چالش ها و راهکارهای معماری منظر

گروه معماری ودکوراسیون:معماری منظر رشته ای مستقل و جدید است که هدف آن طراحی فضاهای باز بیرونی است. این فضا دارای عناصر متنوعی است که درختان،گیاهان،حوض و استخر و جوی ها، پیاده رو یا پیاده راه ها و خیابان ها، پارک ها، مبلمان شهری و مانند آن را در بر می گیرد. معماران منظر نقش پر رنگی در زیباسازی شهر دارند.اگر به این رشته اهمیت داده شود و این رشته بتواند جایگاه واقعی خود را داشته باشد شهری زیبا دارای فضای بیرونی معمارانه خواهیم داشت.در رابطه با جایگاه معماری منظر در فضاهای شهری با دکتر سید حسن تقوایی ، رئیس گروه معماری منظر دانشگاه شهید بهشتی گفتگویی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید.:پیام ساختمان: معماری منظر چه جایگاهی در طراحی فضاهای شهری دارد و آیا وجود این تخصص در کشور ضرورت دارد؟با توجه به تعریف های موجود از معماری منظر و فعالیت های شناخته شده این رشته در جهان، پاسخ بسیار روشن و کاملاً مثبت است؛ در حال حاضر بخش عمده ای از منابع و عناصر محیط طبیعی چه در شهرها و چه در روستاها به عنوان مهم ترین عناصر ساختاری و نیز بخش موثر در جلوه های بصری و منظر به حساب می آیند. این موضوع به ویژه در پی توسعه های عظیم شهری ، افزایش و تراکم جمعیت و زیرساخت های محیط مصنوع در سده گذشته اهمیت بیشتری یافته است. بدین ترتیب و بسیار متفاوت با برخی دیدگاه ها و رویکردهای جزئی نگر موجود به رشته های تخصصی از جمله معماری منظر، اهداف و نقش این رشته در تقویت زمینه های محیطی، بوم گرایی و بهبود فضاهای باز و سبز شهری به ویژه در بسیاری از کشورهای پیشرفته موجب تحولات سازنده زیادی شده است. بر این اساس و به قولی، هم اکنون مجموعه فعالیت های معماری منظر فقط محدود به برخی جنبه های طراحی و ساخت در حوزه های فضای سبز، انواع حیاط و باغ و یا پارک نیست؛ این رشته و تخصص همراه با فعالیت های معماری و طراحی شهری و به عنوان مجموعه ای همگرا توانسته است موجب طبیعت گرایی، افزایش آگاهی های محیطی، توسعه کیفی و کمی فضاهای باز و سبز و نیز تقویت بسیاری از زمینه های پایداری محیطی و زیرساخت های سبز در مقیاس های شهری و منطقه تا ملی شود. پیام ساختمان: با توجه به اینکه امروزه در رشته معماری به صورت تخصصی به رشته معماری پرداخته می شود و معمار منظر در مرحله دیگری وارد پروژه می شود،به نظر شما این روش باعث جزیی نگری در معماری نمی شود و جامعیت طرح را از بین نمی برد؟اگر پرسش و نگرانی خود را در مورد جزئی نگری و دور شدن از ژرف بینی و کلان نگری مطرح کنیم، ضمن همدردی باید برای حل مسئله اقدام کرد. اما به نظر اینگونه نیست؛ لازم به یادآوری است که در بسیاری از کشورها و از جمله ایران، روند انجام کارها و ارائه خدمات در حوزه های طراحی (به مفهوم کلی) و در زمینه های معماری، شهر و منظر در سازمان ها و موسسه های شناخته شده حرفه ای مراتب خاص خود را دارد. البته در مواردی و در برخی پروژه های کوچک شاهد انجام فعالیت هایی مجزا در حوزه معماری و معماری منظر بوده ایم، اما نباید آن را به روند منطقی و کاملاً حرفه ای موجود در بسیاری از پروژه های موفق مربوط دانست. همچنین، در بسیاری از نمونه های موجود، مقیاس پروژه ، خواست کارفرما و نوع پروژه می تواند چگونگی تعامل و نحوه همکاری