برای پایدار نمودن دیواره گودبرداری ها در مناطق شهری از انواع عناصر ساختمانی که از ترکیب خاک و سنگ تشکیل یافته اند ،دیوار ها و سیستم های نگهبان ساخته می شود که اصطلاحًاً "سازه نگهبان" نامیده می شود و در تخریب، گودبرداری و اجرای سازه های نگهبان، یکی از مهمترین نکات لازم حفظ ایمنی کارگاه است.
در آیین نامه ها و مقررات ملی ساختمان و نیز آیین نامه حفاظتی کارگاه های ساختمانی برخی از دستورالعمل های ایمنی جهت تخریب، گودبرداری و اجرای سازه نگهبان آمده است ، با این وجود نیاز به تهیه و تدوین آیین نامه های مناسب، کارآمد و بروز برای این منظور بخوبی احساس می شود.
بعلاوه به دلیل عدم تطابق شرایط شهرسازی و تکنولوژی ساخت کشور های دیگر با شرایط موجود در کشورمان، آیین نامه های ایمنی این کشور ها نیز، بخوبی نمی تواند دستورالعمل های ایمنی لازم را در اینگونه عملیات پوشش دهد و لازم است در این خصوص بومی سازی صورت پذیرد.
بطورکلی بایستی قبل از اینکه عملیات گودبرداری و حفاری شروع شود زمین مورد نظر از لحاظ استحکام دقیقا مورد بررسی قرار گرفته و موقعیت تاسیسات زیر زمینی از قبیل کانال های فاضلاب، لوله کشی آب، گاز، کابل های برق، تلفن و غیره که ممکن است در حین انجام عملیات گودبرداری موجب بروز خطر حادثه گردند و یا خود دچار خسارت شوند، مورد شناسایی قرار گیرد و در صورت لزوم نسبت به تغییر مسیر دائم یا موقت و یا قطع جریان آنها اقدام گردد.
وی درجهت پیش گیری از حوادث درهنگام تخریب یا گودبرداری توصیه های ذیل را عنوان نمودند:
1)قبل از تخریب ساختمان، ساختگاه پروژه، چگونگی اتصال ساختمان های مجاور به ساختمان مورد بررسی قرارگرفته و دیوار های مشترک مرزی، مکان و نحوه ی اتصال دیوار های مرزی به هم، تیر ها یا سقف های مشترک دو ساختمان مجاور، نوع مصالح آجر و ملات، فرسودگی، وجود ترک ها در دیوارساختمان مجاور و ... بایستی مورد شناسایی قرارگیرد. همچنین باید چاه های فاضلاب موجود درمحل را شناسائی وآن ها را با مواد مناسب پر نمود.
2)روش تخریب باید مناسب باشد و عملیات تخریب ساختمان ساختگاه پروژه تحت نظارت مهندس ناظرانجام پذیرد. باید درانتخاب ابزارها و تجهیزات تخریب دقت لازم به عمل آید تا درهنگام تخریب برساختمان مجاور نیروهای دینامیکی و استاتیکی قائم یا جانبی وارد نگردد. خصوصاً دیوارهای هم مرز با ساختمان مجاور با روش ها و ابزار های بدون ضربه تخریب و برداشته شود.
3)انشعاب های تأسیسات مکانیکی و برقی موجود درآن با کسب مجوز از مراجع ذیصلاح و با نظارت کارشناس فنی مربوطه قطع گردد.
4)عملیات تخریب وگودبرداری باید تحت نظارت مهندس ناظر یا دستگاه نظارت وتوسط مهندس مجری ذیصلاح صورت پذیرد.
5)بطور روزانه آمار کارگران کارگاه به صورت دقیق با کلیه ی مشخصات ، آدرس و تلفن تماس دردفاتر مخصوص ثبت گردد و همواره بایستی شخصی جهت بررسی وضعیت ایمنی موجود و مراقبت دائم از دیواره گودبرداری و اعلام هشدار به کارگران جهت فرار از خطر، پناه گرفتن و یا هرگونه عکس العمل مورد نیاز گمارده شود.
6)در محل گودبرداری های عمیق و وسیع، باید یک نفر نگهبان عهده دار مسوولیت نظارت بر ورود و خروج کامیون ها و ماشین آلات سنگین باشد و نیز برای آگاهی کارگران و سایر افراد، علائم هشداردهنده در معبر و محل ورود و خروج کامیون ها و ماشین آلات مذکور نصب شود.
7)حتی الامکان در زمان شب و هنگام بارندگی از خاکبرداری در مجاور مرز گودبرداری خودداری گردد. در صورتی که خاکبرداری در چنین مواردی الزامی است، عملیات در حضور و نظارت مهندس ناظر بایستی انجام گیرد.
