بازی بناهای معماری با اعصاب و روان

تعجب نکنید! این واقعیتی علمی است که سازه ها و بناهای معماری ارتباط مستقیمی با سیستم عصبی و روانی آدمی دارند . نور و ساینس یا علوم مغز و اعصاب مدت هاست که به رابطه خوشایند و ناخوشایند بین معماری با اعصاب و روان انسان دست پیداکرده است . متخصصان مغز و اعصاب از زاویه نگاه خود، معماری را حرفه ای می دانند که قصدش ایجاد زیبایی و هارمونی در بنا است. این زیبایی شناسی در معماری از راه درک دیداری ، هماهنگی ، تقارن و داشتن نسبت خوب در بنا ایجاد می شود و متخصصان اعصاب و روان نتیجه آن را ایجاد رضایت و خشنودی در ناظر معماری می دانند . آن ها عوامل مؤثر در طراحی نمای ساختمان و بخش های قابل رؤیت درون بنا را عوامل مؤثری می دانند که سبب می شود عواطف کاربر و ساکن در بنا تحت تأثیر (مثبت یا منفی) قرار گیرد . در آمریکا ، آکادمی علوم مغز و اعصاب و معماری با نام خلاصه شده-ANFA_ Acad y Of neuroscience For Architecture سعی بر این دارد که نشان دهد با استفاده از واکنش های مغز ، پاسخی برای رفتارهای انسان در برابر سازه ها و ساخته های معماری بشر وجود دارد . برخی از مهم ترین تحقیقات این آکادمی به این نتیجه رسیده است که شکل پذیری مغز و درنتیجه رفتارهایی که از آن صادر می شود مستقیما توسط محیط و ازجمله محیط مسکونی و بناهای معماری اطراف آدمی تأثیر می پذیرد . حتی در تحقیقی به ارتباط بین برخی بناهای معماری با پدیده خودکشی در جوامع شهری بزرگ نیز پرداخته شده و نتایج جالبی نیز به دست آمده است که موضوع این مقاله نیست . این متخصصان عقیده دارند که با توجه به اینکه از سیستم بینایی انسان در معماری و درک فضا استفاده بیشتری می شود و همچنین هیجاناتی که در هنگام مواجه شدن با فضای معماری در بخش هایی از مغز (مشخصا ، ناحیه پشت سری ، دستگاه لیمبیک-زیر قشر مخ- و ناحیه آمیگدال مرکز کنترل کننده هیجانات-) ایجاد می شود . ویژگی ها و تغییرات طراحی معماری می تواند بر مغز و رفتار آن مؤثر باشد . متخصصان مغز و اعصاب از معماری به عنوان عامل انسان ساخت یاد می کنند که مانند محرک های بصری تأثیرات احساسی قوی در روح و روان انسان بر جای می گذارد . مثلا در آزمایشی مشاهده شد که اشیا و دیوارهای با لبه منحنی ، اثر منفی کمتری در افراد مورد آزمایش بر جای می گذارند . درحالی که اشیا لبه تیز یا مبل های تیز گوشه در ساختمان ، اضطراب بیشتری را در بیننده ایجاد می کنند . این تحقیق نشان داد که افراد نسبت به خطوط منحنی تمایل بیشتری دارند . البته باید پذیرفت که مبنای این تحقیق بیشتر بر پایه بحث جذب عاطفی است و دلیلی بر رد استفاده از خطوط زاویه دار و شکسته در ساختمان نمی شود . چراکه در ساختمان علاوه بر احساسات و عاطفه ، عملکرد اجزا بنا نیز مهم است . اما به طورکلی و بر اساس چند تحقیق به عمل آمده دیگر ، مشخص شده است که اشکال منحنی در ساختمان ، فضا را خصوصی تر و امن تر می سازند و کاربر فضای مسکونی در چنین محیطی ، آرامش ، لذت و شادابی بیشتری را حس می کند و شاخص های استرس کمتر ثبت می شوند . در تحقیق دیگر ، هندسه نسبت های طلایی در ساختمان موردبررسی قرار گرفت و معلوم شد که نسبت های طلایی در هندسه اجسام و ساختمان ها باعث ایجاد احساس خوشایندی در مخاطب می شود . مثلا مجسمه های کلاسیک و متعلق به دوران رنسانس که در آن ها نسبت طلایی رعایت شده است احساس مطلوبی در مخاطب ایجاد کرد تا مجسمه های فاقد نسبت طلایی. تحقیق دیگر این آکادمی (ANFA) در مورد بنای معماری و ارتباط آن با مغز و اعصاب انسان ، در مسجد سلطان حسن شهر قاهره انجام گرفت . در این پژوهش از کاربران در حال عبور و تماشا از بنای مسجد ، آزمایش نوار مغزی (الکترو آنسفالوگرافی) به عمل آمد و تحلیل داده ها نشان داد که فضاهای معنوی و مقدس برای افراد با فشارخون بالا مفید واقع می شوند ، زیرا سبب می شوند که فشار آن ها متعادل شده و به عامل دفاعی بدن کمک شود . افزایش حجم ریه و پایین آمدن نسبی کلسترول خون از دیگر نتایج ثبت شده در این پژوهش است . مصالح ساختمانی ، رنگ و نورپردازی مصالح ساختمانی ، رنگ و نورپردازی نمای ساختمان نیز از دیگر عوامل مؤثر در جهت ایجاد احساسات مثبت در مخاطب هستند . مصالح رنگی و درخشان و مصالح ساختمانی با بافت نرم که در بدنه نما ، سطوح شیشه ای و در بازشوهای ساختمان مورداستفاده قرار می گیرند ، می توانند ویژگی های منفی مانند خشم ، افسردگی ، استرس و ترس را کاهش دهند . به این دلیل است که بیشتر معماران علاقه دارند هر جا که امکان دارد از سطوحی با بافت طبیعی و دارای سطحی منقوش استفاده کنند که به راحتی با روح و روان آدمی قابلیت سازگاری و درک داشته باشد . در مورد رنگ هرچند باید گفت که رنگ مؤلفه ای غیر عملکردی در معماری به حساب می آید اما معماران و روانشناسان هر دو ، رنگ را برای عرضه یک محیط دلپذیر ضروری می دانند تا بدین وسیله جذابیت و کاربردی بودن معماری افزایش پیدا کند . نگاه به بناهای باشکوه و تاریخی کشورمان و همچنین بناهای تاریخی غربی نشان می دهد که این بناها از رنگ سرشار بودند . پژوهشی دیگر نشان داده است که در یک ساختمان ، رنگ نارنجی برای کاهش خشم، سبز برای کاهش استرس ، صورتی برای کاهش رفتارهای تهاجمی و رنگ آبی روشن برای کاهش افسردگی به عنوان محرک هایی مثبت برشمرده شدند که در کاهش این احساسات منفی مؤثر بوده اند . امروزه سطح جدیدی از دانش بین رشته ای می تواند با استفاده از ابزارهای پیشرفته در علم عصب شناسی مورداستفاده قرار گیرد تا فهم اینکه مغز چگونه معماری را درک می کند و به محیط واکنش نشان می دهد را دریابد . درک پاسخ انسان به فضاهای طراحی ساختمان و نوع تأثیر این فضاها بر احساسات و عواطف آدمی ، زبان مشترکی بین معماران ، روانشناسان و کاربران فضاهای معماری ایجاد می کند که به بهبود بخشیدن سطح کیفی فضاهای معماری منجر خواهد شد .