تعویض هوا به منظور ورود هوای تازه و کنترل شده ازنظر درجه حرارت، رطوبت و میزان آلودگی در ساختمان که به علت های مختلف کیفیت خود را ازدست داده است، انجام می شود.
تهویه و تأمین هوای تازه ساختمان ها از اصول اولیه ی طراحی هر ساختمان به شمار می رود، به طوری که ورود و خروج هوای تازه از مسیرهای مشخص و قابل کنترل از دیرباز توسط معماران در بناهای تاریخی، خانه های مسکونی و … با دقت و ظرافت بسیار و با توجه به اقلیم موردنظر، کاربری ساختمان و سایر مسائل فنی مورد توجه بوده است.
از الزامات مهم در این حوزه می توان به مباحث 14 و 19 مقررات ملی ساختمان اشاره نمود که به صورت دقیق به میزان هوای تازه مورد نیاز هر فضا و الزامات طراحی آن پرداخته است.
همچنین استاندارد ASHRAE 62.1 در رابطه با مشخص کردن حداقل میزان تهویه و کیفیت هوای داخل ساختمان به نحوی که برای ساکنین ساختمان قابل قبول بوده و بر سلامتی آن ها اثرات زیان آوری نداشته باشد، به طور اختصاصی بحث نموده است.
نقش معماری در نیازهای تأسیسات مکانیکی
گردش مناسب هوا در فضای داخلی ساختمان به دو عامل بستگی دارد؛ محل قرارگیری پایانه های حرارتی و برودتی و سپس نحوه پارتیشن بندی فضای داخلی ساختمان.
در صورتی که هوا به صورت کارآمد در فضای داخل گردش نکند، سن هوا در برخی از قسمت های فضای داخلی بالا رفته و در آن فضا تمرکز آلاینده های داخلی در آن محدوده بیشتر شده و کیفیت هوای داخل را کاهش می دهد.
از همین رو معمار با طراحی مناسب فضای داخلی، پارتیشن بندی مناسب فضا و همچنین مکان یابی مناسب درب و پنجره داخلی به سیرکولاسیون مناسب هوا در فضای داخل کمک می نماید.
از طرفی هنگام طراحی کانال کشی تأسیسات ساختمان، مکان قرارگیری دریچه ورود و برگشت هوا و همچنین دریچه تأمین هوای تازه باید به خوبی توسط تحلیل سیالاتی مکان یابی شده تا بتوان از تمرکز آلاینده در داخل جلوگیری کرده و زمان ماند هوا را کاهش داد.
تأمین هوای لازم
مردم به طور میانگین بیش از 90 درصد وقت خود را در فضاهای بسته منازل و ساختمان ها می گذرانند. در نتیجه محافظت از هوای داخل ساختمان ها بسیار حیاتی است. خصوصاً در روزهای سرد زمستان و یا روزهای بسیار گرم تابستان که پنجره ها کاملاً بسته هستند و هوای تازه کمتری وارد ساختمان ها می شود.
تعویض هوا در ساختمان ها با اهداف زیر صورت می گیرد:
تأمین اکسیژن مورد نیاز برای تنفس
جلوگیری از افزایش گاز کربنیک
جلوگیری از راکد ماندن هوا
جلوگیری از تراکم رطوبت
تخلیه هوای آلوده و زیان آور
تأمین هوای موردنیاز احتراق وسایل
1٫ ساختمان های بدون سیستم مکانیکی تأمین هوا
در ساختمان های بدون سیستم مکانیکی تأمین هوای تازه، این هوا باید از طریق پنجره ها و یا باز و بسته شدن درب ها تأمین شود. هواکش های طبیعی نظیر پنجره ها، دربها و درزهای ساختمان نقش تهویه و تخلیه هوا در ساختمان را بر عهده دارند.
اگر چه درزبندی از دید مصرف انرژی دارای اهمیت خاصی است، ولی با کاهش نشت هوا و یا حتی مسدود نمودن کامل نشت هوای تازه مواجه می شویم و این می تواند هم سبب کاهش هوای مورد نیاز احتراق شود و هم ورود هوای تازه را دچار اختلال کند.
2٫ ساختمان های دارای سیستم مکانیکی تأمین هوا
در ساختمان های مدرن و بزرگ، هوای تازه عموماً توسط دستگاه های هواساز تحت شرایط کنترل شده ای از طریق کانال های توزیع به محل های موردنیاز رسانده می شود که در این خصوص با نصب مبدل های حرارتی صفحه ای هوا به هوا بخشی از انرژی موجود در هوای خروجی به هوای ورودی انتقال یافته و بدین صورت صرفه جویی انرژی صورت می پذیرد.
