ایمن سازی سازه ها در برابر زلزله با استفاده از برنامه ریزی کاربری اراضی

در واقع زلزله به عنوان یک پدیده طبیعی به خودی خود نتایج نامطلوبی در پی ندارد، آنچه از این پدیده یک فاجعه می سازد عدم پیشگیری از تأثیر آن و عدم آمادگی جهت مقابله با عواقب آن است . بررسی میزان آسیب ها و صدمات ناشی از زلزله در شهرها در بسیاری از موارد نشان داده است درصد بالایی از صدمات به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به وضعیت نامطلوب برنامه ریزی و شناسایی و کاهش خطرات شهری مربوط می شده است. در واقع می توان گفت علل عمده آسیب ها و تلفات ناشی از زلزله را علاوه بر بی توجهی و سهل انگاری در رعایت استانداردهای ایمنی سازه ها، در فقدان اصول، برنامه ها و طرح های شهرسازی مناسب نیز می بایست جستجو کرد. با شناخت نحوه عمل و رفتار زلزله در مناطق شهری و به کارگیری راهبردهای مناسب در زمینه برنامه های منطقه ای ،برنامه ریزی و طراحی شهری ،می توان خطر زلزله را در مناطق شهری به کمترین میزان کاهش داد . لذا در این تحقیق منطقه 19 به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب گردید که نتایج حاکی از آن می باشد که با توجه به نقاط قوت و تأکید بر فرصتها باید طرح ها و برنامه های توسعه منطقه مورد بازنگری قرار گیرد و با توجه به مشکلات و مسائل موجود، تغییر کاربری در برخی شبکه های روساختی و زیر ساختی می تواند آسیب پذیری منطقه را در مقابل زلزله کاهش دهد.

بیان مسئله

کاربری زمین ، یکی از حساس ترین موضوعات در توسعه کالبدی شهرهاست. به طور کلی ،یک برنامه و طرح کاربری زمین، تکلیف زمین را از جوانب مختلف در زمینه استفاده از آن ، روشن می کند. اعمال و کنترل کاربری زمین ، طیف وسیعی از سیاست های عمومی را در بر می گیرد که اثرات تعیین کننده در برنامه ها و طرح های توسعه شهری داشته و ابعاد اقتصادی ، زیست محیطی ، اجتماعی و سیاسی را پوشش می دهد (غفاری ، 1387: 39) . در طراحی کالبدی یک شهر در انتخاب مکانهای مناسب برای استقرار هر یک از فعالیتهای شهری باید به سه مسئله مهم توجه شود .

الف)سازگاری نوع فعالیت مورد نظر در مکان با فعالیت های همجوار

ب)مطلوبیت مکان برای استقرار فعالیت مورد نظر

پ)مناسب بودن مکان و فعالیت مورد نظر با نیازهای منطقه «ظرفیت ».

برای سنجش میزان تناسب عوامل فوق ،نیاز به معیارهای مناسبی است تا بتوان به وسیله آن معیارها مکان مناسب برای هر فعالیت شهری را تعیین نمود.

در مناطق شهری ،اثرات زیانبار معمول در اثر وقوع سوانح طبیعی ،شامل تلفیقی از ویرانیهای کالبدی و اخلال عملکرد عناصر شهری است . ویرانی سازه ها و ساختمان های مسکونی ، شبکه ی راه ها و دسترسی ها مثل پل ها و جاده های ارتباطی ، تأسیسات اساسی مثل مخازن آب ، نیروگاهها ، خطوط ارتباطی تلفن، برق ، لوله کشی آب ، گاز و ... از آن جمله هستند . حوادث انسانی به عنوان یکی دیگر از ابعاد بحران است که این تلفات بخصوص در مناطقی که از جمعیت زیاد برخوردارند و دارای بافت فشرده ای می باشند، بیشتر می گردد .

یکی از مهمترین عوامل در کاهش ضایعات زلزله وجود آمادگی قبلی یک جامعه برای برخورد با پدیده زلزله می باشد . آمادگی برای برخورد با زلزله جنبه های گوناگونی دارد، اما در کشور ما تا کنون به یکی از جنبه های آن توجه شده و آن مقاوم سازی سازه ها در برابر زلزله است. کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله تنها از طریق تمهیدات ساختمانی به دلایل متعدد مقدور نخواهد بود و هنگامی تحقق می یابد که ایمنی شهر در برابر خطرات زلزله به عنوان یک هدف در تماس سطوح برنامه ریزی کالبدی (از معماری تا آمایش سرزمین ) مد نظر قرار گیرد.

شهر پدیده ای اجتماعی، انسانی، فرهنگی، اقتصادی و کالبدی است. وجه کالبدی تنها یکی از وجوه شهر است و ساختمان ها تنها بخشی از عناصر کالبدی محسوب می شوند، لذا نمی توان شهر را در مجموعه ساختمان ها منحصر دانست به همین دلیل ایمن سازی شهر در برابر زلزله را نمی توان صرفاً در مقاوم سازی و ساختن بناهای مقاوم در برابر زلزله دانست، بلکه برنامه ریزی کاربری زمین از سایت های مؤثر در جهت کاهش آسیب پذیری مناطق شهری در برابر خطرات زلزله می باشد به طوری که جابجایی و توزیع فعالیت های مختلف ، منطقه بندی شهرها از نظر کاربری های مختلف، تراکم جمعیتی و ساختمانی ، ضوابط و مقررات توسعه ، دوری از سایت های خطرناک، عدم همجواری کاربریهای ناسازگار ، استانداردهای فضایی و ... تفکیک اراضی و مقررات قطعه بندی زمین ، تأمین فضاهای مناسب و لازم برای کاربری های مختلف و.... از جمله وظایف برنامه ریزی کاربری زمین است. از این رو این تحقیق را بر آن داشت که منطقه 19 تهران را مورد بررسی قرار داده و با تعیین نقش کاربری های اراضی منطقه در صدد کاهش آسیب های ناشی از زلزله در این منطقه برآید

روش تحقیق

روش تحقیق توصیفی –تحلیلی و از نظر مقاصد تحقیق کاربردی است و از نظر روش جمع آوری اطلاعات از روش کتابخانه ای-اسنادی استفاده شده است و نهایتاً با استفاده از مدل SWOT بهترین استراتژی و راهبرد در رابطه با موضوع مورد تحقیق ارائه گردیده است.

معرفی منطقه مورد مطالعه :

محدوده منطقه 19 شهرداری تهران از شمال به اتوبان جوانه، از جنوب به اتوبان آزادگان، از شرق به اتوبان نواب و خیابان بهمنیار و از غرب به اتوبان آیت الله سعیدی محدود می شود . منطقه 19 دارای 5 ناحیه و 12 محله می باشد. از کل مساحت منطقه 19 شهرداری حدود 2/39 درصد به کاربری مسکونی ،4/9 درصد به فضای سبر ،9/6 درصد به خدمات اداری ، 9/3 درصدبه خدمات ورزشی ،5/2 درصد به خدمات آموزشی و آموزش عالی،2/2 درصد به خدمات فرهنگی ، 1/0 درصد به خدمات مذهبی ، اختصاص داده شده استظ. ضمن آنکه سهم اراضی تجاری 4/3 درصد، تأسیسات و تجهیزات شهری 7/0 درصد ، مناطق نظامی و انتظامی 6/1 درصد ، صنایع و حمل و نقل و انبارها 9/0 درصد و اراضی ساخته نشده و بایر 5/5درصد است . سطح اختصاص یافته به شبکه راهها حدود 2/23 درصد از مساحت منطقه را به خود اختصاص داده است .