وجود داشته باشد چرا که هم برای شهروندان بسیار خوب است هم در مصرف انرژی صرفه جویی خواهد شد. هدفمندی یارانه ها راهی به سوی معماری پایدار ساناز افتخارزاده ، کارشناس ارشد معماری درباره تأثیر اجرای مرحله دوم هدفمندی یارانه ها بر معماری می گوید:افزایش قیمت سوخت بر طراحی معماری بسیار موثر است. با توجه به قیمت ارزان نفت در سال ها پیش، سبک معماری آمریکا مدرن بود و تمام جداره ها شیشه ای بودند،اما وقتی درآن مقطع قیمت نفت در اوپک گران شد، معماران آمریکایی دیگر از شیشه در معماری خود استفاده نکردند و بحث معماری پایدار پیش آمد . وی اضافه می کند: ساختمان پردیس سینمایی ملت که چند سال پیش به صورت تمام شیشه ای به عنوان بنای عمومی ساخته شد،موج انتقادات را در بر داشت که یکی از منتقدان آن نیز خود من بودم چرا که معتقدم هزینه نگهداری بسیار زیادی دارد. افتخار زاده در پایان تاکید می کند:می توان گفت گران شدن حامل های انرژی باعث می شود معماران تجدیدنظری در نوع طراحی خود داشته باشند و این اتفاق مثبتی است.من چند سالی است روی مبحث معماری پایدار کار می کنم اما تاکنون خریداری نداشت چون سوخت ارزان بود و سازندگان دلیلی نمی دیدند نوع معماری خود را تغییر دهند. از این جهت می تواند در صرفه جویی انرژی بسیار موثر باشد.