مساجد ایرانی، سرآمد معماری مساجد جهانی

نیایش یکی از مهم ترین نیازهای معنوی بشر محسوب می گردد و برآوردن آن نیازمند مکانی مشخص و دور از جهان مادیست. به وجود آمدن نیایشگاه در دل آبادی ها و مرکزیت و عظمت آن ها نشان از اهمیت و توجه ویژه جوامع بشری در طول تاریخ به این نیاز برجسته دارد. ادیان مختلف در جهت هدایت انسان به سعادت و برجسته کردن ابعاد عبادی نیایشگاه های خود را با بهترین جلوها و در چشمگیرترین مکان ها بناکرده اند. در این میان اسلام نیز به عنوان دینی جامع که تمام نیازهای بشری را مدنظر دارد از دیگر ادیان مستثنا نیست و مسجد را به عنوان مهم ترین مرکز اجتماعی و عبادی مسلمانان مطرح می کند.

به گزارش پیام ساختمان، نشانه مادی از معنویات و ماوراء و جزو اصلی یک جامعه و آبادی نیازمند توجهی خاص در ساخت و زیباسازی هست. این اهمیت در زیبایی و اتصال به ماوراء در معماری مساجد ایران به وضوح به چشم می خورد. قبل از گسترش شهرها و روستاها نیایشگاه ها به دلیل عظمت بنا د کاملاً جلوه گر و مشخص بوده اند و نیاز به علائم خاصی نداشته اند، پس از گسترش شهر و روستاها و رشد آن ها دز همه ابعاد لزوم ایجاد تمایز در ساختمان نیایشگاه ها احساس شد که با افزودن درگاه ها، توغ، درفش و ساختن میل و برج این تمایز ایجاد شد.

هر نوع بنایی اسلوب ساخت و معماری خاص خود را دارا هست که کمابیش در تمامی انواع آن رعایت می شود. مسجد نیز از این قانون مستثنا نیست؛ بنابراین تمامی مساجد با هر اسلوبی که ساخته شوند عناصر مشترکی دارند که عبارت اند از: صحن، ایوان، رواق، مناره، گنبد، شبستان و محراب که هریک از این عناصر می تواند از معماری مسجد حذف گردد به جز محراب که مهم ترین راه رسیدن به خدا به شمار می روند و نشانه قبله مؤمنین هست.

صحن:

صحن یا حیاط اولین ارتباط وارد شونده با مسجد است که تزیینات و روح مسجد را به نمایش می گذارد. با ورود به حیاط مساجد که باالگو گرفتن از مسجد پیامبر معمولاً مربعی شکل هستند، روح مومن از جهان مادی جداشده بارنگ و تزیینات الهی و پاکیزگی آب حوض میان صحن آماده تقرب گردد.

ایوان:

مساجد ایران زیباترین ایوان های جهان اسلام دارند که با ساختار متوازن خود و حالت نیم دایره ای مزین به آجرکاری، کاشی کاری و گچ بری ها خودنمایی می کنند.

مناره:

مناره ها اولیه به عنوان میل های راهنما برای هدایت مسافران ساخته می شد که بعدها در مساجد برای راهنمایی مسافران و اذان گفتن ساخته شدند. ساخت اولین منازه به قرن سوم هجری بازمی گردد. این بخش از مسجد در ابتدا به صورت منفرد و بعدها به صورت زوج در معماری مساجد جای گرفت.

گنبد:

گنبدها نیز یکی از علائم معماری اسلامی هستند که متنوع ترین آن ها در ایران به کار گرفته شده اند. این گنبدها از خشت خام با اندود کاه گل یا آجر و سنگ در سرتاسر ایران اسلامی خودنمایی می کنند. گنبدهای رنگین کاشی کاری شده و گاه طلاکاری شده نیز از خصوصیات مساجد ایرانی به شمار می رود.

محراب:

محراب نشان دهنده قبله مسلمین و درواقع نقطه عطف مسجد است؛ زیرا فلسفه ایجاد مسجد علاوه بر ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن، ادای فریضه واجب نماز است که هر مسلمان ملزم به اجرای آن است. محراب ها در فرورفتگی قسمتی از دیوار قبله و از ساده ترین وجه تا پرنقش و نگارترین شکل ساخته می شوند. مسجد پیامبر در مدینه به عنوان اولین مسجد که به دست خود پیامبر ساخته شده همیشه به عنوان الگویی برای ساخت مساجد در نظر گرفته شده است. این مسجد با ورودی، شبستان، حیاط، صفه یاران و مستمندان هم جوار خانه پیامبر با دستان پیامبر ویاران نزدیکش ساخته شد.

نخستین مسجد ایران باهدف ساخت مسجد با بهره گیری از الگوی مسجد پیامبر در فهرج با ساختار وردی، میانسرا، شبستان قبله، شبستان زمستانی و مناره ساخته شد و مسجد جامع فهرج نام گرفت.