سیستم تهویه هوشمند و یا تهویه بر اساس تقاضا، برای بهینه کردن میزان هوای تازه وارد شده به ساختمان به کار می رود. این سیستم با سنجش کیفیت هوای درون ساختمان میزان هوای تازه را در هر لحظه می تواند محاسبه کند و دستورات کنترلی را برای ورود هوا به دمپرها و یا فن های هوا تازه صادر کند. برای سنجش کیفیت هوا، این سیستم معمولاً از اندازه گیری غلظت دی اکسید کربن در هوای داخل ساختمان بهره می برد. در مواقعی نیز از سنسورهای VOC (ترکیبات آلی فرار) و یا مادون قرمز و غیره نیز استفاده می شود. در صورتی که سیستم تشخیص دهد در محیط افراد کمتری نسبت به میزان پیش بینی شده حضور دارند، میزان هوای تازه کاهش می یابد.
کیفیت نامناسب هوا شهری
در سال های اخیر شهرداری و سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به میزان ذرات ریز و گازهای سمی موجود در هوا، در صورتی که شاخص کیفیت هوا بین صفر تا 50 باشد کیفیت هوا را در وضع پاک می دانند.
اگر شاخص بین 50 تا 100 باشد کیفیت هوا در وضع سالم و در صورتی که شاخص بین 100 تا 150 باشد کیفیت هوا در وضع ناسالم می باشد. از طرفی در برخی مناطق تراکم گرد و غبار نیز در هوا فراگیر شده است.
از همین رو در برخی از شهرهای بزرگ ایران امکان استفاده از هوای تازه از طریق پنجره های ساختمان وجود ندارد و برای استفاده از هوای تازه حتماً باید از فیلتراسیون جهت تصفیه هوا استفاده نمود.
نیاز به تصفیه هوای تازه
سیستم هواساز مجهز به فیلتراسیون برای شهرهای دارای آلودگی زیاد پیشنهاد می شود.
تصفیه یک روش کارآمد و کاملاً مقرون به صرفه برای بهبود IAQ است. فیلترها، اجزای مهمی در سیستم تهویه مطبوع به حساب می آیند.
توانایی حذف آلاینده ها در همه دستگاه های تصفیه کننده، یکسان نیست و قدرت این دستگاه ها بستگی به نوع فیلترها و تکنولوژی به کار رفته در آن را دارد.
صافی وسیله ای است که هوا را از خود عبور داده، گرد و غبار را از آن جدا می کند. دو نوع صافی وجود دارد: مکانیکی و الکترونیکی.
صافی مکانیکی: گردو غبار را روی واسطه جمع آوری صافی که در حقیقت مواد سازنده صافی است، جذب و جدا می کند. عمل ربایش در این صافی به دو روش است، یکی آنکه احتمال دارد ذره غبار با یکی از الیاف سازنده واسطه جمع آوری صافی تصادم کند (عموماً الیاف به معنی اجزای سازنده واسطه جمع آوری صافی به کار می روند). دیگر اینکه شاید ذره ای که قبلاً به الیاف صافی برخورد کرده، برای همیشه به آن بچسبد و باقی بماند.
صافی الکترونیکی: این صافی به صورت صفحه های با ایجاد بار الکتریکی برای جذب ذرات باردار شده روی جمع آورنده هایی با بار مخالف، میدان الکترواستاتیکی به وجود می آورد.
نقشه گیاهان در تأمین کیفیت هوای داخل
وجود گل و گیاهان در خانه در کاهش آلودگی هوای خانه مؤثر است.
گیاهان دی اکسیدکربن را به اکسیژن تبدیل کرده و هوا را تصفیه می کنند همچنین قادرند آلاینده های مضر را از بین ببرند. با وجود گیاهان هوا تمیزتر شده و رطوبت هوا به طور طبیعی حفظ می شود.
بررسی ها نشان داده است علائمی مانند سردرد، استرس، خواب آلودگی و سرماخوردگی در صورت وجود گل و گیاه در خانه کاهش پیدا می کند.
خانه ها و ساختمان های جدید اغلب به صورتی سخت گیرانه در برابر هدر رفت انرژی طراحی می شوند. علاوه بر این مصالح مصنوعی بکار رفته در سازه های مدرن سبب تولید آلاینده هایی شده که در فضاهای بدون تهویه باقی مانده و به دام می افتند.