پارک کودک

فضاهای سبز شهری و پارک ها نوعی از سطوح شهری مورد نیاز شهروندان هستند که انواع مختلفی دارند. یکی از انواع پارک های شهری که امروزه در کشورهای مختلف بسیار مورد توجه قرار گرفته پارک کودک است که با هدف بهبود گذران اوقات فراغت کودکان، آموزش کودکان و توسعه فضاهای شهری آموزش دهنده احداث می شوند. با توجه به اهمیت بازی در دوران کودکی و نقشی که این امر در تقویت روحیه کودکان، کاهش استرس و افزایش قابلیت های فردی کودکان دارد توجه به محیط های بازی و فراغتی کودکان امری بسیار ضروری است. این در حالی است که پارک کودک به مفهوم واقعی در شهرهای ما ایجاد نشده است. لذا در این نوشته به معرفی پارک کودک، جایگاه آن در میان پارک های شهری و ضوابط خاص این فضاها خواهیم پرداخت. فضاهای سبز شهری به دو نوع برون شهری (حاشیه شهری) و درون شهری (پارک ها) تقسیم می شوند. پارک های شهری، فضاهایی عمومی اند که تمام طبقات مردم می توانند از این فضاها به منظور گردش و استراحت استفاده کنند. در پارک های عمومی سعی می شود که تمام وسایل سرگرمی و رفاهی، تقریباً برای همه گونه سلیقه، فکر و سن وجود داشته باشد. پارک های درون شهری از نظر مقیاس به انواع مختلفی نظیر پارک های شهری در مقیاس منطقه، در مقیاس ناحیه، در مقیاس محله و در مقیاس واحد همسایگی تقسیم می شوند. پارک کودک با رویکرد طراحی این مکان برای کودکان معمولاً در زمره پارک های مقیاس واحد همسایگی قرار می گیرد. پارک های شهری در مقیاس واحد همسایگی عبارت است از پارکی که در یک واحد «همسایگی» قرار گرفته و مساحتی کمتر از نیم هکتار داشته باشد. طبق استاندارد، باید دسترسی برای کودک 9 ساله از دورترین نقطه واحد همسایگی تا پارک با پای پیاده مقدور باشد و در طی مسیر از خیابان سریع شریانی و بزرگراه عبور نکند پارک کودک محیطی برای تفریح و آموزش کودکان است و همواره نقش اساسی در برنامه های جامعه محور برای کودکان ایفا می کند. امروزه گسترش و صنعتی شدن شهرها و زندگی در آپارتمان های کوچک، انسان ها و به ویژه کودکان را از محیط های باز طبیعی دور نگه داشته است، کودکان بیشتر اوقات خود را درون اتاق ها می گذرانند و با بازی های کامپیوتری سرگرم می شوند. در این شرایط است که نیاز به وجود پارک ها و به ویژه پارک های مخصوص کودکان بیشتر احساس می شود. یکی از منابع مهم الهام برای طراحی پارک کودک، شناخت رفتار و واکنش های کودکان است. از مشخصه های محیط مناسب، وجود محرک ها و انگیزه های لازم و منطبق با هر مرحله از رشد کودک است. طراحان باید فارغ از محدودیت های طرح ها و نقشه های شهرسازی، تخیلات کودک را در ذهن خود ایجاد و راه های به نمایش گذاشتن این تصورات و تخیلات را در کیفیت های متفاوت فضایی به لحاظ پوشش پیدا کنند؛ بنابراین پارک کودک به پارکی معمولاً در مقیاس همسایگی و گاه در مقیاس های بالاتر گفته می شود که ویژه کودکان و با توجه به ویژگی های آنان طراحی شده است. کودکان در این فضا اوقات مفرحی را می گذرانند در عین حال که حس کنجکاوی و خلاقیت آنان برانگیخته می شود. مخاطبان اصلی این نوع پارک ها، کودکان و نوجوانان هستند اما طراحی این پارک ها به گونه ای است که بزرگ سالان و والدین کودکان نیز می توانند در کنار آنان اوقات فراغت شادی داشته باشند و با مشارکت هم از امکانات آن لذت ببرند. ناگفته نماند که در برخی از پارک های کودک، افراد بدون کودک اجازه