مقایسه ایران و جهان در بخش انرژی

ارزیابی های پنج سازمان بین المللی از دسترسی عموم به انرژی های مدرن، پایدار، مطمئن و مقرون به صرفه منتشر شد؛ داده های این گزارش ارزیابی وضعیت کشورهای جهان از جمله ایران را در زمینه دسترسی به انرژی، سهم انرژی های تجدیدپذیر، کارآیی انرژی، شدت مصرف انرژی را در برمی گیرد که از سوی پنج سازمان بین المللی شامل آژانس بین المللی انرژی(IEA)، آژانس بین المللی انرژی های تجدیدپذیر (IRENA)، بخش آمار سازمان ملل متحد(UN)، بانک جهانی(WB) و سازمان بهداشت جهانی(WHO) منتشر شده است.

اطمینان یابی از دسترسی عموم به انرژی های مدرن، پایدار، مطمئن و مقرون به صرفه هدف هفتم از اهداف 17 گانه سازمان ملل متحد در زمینه توسعه پایدار (SDG) است که به سه گروه اصلی تقسیم شده که شامل «اطمینان یابی از دسترسی همگان به انرژی»، «افزایش پایدار سهم انرژی های تجدید پذیر در کل مصرف انرژی» و «دو برابر کردن میزان پیشرفت در زمینه ارتقای کارآیی انرژی» است.

با توجه به سه هدف اصلی فوق، چهار متغیر اندازه گیری و پایش در نظر گرفته شده است. اطمینان یابی از دسترسی همگانی به انرژی یکی از گروه های اصلی دستیابی به این هدف محسوب می شود که برای آن دو متغیر «سهم جمعیت برخوردار از انرژی برق» و «سهم جمعیت استفاده کننده از سوخت و تکنولوژی پاک» در نظر گرفته شده است.

برای گروه افزایش پایدار سهم انرژی تجدیدپذیر در کل مصرف انرژی نیز متغیر «سهم انرژی های تجدید پذیر در کل مصرف نهایی انرژی» مدنظر قرار گرفته و برای گروه دو برابر کردن میزان پیشرفت در زمینه ارتقای کارآیی انرژی نیز متغیر «شدت انرژی برحسب انرژی اولیه و تولید ناخالص داخلی» در نظر گرفته شده است.

اطمینان یابی از دسترسی همگانی

ارزیابی های صورت گرفته از سوی این پنج سازمان در مورد اطمینان یابی از دسترسی همگانی به انرژی نشان می دهد که 100درصد از جمعیت ایران به برق دسترسی دارند؛ درحالی که 7/ 12 درصد از مردم جهان از دسترسی به انرژی برق محروم هستند.

همچنین 100 درصد از جمعیت روستایی ایران به انرژی برق دسترسی دارند، درحالی که 24 درصد از جمعیت روستایی جهان امکان برخورداری از این منبع انرژی را ندارند.

همچنین با توجه به گزارش منتشر شده می توان گفت در سال 2016 فقط 59 درصد از مردم جهان به منبع انرژی پاک برای پخت و پز دسترسی داشتند؛ این در حالی است که 5/ 98 درصد از مردم ایران از منبع انرژی تمیز برای تهیه غذا بهره مند هستند.

اما در خصوص افزایش پایدار سهم انرژی تجدیدپذیر در کل مصرف انرژی نیز ارزیابی های صورت گرفته نشان دهنده آن است که سهم انرژی های تجدیدپذیر در مصرف انرژی برق در ایران 5/ 1 درصد است که تقریبا یک ششم میانگین جهانی (33 درصد) است.

ارزیابی های صورت گرفته بیانگر آن است که فقط 91/ 0 درصد از کل مصرف نهایی انرژی در ایران از محل انرژی های تجدیدپذیر تامین می شود؛ درحالی که میانگین جهانی 5/ 17 درصد است.

در مورد دو برابر کردن میزان پیشرفت در زمینه ارتقای کارآیی انرژی نیز این نکته را باید مدنظر قرار داد که درحالی که شدت مصرف انرژی جهان (میزان انرژی مصرفی به ازای هر واحد تولید ناخالص داخلی) روند نزولی دارد، روند شدت مصرف انرژی در ایران صعودی است.