متخصصان را معین کند. در مجموع، در بسیاری از پروژه های مطرح در جهان و اخیراً در ایران، معمار منظر از جمله اعضای اصلی تیم برنامه ریزی و طراحی است که از ابتدای کار و حتی در تنظیم پیشنهادهای فنی- مالی پروژه ها همراه با متخصص برنامه ریزی، معمار، طراح شهری و ... حضور دارد. بدیهی است در چنین شرایطی و با توجه و هماهنگی های لازم میزان مسایل احتمالی و جزئی نگری نیز کاهش می یابد. آگاهیم که برای مثال، ویژگی های طراحی یک پروژه مسکونی کوچک یا بزرگ با یک پارک شهری ، پارک جنگلی ، مرکز خرید یا بیمارستان بسیار متفاوت است . حال آنکه در زمینه های زیادی نیز معیار ارزیابی فعالیت ها و خدمات متخصصان بر اساس مصادیق مسکونی که آشناتر هستند تعیین و داوری می شود. مجدداً تاکید می کنم که این نکته بر اساس تجارب بنده در حوزه های دانشگاهی و حرفه ای مطرح می شود و خوشبختانه نیز سال هاست که در بسیاری از مصادیق موجود و حداقل در بخش طراحی که به ما مربوط می شود هم اینگونه بوده است. لذا با توجه به توان بیشتر معماری منظر در شناخت محیط، عناصر طبیعی و مؤلفه های محیطی پایداری و آمایش سرزمین، همکاری معمار و معمار منظر بسیار تنگاتنگ و نزدیک است. مگر آنکه دانش و تخصص هر یک به تنهایی بتواند جوابگوی نیازهای شناخته شده پروژه از ابتدا تا پایان باشد و به گونه مستقل عمل شود که معمولاً در پروژه های کوچک دیده می شود. پیام ساختمان: طراحی منظر در گذشته چه تفاوتی با حال داشته است ؟شاید بتوان پاسخ این پرسش را در مورد قبل جستجو کرد؛ به نظرم فرآیند طراحی به دلیل ماهیت آن بسیار متنوع و درعین حال پیرو تعدادی اصول و جنبه های ثابت است که به گذشته ، حال و شاید آینده هم ارتباطی ندارد. اما در مورد طراحی منظر به عنوان بخشی از فعالیت های معماری منظر که در کنار برنامه ریزی و مدیریت منظر شناخته شده است، به دلیل تفاوت های عمده فرهنگی و ارزش های بومی، نیازهای اجتماعی، فناوری و زیرساخت های انسان ساخت موضوع درخور توجه است. بدین ترتیب، توجه به ارزش های محیطی و بومی، ویژگی های طبیعی و نیازهای انسانی، مصالح و فناوری های نوین در کنار جنبه های پایداری و کیفیت فضا می تواند پاسخگوی بسیاری از نیازهای کنونی باشد. در این وضعیت و در آغاز کار، بررسی دقیق نیازها به دور از درخواست های کاذب و مد روز، شناخت مسایل و واقعیت های موجود هر پروژه و سایت با توجه به ویژگی های بهره برداری و نیازهای نگهداری بسیار با اهمیت است. پیام ساختمان: پروژه های اجراشده در معماری منظر چه چالش هایی دارند ؟ضعف برخی جزئیات اجرایی و کاربرد مصالح در برابر فرسایش های محیطی، بهره برداری نادرست از فضاهای باز و سبز به همراه نگهداری نادرست کالبدی و فیزیکی را می توان از جمله مشکلات اساسی بعضی پروژه های موجود معماری منظر به حساب آورد.پیام ساختمان: چه راهکاری برای این معضل وجود دارد؟به نظرم، هم اکنون و در فرآیند طراحی منظر بیش از همه نیازمند شناخت واقعیت های موجود فرهنگی، توان محیطی و ارزش های بومی بستر پذیرای طرح هستیم تا بتوان در کنار آسیب شناسی مسایل و برخی دریافت های نظری در راه استخراج راهبردها و سیاست های اجرای پروژه گام برداشت. این مهم با در نظر گرفتن واقعیت های اجرایی، منابع در دسترس و بهره گیری از فناوری های نوین، سازنده و امیدوارکننده است.