راهکارهای مقابله با بحران آب

به گزارش پیام ساختمان، بحران آب در کشور از دیرباز یکی از دغدغه های مهم بوده که دلایل متعددی در ایجاد آن نقش داشته و باوجوداینکه تاکنون برای رفع این مسئله راهکارهای متعددی ایجاد و اجرایی شده، اما همچنان این بحران در کشور حکم فرمایی می کند. در برنامه ششم توسعه تلاش شده است تا آب به عنوان یکی از مسائل مهم کشور و بخش آب و محیط زیست جزو اولویت های این برنامه مطرح باشند، در مبحث کاهش استفاده از منابع آب زیرزمینی و طرح تعادل بخشی به آب های زیرزمینی، مطابق محاسبات وزارت نیرو بایستی سالانه 11 میلیارد مترمکعب در این بخش کاهش اعمال شود که در همین راستا 15 پروژه طراحی شده که 11 پروژه مربوط به وزارت نیرو است. در این خصوص دستورالعمل های اجرایی نیز تهیه شده ولی در این دوره به دلیل محدودیت اعتبارات، تخصیص های مناسبی به این طرح داده نشد به طوری که تخصیص اعتبار درزمینهٔ منابع آب های زیرزمینی بسیار کمتر از تخصیص درزمینهٔ سدها بوده است. مهم ترین مواردی که اجرای آن ها در طرح تعادل بخشی از سوی وزارت نیرو تأکید شد شامل، مصلوب المنفعه کردن چاه های غیرمجاز، تجدیدنظر در پروانه های بهره برداری چاه های موجود، تغذیه مصنوعی، نصب کنتورهای حجمی و هوشمند آب، ایجاد و استقرار گروه های گشت و بازرسی و ایجاد تشکل های آب بران آب و... بود. بسیاری از کارشناسان معتقدند که عوامل اصلی ایجاد بحران در منابع آب کشور در هشت مورد خلاصه می شود، یکی از علل اساسی این بحران، افزایش جمعیت است که با توجه به جمعیت 7 میلیونی ایران در 1305 و جمعیت 30 میلیونی در ابتدای انقلاب و جمعیت 80 میلیونی در زمان حاضر، مصارف ما به صورت بی رویه و خارج از استانداردهای جهانی افزایش داشته به طوری که برای 80 میلیون جمعیت در تمام بخش های شرب، صنعت و کشاورزی 100 میلیارد مترمکعب آب مصرف می شود و این استفاده نادرست منابع طبیعی را کاهش داده است. از سوی دیگر در تمام دورانی که مدیریت مدرن آب در کشور وجود داشت از بهره وری بسیار پایین آب برخوردار بودیم، به طوری که در حال حاضر بهره وری در بخش کشاورزی بسیار پایین است چراکه که در تولید یک کیلوگرم محصول کشاورزی حدود یک مترمکعب آب مصرف می شود درحالی که متوسط بهره وری در کشورهای پیشرفته 2.5 تا 3 کیلوگرم با استفاده از یک مترمکعب آب است. در بهره وری اقتصادی نیز تولید ایران به ازای هر مترمکعب آب حدود 20 سنت در کشاورزی و در سایر کشورها بیش از یک دلار است بنابراین برای تولید مواد غذایی در کشور ناچار به استفاده آب بیشتر هستیم ولی با افزایش بهره وری می توان مصرف آب را کاهش داد. علاوه بر این در کشور 32 درصد آب به حساب نیامده وجود داشت که در زمان حاضر با تلاش های وزارت نیرو به حدود 26 درصد رسیده که بیش از 15 درصد آن هدر رفت محسوب می شود، در بخش صنعت در کشورهای توسعه یافته راندمان و کارایی آب حدود 90 درصد است که باید گفت در این زمینه ایران از استاندارد جهانی عقب تراست. تغییر اقلیم به عنوان یکی دیگر از عوامل بحرانی شدن منابع آبی یاد می شود، آب تجدیدشونده کشور در سال های اخیر 130 میلیارد مترمکعب بوده ولی امروزه در اثر تغییر اقلیم، افزایش دما و میزان تبخیر، کاهش 10 درصدی بارش ها و 25 درصدی، متوسط آب تجدید پذیر کشور به 116 میلیارد مترمکعب کاهش یافته است و حتی در برخی از سال ها با رخداد خشک سالی شدید تا حد 104 میلیارد مترمکعب نیز کاهش یافته است. همچنین ساختار معیوب اقتصاد آب به عنوان پنجمین علت بحرانی شدن منابع آبی کشور است، هزینه دریافتی از مردم در ازای تأمین آب بسیار کمتر از هزینه ای است که از سوی دولت پرداخت می شود یعنی دولت بابت تولید هر مترمکعب آب 1200 تومان هزینه می کند و با مبلغ 400 تا 450 تومان در اختیار مردم می گذارد و این مبلغ ناچیز سبب می شود تا مردم در مدیریت مصرف آب به طورجدی مشارکت نکنند. علاوه بر این ضعف ساختاری یکی دیگر از مشکلات کشور است چراکه در تمام اجزایی که مدیریت سرزمینی را به عهده دارند اعم از منابع طبیعی، محیط زیست، کشاورزی و آب، ما ضعف ساختار داریم و ساختارهای ما برای این کار مناسب نیستند و باید تغییر ساختار دهیم، لذا به تبع این موضوع حفاظت و بهره بداری ما دچار مشکل است که بایستی اصلاح شود. نظام های بهره برداری ما نیز دچار مشکل هستند، نظام بهره برداری سنتی قدیم به دلیل اینکه سامانه مدرن مدیریت آب ایجاد کرده ایم از بین رفته و متناسب با سامانه مدرن مدیریت، نظام بهره برداری ایجادشده است. هفتمین مورد ضعف مدیریت و حکمرانی ناپایدار در همه بخش های منابع طبیعی، کشاورزی، محیط ریست و آب است، برنامه های آب، محیط زیست، منابع طبیعی و کشاورزی بایستی از یک به هم پیوستگی در برنامه ها برخوردار باشند تا بتوانند معضل بی آبی را با برنامه های منسجم و به هم پیوسته مدیریت کنند. برای آینده آب کشور بایستی ابتدا، تجدیدنظر در حکمرانی آب با رویکرد حکمرانی پایدار در دستور کار قرار گیرد. سپس با تعیین آستانه تاب آوری منابع آب کشور و کاهش میزان مصارف غیرضروری و غیراقتصادی با روش های سازه ای و غیر سازه ای و مدیریت توأمان عرضه و تقاضا، مدیریت آب کشور سامان بخشد. همچنین بایستی ضمن ارتقای بهره وری آب، نقشه جامع سازگاری با تغییر اقلیم را تدوین و اجرایی کرد و تدوین برنامه جامع مقابله با آلاینده های آب، اصلاح ساختار اقتصادی آب، بازنگری قوانین و ساختار تشکیلات آب کشور به ویژه شفافیت و تعیین وضعیت معاونت های تخصصی وزارتخانه و شرکت های مادر تخصصی را در دستور کار وزارت نیرو داشته باشیم.