ورود ندارند. این پارک ها معمولاً محصورند و ورود حیوانات نیز به آنها محدودیت دارد. پارک های کودک غالباً برای کودکان زیر 12 سال طراحی می شوند، البته برخی طراحان، پارک های کودکِ کوچک را برای سنین زیر 8- 9 سال برنامه ریزی می کنند. احداث پارک های کودک آن چنان مورد توجه است که برخی واقفین و خیرین زمین های خود را به این امر اختصاص می دهند. فضاهای اصلی پارک کودک در نگرشی کلی، این نوع پارک ها دارای فضاهای زیر هستند: فضاهای طبیعی برخوردار از درخت، آب و موجودات زنده فضاهای باز و گسترده ای که بچه ها بتوانند به اندازه دلخواه در آن بدوند، به بازی های غیررسمی بپردازند و انرژی درونی شان را تخلیه کنند. فضاهایی برای ماجراجویی؛ این ها فضاهایی هستند که قوه تجسم و تخیل کودکان به واسطه بودن در این فضاها تقویت می شود. فضاهای مخفی، نظیر مازها، خانه های درختی و… که استقلال کودکان از طریق این فضاها رشد می یابد انواع زمین های بازی در پارک کودک زمین های بازی خلاقانه: خلاقیت در طراحی زمین های بازی بسیار اهمیت دارد. باید به کودکان امکان ساخت و ایجاد اشکال و چیدمان های جدید را داد، چراکه به دلیل انعطاف پذیری با خواست کودکان، در رشد جسمی و شناخت آنان از محیط بسیار مؤثر است زمین بازی شنی: باید توجه داشت که زمین های آسفالت یا بتونی به علت عدم خاصیت ضربه گیری، برای زمین بازی کودکان مناسب نیستند. برای نرم و قابل استفاده کردن سطح زمین بازی می توان از خاک اره، تراشه های چوب، کاه، شن و ماسه مناسب استفاده کرد. علف و چمن نیز چندان مناسب نیستند. لذت لمس شن هرگز از ذهن کودکان نخواهد رفت و آنها با آن به اوج احساس خود می رسند. محوطه شنی منبع سرگرمی برای خردسالان و کودکان دبستانی را نیز فراهم می آورد زمین های بازی مرتبط با بازی های بومی و سنتی: در طراحی پارک کودک می توان بخش هایی را ملهم از بازی های قدیمی و بومی طراحی کرد، از جمله طراحی فضاهایی برای بازی لی لی و… بازی های آبی بازی با آب یکی از بهترین، اساسی ترین و لذت بخش ترین کارهایی است که کودکان انجام می دهند. آب جذبه ای سحرآمیز برای آنها دارد. کودکی که با آب بازی می کند، در حال یادگیری علت و معلول گرما و سرما، جاری شدن و فرورفتن آب در زمین است. این کودک پس از آن که به عنوان موجودی کوچک در دنیایی بزرگ، یک روز سخت را پشت سر گذاشت با آب بازی آرامش می یابد. بازی های آبی یکی از مهیج ترین و پرطرفدارترین بازی ها در بین کودکان است. برخی تجارب خارجی در طراحی پارک کودک پارک تایلر، تگزاس: از نمونه های جهانی پارک کودک می توان به پارک تایلر در شرق تگزاس اشاره کرد که محیطی شاد و آموزنده برای کودکان فراهم کرده و همچنین مکانی برای گردهمایی کودکان به همراه والدین آنها تدارک دیده است. همچنین این پارک دارای سایت اینترنتی مخصوص به خود است به طوری که کودکان می توانند با مراجعه به این سایت نظرات خود را بیان و از برنامه های آتی این پارک آگاهی پیدا کنند. پارک کودک مویر، ایالت کالیفرنیا، ساکرامنتو: این پارک در روزهای آغازین سال 2007 بازگشایی و در مساحتی بالغ بر 2٫5 هکتار بازسازی شد. این پارک متشکل از زمین های بازی جدید شیب دار، صخره هایی برای صخره نوردی، نیمکت، میزهای پیک نیک، زمین های بازی شنی، راه های جدید پیاده روی، مسیرهای حرکتی، میدان ورودی، درخت کاری و زمین فوتبال است و حصاری نیز پارک را در برگرفته است.