زنگ خطر حذف روستاها

قانون برنامه پنجم توسعه کشور، دولت را موظف به ساماندهی و تثبیت نسبی جمعیت روستایی تا آخر سال اول برنامه کرده است، حال آنکه آمارهای مرکز آمار نشان می دهد؛ سهم نواحی روستایی از جمعیت کشور طی دوره 1280-1390، از 79 به 29درصد رسیده است. بر اساس این گزارش، وقوع زلزله و تخریب خانه های روستایی، خشکسالی های مداوم، بیکاری و نبود خدمات اجتماعی در مجموع مهاجرت روستاییان به شهرها را رقم زده که این روند پیامدهای جبران ناپذیری در روستا و شهرها به جا گذاشته است. به نظر می رسد، دولت در زیرساخت های روستایی سرمایه گذاری کافی نکرده است. این در حالی است که درصد کمی از هزینه های صرف شده بابت امکانات شهری و یا برنامه ریزی های صورت گرفته برای زیرساخت های شهری می تواند به حفظ جمعیت باقی مانده روستاهای کشور کمک کند. چالش سرریز شدن شهرها و حاشیه نشینی، عدم کنترل مهاجرت از روستاها به شهرها و به هم خوردن ساختار سنی روستاها و هشدار پیاپی منتقدان به خطر کاهش جمعیت روستاها موضوعی است که این روزها بسیاری منتظر تصمیم گیری جدی درباره آن هستند. رئیس بنیاد مسکن انقلاب اسلامی طرحی را بررسی می کند تحت عنوان «آماده سازی روستاها برای مهاجرت معکوس» که از برنامه مشترک دولت و وزارت راه و شهرسازی است. بناست طی اقداماتی، سیر مهاجرت معکوس از شهرها به روستاها در دستور کار قرار بگیرد. به گفته تابش افراد می توانند در شهرها کار کنند، ولی در روستاها ساکن باشند تنها لازمه این کار افزایش سطح رفاه و آسایش و سپس امکان اشتغال و سرمایه گذاری در روستاها است. روستاها در حال فروپاشی عضو کمیسیون عمران مجلس با بیان اینکه یکی از عوامل اساسی ماندگاری روستاها بحث درآمدی است، گفت: متاسفانه تنها خدمات به روستاها برده شد، درحالی که درآمدی برای استفاده از این خدمات و ماندگار کردن روستاییان وجود ندارد. عباس فلاحی باباجان افزود: تولیدات روستاها بر اساس آمایش سرزمین نیست. در زمینه اشتغال، نیز مواردی از قبیل فروش محصولات تولیدی با قیمت پایین، حمایت های ناکافی دولت در صورت بروز خسارت به محصولات تولیدی و ... از جمله عواملی است که به ارائه خدمات بدون درآمد منجر می شود نتیجه آن هم، مهاجرت و حاشیه نشینی در شهرها با هدف کسب درآمد است. وی با اشاره به ضرورت اجرای سیاست اصل 44 و استفاده از مشارکت سرمایه گذاران بخش خصوصی به روستاها گفت: در این راستا می توان به جای سرمایه گذاری های بزرگ در شهرها برای ماندگاری روستاییان تلاش کرد. نماینده مردم اهر و هریس در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: با توجه به منابع موجود، کشور قابلیت تولید غذا برای جمعیت 300 میلیون نفری را دارد، ولی متأسفانه حرکت های سلیقه ای و سطحی، اجرایی نشدن طرح آمایش، عدم رسیدگی به وضعیت سدها، نبود قیمت مشخص هزینه کاشت و برداشت و مهم تر از همه به دلیل مدرنیزه نشدن ابزارهای کشاورزی روستاهای ما در حال فروپاشی است. فلاحی با اشاره به مساحت قابل توجهی از اراضی روستایی بدون سند، گفت: امروز یکپارچه سازی اراضی تبدیل به یک دغدغه شده و قطعه قطعه شدن مزارع توسط وراث از مشکلات اساسی روستاهاست.