آشنایی با تاریخچه آجر ساختمانی

نخستین بار ازگل پخته دیواره ها و کف اجاق ها ، به آجرپزی پی بردند . پیشینه آجرپزی در خوزستان و میانرودان (بین النهرین ) زودتر از جاهای دیگر ایران زمین است ، در هندوستان تا شش هزار سال پیش می رسد . واژه آجر بابلی و نام خشت هایی بوده که بر روی آن ها منشورها، قوانین و نظایر آن ها را می نوشتند. سومری ها و بابلی ها ، برای ساختن خشت ، پس از فرونشستن سیلاب گل خمیری را از کنار رودخانه به دست می آورند .

گمان می رود نخستین بار از پخته شدن خاک دیواره ها و کف اجاق ها به پختن آجر پی برده اند. کوره های آجرپزی ابتدایی بی گمان از مکان هایی تشکیل می شده که در آن لایه های هیزم و خشت متناوباً روی هم چیده می شده است. تاریخچه استفاده از آجر از آسیای غربی به سوی غرب مصر و سپس به روم و به سمت شرق هندوستان و چین رفته است.

در سده چهارم اروپایی ها شروع به استفاده از آجر کردند ولی پس از مدتی از رونق افتاده و رواج مجدد از سده 12 میلادی بوده که ابتدا از ایتالیا شروع شد. در ایران باستان ساختمان های بزرگ و زیبایی بناشده اند که پاره ای از آن ها هنوز پابرجا هستند. نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم، آرامگاه شاه اسماعیل سامانی در گنبدکاووس و مسجد اصفهان را که با آجر ساخته اند همچنین پل ها و سدهای قدیمی مانند پل دختر سد کبار در قم ازجمله بناهای قدیمی می باشند.

نمونه های زیبا و باعظمت کاربرد آجر در معماری ایران باستان نماینده پیشرفت درخشان ایرانیان در تولید و مهندسی کاربرد این مصالح است . در این میان می توان از زیگورات چغازنبیل ، ایوان مدائن ، کاخ های فیروز آباد و لرستان در قبل از اسلام و همین طور مساجد جامع اصفهان و یزد ، گنبدکاووس و ارگ تبریز مربوط به دوران بعد از اسلام نام برد

انواع آجر در ایران قدیم

در ایران هر جا سنگ کم و خاک خوب در دسترس بوده، آجرپزی و مصرف آجر معمول شده است. اندازه آجر ایلامی حدود 10 38 38 سانتی متر بوده است. پختن و مصرف آجر در زمان ساسانیان گسترش یافته و در ساختمان های بزرگ مانند آتشکده ها به کاررفته است. اندازه آجر این دوره جدید 44 44 7 تا 8 بوده است و بعدهای آن 20 20 3 تا 4 سانتی متر کاهش یافت. در فرش کردن کف ساختمان از آجر بزرگ تری به نام ختایی به ابعاد 5 25 25 سانتی متر و یا بزرگ تر از آن به نام نظامی در ابعاد 40 4 5 سانتی متر استفاده می شده است.

از انواع دیگر آجر درگذشته آجر قزاقی می باشد که پیش از جنگ جهانی اول روس ها آن را تولید می کردند که ابعاد آن 5 10 20 بوده است.

آشنایی با آجر و مواد اولیه آن

آجر نوعی سنگ مصنوعی است که از پختن خشت خام و دگرگونی آن براثر گرما به دست می آید. خاک آجر مخلوطی است از خاک رس، ماسه، فلدسپات، سنگ آهک، سولفات ها، سولفورها، فسفات ها، کانی های آهن، منگنز، منیزیم، سدیم، پتاسیم، مواد آلی و...

مراحل ساخت آجر عبارت اند از: - کندن و استخراج مواد خام - آماده سازی مواد اولیه - قالب گیری - خشک کردن - تخلیه و انبار کردن محصول

انواع کوره های آجرپزی

پس از خشک شدن خشت ها را در کوره می چینند. طرز چیدن آن ها طوری است که بین آن ها فاصله وجود دارد تا گازهای داغ و شعله بتواند از لای آن ها عبور کند. کوره های آجرپزی سه نوع هستند: کوره تنوره ای، هوفمان و تونلی قابل ذکر است که کوره های تونلی مدرن ترین کوره های آجرپزی می باشند که در آن ها سرامیک های ممتاز و صنعتی نیز می پزند.

ویژگی های آجر

آجر خوب باید در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ بدهد. صدای زنگ نشانه سلامت توپری، مقاومت و کمی میزان جذب آب آن است. آجر خوب باید در آتش سوزی مقاومت کند و خمیری و آب نشود. رنگ آجر خوب باید یکنواخت باشد و همچنین باید یکنواخت و سطح آن بدون حفره باشد. سختی آجر باید به اندازه ای باشد که با ناخن خط نیفتد.

استاندارد آجر در ایران

بنا بر آخرین استاندارد ایران به تاریخ 7 خرداد 1357 در مورد آجرهای رسی، آجرها به دو گروه دستی و ماشینی تقسیم بندی می شوند. آجرهای دستی خود به دو نوع فشاری و قزاقی سفید و آجر ماشینی نیز به توپر و سوراخ دار گروه بندی شده اند. میزان جذب آب مطابق استاندارد ایران در آجرهای دستی حداکثر 20% و در آجرهای ماشینی 16% و حداقل برای هر دو نوع آجر 8% تعیین شده است.

انواع آجر غیر رسی و اشکال آن

جوش آجر خاص در صنعت سفال پزی است که در کشورهای صنعتی دارای اهمیت ویژه ای است. از این آجر برای نماسازی ساختمان ها، فرش کف پیاده روها، پوشش بدنه و کف آبروها و مجراهای فاضلاب، تونل ها، ساختن دودکش ها، فرش کف کارخانه ها، انبارهای کشاورزی، سالن های دامداری پرورش طیور و استخرهای صنعتی و غیره استفاده می شود. خواص آجر باعث شده است که به عنوان خواص پرکننده دیوار و سقف ازجمله پرمصرف ترین مصالح باشد . زیبایی آجر و الگوی حاصل از آجرچینی باعث شده است که به صورت نما در داخل و خارج بنا مورداستفاده قرار گیرد و هویت خاصی به ساختمان ببخشد . استفاده از آجر به عنوان فرش کف و پلکان ، فارغ از مقاومت مطلوب آن ویژگی های اقلیمی این مصالح کویری را بیشتر به نمایش می گذارد .

انواع خاص آجر تولیدی در کشورهای اروپایی

آجرهایی در کشورهای صنعتی اروپا تولید می شوند که هنوز تولید آن در ایران مرسوم نشده است از آن جمله بلوک های توخالی آتش بند برای نصب دور ستون ها به منظور جلوگیری از نفوذ آتش قطعات ویژه به شکل منحنی های کوژ و کاس هستند که هنوز در ایران تولید نمی شوند.