تاریخچه هنر کاشی کاری در ایران

هنر زیبای کاشی کاری از هنرهای دستی و قدیمی ایران است که زیباترین و قدیمی ترین آن ها کاشی های فیروزه ای اصفهان است و کتیبه های تاریخی مناره های دوران سلجوقی با آن ها تزیین شده است. قرن هشتم هجری دورانی است که این هنر زیبا برای تزیین بناها کاربرد فراوان پیدا کرد و تا اواخر قرن دوازدهم هجری (انقراض صفویه) ادامه داشت. به تدریج استفاده از کاشی با نقوش گل وبوته و مخصوصاً نوع خشت و هفت رنگ که مخصوص مساجد بود، به منازل نیز راه یافت و استادان کاشی کار اصفهانی پا را از گل وبوته و اشکال هندسی فراتر نهاده و نقش انواع حیوانات و پرندگان را در کاخ ها و منازل متداول کردند، هنر کاشی کاری همچنان مورداستفاده هنرمندان اصفهانی بود به طوری که در بیشتر بناها کاربرد داشت. درحالی که حاضر کاشی کاری و کاشی سازی از هنرهای دستی اصفهان است و اساتید این هنر مانند مرحوم مصدق زاده و آقا حسین مصدق زاده و کارگاه های متعدد کاشی سازی به تولید این فرآورده هنری مشغول هستند. اصفهانی ها که یکی از هنرهای مشهود در آثار تاریخی به جامانده از دوران مختلف، هنر کاشی کاری اسلامی به ویژه کاشی هفت رنگ می دانند و معتقد هستند رنگ های به کاررفته در هنر کاشی کاری هر یک نشان از دوران خاصی از تاریخ است که باگذشت قرن ها، این کاشی ها تغییر رنگ نداده اند و رنگ آن ها همچنان ماندگار است. رنگ هایی که در کاشی کاری قدیم به کاربرده شده به دلیل اینکه ترکیبی از سرب و قلع هستند از مقاومت زیادی برخوردارند به گونه ای که باگذشت قرن ها از عمر این رنگ ها، همچنان زیبایی خاص خود را حفظ کرده اند، این درحالی که است که در رنگ های جدید وارداتی، خیلی زود تغییر رنگ می دهد و دوام و پایداری رنگ های قدیم را ندارد. با این اوصاف و معروفی این هنر، امروزه دانشمندان و ریاضی دانان بر این باورند که هنر کاشی کاری اسلامی با ریاضیات مرتبط است و باهم پیوند خورده اند همان طوری که با موسیقی ارتباط نزدیک دارد. در ششمین جشنواره خانه ریاضیات اصفهان دکتر غلامعلی حداد عادل رئیس مجلس شورای اسلامی به نکته ای حساس و مهم اشاره کرد و اعلام داشت: کشور هلند برای آشنایی 40 هزار دانش آموز با کاشی کاری اسلامی، روزی را تعیین کرده تا آنان بدین ترتیب با زیرساخت این هنر به ویژه ارتباط آن با ریاضی آشنا شوند. وی که از غفلت کشورمان از این هنر اسلامی و سرمایه عظیم اظهار تأسف می کرد بر آشنایی مردم به ویژه نسل جوان با کاشی کاری اسلامی تأکید داشت. با توجه به قدمت این هنر اصیل ایرانی که دنیا شیفته زیبایی آن است و به جهت ارتقای آن و اینکه از غفلت و بی توجهی بیدار شده و به کاشی کاری اهمیت داده شود گزیده ای را در سابقه و اصول این هنر بیان می کنیم. هنرهای دستی اصفهان، هنر کاشی کاری در ایران هنر کاشی کاری سابقه ای بسیار طولانی دارد و قدرت آن به هزاره دوم پیش از میلاد می رسد. در آغاز، این هنر بیشتر با آجرهای لعاب دار برای استحکام بنا و نماسازی توأمان استفاده می شد ولی رفته رفته در آرایش ظاهری ساختمان و نماسازی نیز کاربرد یافت به طوری که کاشی کاری پیش از اسلام نیز در ایران بسیار مدنظر بوده است. البته بیشتر از کاشی های تک رنگ و احتمالاً چندرنگ ساده استفاده می شد که با اندک تزیینی همراه بود. ولی پس از اسلام این هنر شکل دیگری به خود گرفت و از آنجائی که در آیاتی از قرآن کریم به امر ریاضی و هندسه اشاره فرموده: گل وبوته هایی که به شکل قرینه درزمینهٔ طراحی می شد و نقوش هندسی که معماران مسلمان ایرانی در این هنر به کار گرفتند زیبایی آن را بیش ازپیش نمایان ساخت. در دوران اسلامی هنر کاشی کاری بیشتر در ساختمان مساجد و مدارس به کار گرفته می شد و این خود فرصتی پیش آورد تا آیات قرآن و احادیث نبوی و روایات ائمه هدی زینت بخش این هنر شود. این هنر در ادوار و اعصار مختلف اسلامی با آموزه های ریاضی با روش انتقال سینه به سینه و نیز به شکل علمی انجام می شده است. حرکات خطوط و ضوابط زمینه های یک کار و گره در خانه شطرنج عقلی، در فرم و اشکال گوناگون با توجه به ترکیبات خاص اصول گره چینی، نشست گرفته از فرموله ای ریاضی در این هنر محسوب می شد که امروز در بناهای مهم کاشی کاری اسلامی به چشم می آید. در عصر حاضر هرچند خانه ریاضیات اصفهان با دایر کردن کارگاه آموزشی این امر را مدنظر قرار داده و به عنوان یکی از پیشگامان هنر کاشی کاری اسلامی در کشور محسوب می شود اما کافی نیست و می طلبد تا دانشگاه ها، مراکز آموزشی آموزش وپرورش نیز در اعتلای دوباره این هنر و ایجاد شرایط مناسب برای دانشجویان و دانش آموزان فراهم کنند تا با شناخت از اصل هنر و سبک کاشی کاری، این هنر با مواد اولیه داخلی حیات بگیرد و این دوره از دوران نیز در این زمینه یادگاری از خود باقی بگذارد تا آیندگان را به قضاوت بنشانند.