شکاف بین شدت مصرف انرژی در ایران و جهان از سال 2012 به بعد رو به افزایش بوده و به بالاترین رقم 7/ 8 مگاژول در هر دلار در سال 2015 رسیده است. ارزیابی های صورت گرفته در حالی است که روند عمومی رشد سالانه شدت مصرف انرژی در ایران با نوساناتی همراه بوده و طی سال های اخیر اگرچه از سرعت رشد آن کاسته شده، اما همچنان رشد آن مثبت بوده است، میانگین رشد سالانه شدت مصرف انرژی جهان منفی بوده و از سال 2011 به بعد روند نزولی داشته است.

روندهای جهانی انرژی های تجدیدپذیر

بر اساس یکی از هدف های سازمان ملل (افزایش پایدار سهم انرژی های تجدیدپذیر در ترکیب انرژی جهان تا سال 2030)، پیشرفت جهانی در رسیدن به این هدف توسط معیار سهم انرژی های تجدیدپذیر از «کل مصرف نهایی انرژی (TFEC)» اندازه گیری می شود.

در سال 2015 سهم جهانی انرژی های تجدیدپذیر از کل مصرف نهایی انرژی با افزایشی 3/ 17 درصدی نسبت به سال 2014 به 5/ 17 درصد رسید (اندکی کمتر از سهم 7/ 16 درصدی در سال 2010). البته در این سال مجموع مصرف انرژی های تجدیدپذیر نسبت به سال 2010 افزایشی بیش از 18 درصدی را تجربه کرد.

همچنین آمارهای معیار فوق در سه بخش برق، گرما و حمل ونقل به این شرح است. در سال 2015 سهم انرژی های تجدیدپذیر از «کل مصرف نهایی انرژی» در بخش برق به 82/ 22 درصد، در بخش گرما به 8/ 24 و در بخش حمل ونقل به 81/ 2 درصد رسید.

در این باره نتایج گزارش «پیشرفت انرژی 2018» که در تهیه آن 5 نهاد بین المللی همکاری کرده اند نشان می دهد بر اساس روندهای کنونی، جامعه جهانی نمی تواند به هدف افزایش چشمگیر و باثبات سهم انرژی های تجدیدپذیر از مصرف کل انرژی تا سال 2030 دست یابد، چرا که طی سال های 2010 تا 2015 میانگین پیشرفت سالانه در این معیار تنها 09/ 0 درصد بوده و از سال 2012 نیز روندی نزولی داشته است.

در گزارش «پیشرفت انرژی 2018» پیشنهاد شده است به منظور اطمینان از اینکه حرکت به سمت انرژی های پایدار توسط رشد غیرقابل کنترل مصرف انرژی محدود نخواهد شد باید انرژی های تجدیدپذیر و کارآیی انرژی ارتقا یابند. همچنین هر دوی انرژی های تجدیدپذیر و کارآیی انرژی باید سهمی قابل توجه در روند کربن زدایی که در توافق آب وهوایی پاریس به آن اشاره شده داشته باشند.

جمع بندی

با توجه به عملکرد ایران در رابطه با هدف هفتم توسعه پایدار، مشخص شده که ایران پیشرفت خوبی در زمینه امکان دسترسی مردم به برق به ویژه در مناطق روستایی حاصل کرده و به عبارتی این هدف به طور کامل محقق شده است. همچنین حدود 5/ 98 درصد از جمعیت ایران به منبع انرژی پاک برای پخت و پز دسترسی دارند که با توجه به روند فزاینده آن، تحقق کامل این هدف در سال 2030 دور از ذهن نیست.

از سوی دیگر، به رغم پیشرفت های مقطعی حاصله در رابطه با کاسته شدن از رشد سالانه شدت مصرف انرژی در ایران، روند عمومی شدت مصرف انرژی در ایران فزاینده بوده که مغایر با جهت گیری ارتقای کارآیی مصرف انرژی است و استمرار این رویه، تحقق جزء سوم هدف هفتم توسعه پایدار را تضعیف می کند.

اصلاح سیاست ها در حوزه انرژی بالاخص در زمینه واقعی سازی قیمت ها، تاثیر مهمی در بهبود این متغیر عملکردی حوزه انرژی ایران خواهد داشت.

همچنین سهم انرژی های تجدیدپذیر در مصرف انرژی در ایران بسیار کم است و وضعیت خوبی از حیث تحقق جزء دوم هدف هفتم توسعه پایدار ندارد. با توجه به رشد سرمایه گذاری سال های اخیر در این حوزه، انتظار می رود وضعیت ایران در تامین این هدف بهبود یابد.