8)درکارگا ه باید سیستم آژیر مناسبی جهت اعلام خطر و هشدار به کارگران و ساکنین ساختمان های مجاور نصب گردد و تمام کارگرانی که در عملیات خاکی مشغول به کار می شوند باید تجربه کافی داشته باشند و اشخاص ذیصلاح بر کار آنان نظارت کنند.
9)سایر افراد از جمله رانندگان و اپراتورهای ماشین آلات و تجهیزات مربوطه باید دارای صلاحیت لازم راداشته باشند.
تمهیدات در عملیات حفاری و گود برداری
1) بررسی زمین و مطالعات خاک از لحاظ تعیین مقاومت خاک ، احتمال رانش خاک در عملیات اجرایی .
2) تعیین موقعیت تاسیسات زیر زمینی از قبیل کانال های تاسیساتی ، فاضلاب ، لوله کشی های آب ، برق و گاز نظایر مشابه .
3) دستورالعمل لازم برای اجرای بند (2) .
4) بررسی خطرات احتمالی در حین گود برداری از قبیل پایداری ساختمان ها و سازه های مجاور با محل گودبرداری و تمهیدات ایمنی لازم برای بروز خطرات احتمالی مطابق با دستور العمل مهندس ناظر یا سرپرست کارگاه .
5) در نظر گرفتن اقدامات حفاظتی مناسب برای تامین ایمنی کارگران و سایر افراد نزدیک به محل گودبرداری
6) نصب سازه های نگهبان ، سپرها ، شمع بندی و نظایر مشابه برای موارد زیر الزامی است :
الف- برای خاکهای ناپایدار و سست که احتمال ریزش آنها وجود دارد.
ب- برای هنگامی که گودبرداری نزدیک به خطوط راه آهن ، مراکز تاسیساتی دارای ارتعاش و ضربه می باشند.
7) دیواره های محل گودبرداری و حفاری در موارد ذیل باید دقیقا مورد بررسی قرار گیرد :
الف- بعد از یک وقفه 24 ساعته .
ب- بعد از هرگونه عملیات انفجاری.
ج- بعد از ریزش های ناگهانی خاک یا رانش خاک.
د- بعد از هر یخبندان و باران شدید.
8) سازه های نگهبان و مهارهای نگهدارنده آنها باید بعد از صدمات وارده در اثر نیروهای وارده ناشی از کار یا سایر برخوردهای احتمالی که باعث لق شدن مهارها مورد بررسی قرار گیرند .
9) از تخلیه هرگونه نخاله ناشی از گودبرداری در فاصله کمتر از 5/0 متر از لبه گود برداری باید اکیدا خودداری نمود زیرا که باعث ریزش همان نخاله به داخل گودبرداری و باعث صدمات وارده بر کارگران شاغل در آن می گردد .
10) باید راه دسترسی مناسب و ایمن برای ورود کارگران به داخل محل گودبرداری تعبیه نمود .
11) باید از حفاظهای مناسب و توری های نخاله گیر برای جلوگیری از سقوط خاک و سنگ به داخل محل گود برای تامین ایمنی کارگران شاغل در داخل گود اقدام نمود .
12) اطراف محل گود که محل تردد کارگران و سایر افراد می باشد باید با حفاظ های مناسب و مقاوم بصورت ایمن محصور گردند .
13) باید با استفاده از علایم هشدار دهنده ، ایمنی و چراغ های گردان نسبت به آگاه کردن افراد و سایر وسایل نقلیه در شبانه روز اقدام نمود و علایم نصب شده باید تمیز و قابل رویت برای افراد باشند .
14) در صورت استفاده از ماشین های عمرانی برای عملیات گودبرداری یا انباشتن خاک در لبه گودبرداری شده باید نسبت به تقویت سازه های نگهبان ، سپری ها ، شمع ها و مهارها اقدام نمود .
15) در صورت کمبود نور و روشنایی طبیعی در محل گودبرداری باید نسبت به تامین روشنایی مصنوعی بصورت ایمن اقدام نمود.
16) در صورت وجود گازهای سمی و خطرناک در داخل کانال باید نسبت به تهویه آنها بصورت ایمن اقدام نمود .
17) در صورت تجمیع آب به هر دلیلی باید آب را از محل گود در اسرع وقت تخلیه نمود .
18) در محل های گودبرداری شده با عمق بیش از 1 متر کارگر نباید به تنهایی مشغول انجام کار گردد .
19) راه های دسترسی باید برای عمق بیش از 6 متر با استفاده از نردبان ، پلکان با پاگرد مناسب یا راه شیب دار ایمن .