او معتقد است: دراین باره همه نهادهای متولی در کشور- جهاد عشایری، جهاد کشاورزی، وزارت راه و شهرسازی، وزارت صنعت و معدن- دخیل اند و به نظر می رسد این موضوع مورد بی توجهی قرار گرفته است. عضو کمیسیون عمران مجلس در اشاره به ارزیابی از اجرای طرح هادی روستاها توسط بنیاد مسکن گفت: در بحث طرح های هادی خود بنیاد نیز از روند اجرایی رضایت ندارد و در برخی روستا به صورت ناقص اجرایی شده که البته مشکل عدم تخصیص اعتبارات کافی نیز وجود دارد. به گفته فلاحی، هزینه صرف شده برای شهرها تمام شدنی نیست چنانکه علیرغم صرف هزاران میلیارد تومان هزینه برای تهران، اکنون صحبت از انتقال پایتخت است، درحالی که سرمایه گذاری در روستا ماندگار است و توسعه پایدار ریشه در توسعه کشاورزی دارد. مهاجرت معکوس امکان پذیر نیست رئیس پیشین مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری نیز با اشاره به اینکه مهاجرت معکوس شدنی نیست، گفت: بهتر است طرحی برای ایجاد زیرساخت های ابقاء و کنترل مهاجرت ها در جمعیت باقیمانده روستاها بیندیشیم. سید علیرضا قهاری افزود: برگشت و هدایت روستاییان مهاجر از شهرها امکان پذیر نیست، ولی طبق اصل علاقه مندی انسان ها به موطن خود، می توان با تقویت زیرساخت ها در روستاها از سرعت مهاجرت روستاییان کاست. وی با اشاره به تجربه کشورهای پیشرفته در تشکیل روستاهای شبه شهر و ارائه خدمات کشاورزی، دامداری ادامه داد: وجود چنین فضاهایی می تواند برای بازگشت جاذبه ایجاد کند، اما در کشور ما روستاییانی که رفاه و امکانات شهری را تجربه کردند باز نمی گردند به ویژه اینکه فاصله زیادی با شهرها حتی شهرهای درجه 2 دارند، مگر اینکه در شهرهای کوچک تر مستقر شوند. رئیس انجمن مفاخر معماری ایران ابراز کرد: بنابراین برنامه ریزی های آینده، باید واقع گرایانه بوده و برای حفظ وضعیت و جمعیت موجود تدوین شود، امکانات نیز به گونه ای پیش بینی شود تا میزان مهاجرت را کاهش دهد. قهاری با اشاره به دو عامل شغل و آموزش در مهاجرت جوانان روستایی ، گفت: نباید این موضوع را نادیده گرفت که بعضاً روستاییان بدون مهاجرت به شهرها مستقیماً به سایر کشورها مهاجرت می کنند که جاذب جمعیت و مهاجرپذیر هستند. رئیس پیشین مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری همچنین به ایجاد زیرساخت ها اشاره کرد و گفت: اگر برنامه ریزی و زیرساخت ها روستا به سمت شهری شدن هدایت شود دیگر شکل روستا نخواهند داشت. نسبت 70 به 30 جمعیت شهری- روستایی وی با اشاره به ویژگی مثبت قانع بودن روستاییان تاکید کرد: اگر به روستاها رسیدگی بیشتری شود، شاید ماندن را ترجیح دهند اما در مجموع باید بررسی کرد در طول این چند دهه شکل زندگی روستایی ها چقدر بهبود یافته است. رئیس انجمن مفاخر معماری ایران با بیان اینکه اگر متولیان بیشتر به روستاهای مناطق محروم سفر کنند نگرش آنها عوض می شود، گفت: دراین باره خیلی کوتاهی کردیم، به طوری که نسبت جمعیت شهری- روستایی در سال های اول انقلاب 30- 70 بود حالا برعکس شده و بالغ بر 70 درصد از جمعیت کشور شهرنشین شده اند و مابقی روستاها یا متروک بوده یا سالخوردگان و کودکان در آن ساکن هستند. قهاری با بیان اینکه دراین باره اقدامات فرهنگی سخت تر از اقدامات اقتصادی است، اظهار داشت: اگر مقامات و مسئولان ما بخشی از زندگی خود را در کنار آنها بگذرانند تأثیر بیشتری دارد تا اینکه برای آنها از ساختمان های بلند تصمیم گیری شود. اقدامات اقتصادی طی این چند دهه نیز بیانگر آن است که برای حفظ جمعیت آن چنان که باید هزینه نکردیم. به گفته وی بعد از انقلاب یکی از نقاط قوت رسیدگی به روستاها، طرح هادی روستاهاست که قطعاً از برنامه های موفقیت آمیز بنیاد مسکن بوده، اما می توانست طی این چند دهه کمی کارشناسانه تر با تجمیع جمعیت مثلاً میان 100 روستا، مرکزی تشکیل دهد تا با استقرار خدمات در روستاهای متمرکز، روستاییان به شهرها مراجعه نکنند. قهاری در پایان خاطرنشان کرد: برای احیای روستاها ابتدا احتیاج به طرح آمایش سرزمین داریم، یعنی در درجه اول شناخت عمومی بر اساس مطالعات کارشناسی شده لازم است. شبنم عزیزی