میراث مشترک معماری ایرانی

مرزهای هنر و معماری ایرانی کجاست؟ آیا مرزهای امروزی کشور ایران، در بردارنده تمام تمدن هایی است که روزگاری پیش از این به نام تمدن ایرانی شناخته می شد؟ برای پاسخ به این سؤال و مباحثی که موجب گردیده توجه معماران به میراث مشترک در حوزه تمدن ایرانی جلب گردد، با آقای مهندس سید علیرضا قهاری رئیس هیئت مدیره انجمن مفاخر معماری ایران، گفتگویی انجام داده ایم که توجه شما را به آن جلب می کنیم.پیام ساختمان:آیا مرزهای امروزی کشورمان، در برگیرنده تمام تمدن هایی است که در مجموع به نام تمدن ایرانی شناخته می شود؟ اصولاً نمی توان مرزهای جغرافیایی امروز را به عنوان میزان ایرانی بودن یا نبودن یک تمدن به کار برد. در استخوان بندی مرزهای امروزی، فقط معدودی از اماکن مهم تاریخی ایران پیش و بعد از اسلام قرار گرفته است. تمدن ایران که گاهی با نام فلات نجد ایران نیز خوانده می شود، شامل کلیه سرزمین های ماوراءالنهر تا میان رودان است و افغانستان و بخش شمالی پاکستان را در بر می گیرد و تا مرز هند پیش می رود. شکل ایرانشهر یا حوزه تمدنی ایرانی را مورخین و جغرافیدانان ثبت کرده اند. این نواحی که از نظر باستان شناسی و هنر اهمیتی ویژه دارد، حاوی تقریباً مهم ترین اماکن ادوار اسلامی است، ضمن اینکه با اهمیت ترین مراکز تمدن های پیش از اسلام مانند تمدن عیلامی، اورارتوئی، مادی، هخامنشی و ساسانی در مرزهای فعلی ایران امروزی قرار دارد. پیام ساختمان:بنابراین خارج از محدوده هایی که ذکر کردید، آثار تمدن ایرانی همچنان قابل رویت هستند، به چه طریق می توان به این مبحث ورود پیدا کرد؟ پرداختن به اقوام کهن و شناختن ریشه های نژادی آنها، هنر، اقتصاد، باورهای آئینی، ما را با پیشینه تمدن هایی که امروزه حوزه تمدنی ایران بزرگ را تشکیل می دهند، آشنا می کند. به عنوان مثال در قفقاز و ماورای قفقاز، شناخت اقوام ارمنی و گرجی و آلبانیایی و همچنین در بین النهرین، شناخت اقوام آشوری، کاسی ها و بابلی ها برای آشنایی با چگونگی شکل گیری معماری و شهرسازی ایرانی خارج از مرزهای فعلی ایران حائز اهمیت می باشد. به عنوان مثال پژوهشگران برای مطالعه دوره اشکانی و آثار معماری و شهرسازی پارتی بیشتر در ماوراءالنهر یا بین النهرین متمرکزند چرا که با انتقال پایتخت اشکانیان از شهر هکتام پولیس (صد دروازه، قومس) به کناره دجله، این مناطق به رشد و تمدن دست یافت. درحالی که در ایران امروزی، تنها اندکی از آثار دوره اشکانی باقی مانده، یا مثلاً زیباترین نمونه های کار سنگی معماری به ویژه در دوران سلجوقی و ملوک الطوایفی را باید در ترکیه (آناتولی) جستجو کرد. اگر چه مشابه این آثار در آذربایجان شرقی و غربی فعلی نیز قرار دارد. در سلسله هایی مانند آل بویه و سلجوقیان مرکز حکومت در ایران (اصفهان) قرار داشت، حتی بعد از حمله مغولان و به سلطنت رسیدن ایلخانان مغول، پایتخت (تبریز و سلطانیه) نیز در ایران امروزی بود. اما حکومت تیموریان، پایتخت را به بیرون از مرزهای ایران امروزی و به سمرقند و هرات منتقل کرد و بالطبع، بهترین آثار دوره تیموری، امروزه در خارج از ایران قرار دارد. بنابراین می بینید که دستاوردهای حوزه تمدن ایرانی را نمی توان صرفاً در ایران امروز جستجو کرد و ما نیاز به شناخت محیط پیرامونی خود داریم تا گستره هنر و معماری ایران را باز شناسیم. در حال حاضر بخشی از این پژوهش ها در مؤسسات پژوهشی غیردولتی، ازجمله موسسه میراث مشترک انجام می گیرد. پیام ساختمان:در حال حاضر مهم ترین طرح هایی که در موسسه میراث مشترک مورد پژوهش قرار دارد، بر روی کدام موضوعات متمرکز است؟ مطالعات تیسفون، هنر عصر تیموری، حوزه تمدن آبی ایران، باغ های کشمیر و مراودات ایران و هند در زمینه معماری و هنر، مهم ترین طرح های در دست مطالعه است. البته تفاهم نامه ای هم تحت عنوان "مطالعات معماری و هنر آشور" با موسسه مطالعات سازه های آشوری اخیراً به امضا رسیده است.