نگاه به مهندسی به عنوان یک بازار

اگرچه قانون نظام مهندسی در اسفندماه سال 1374 تصویب و این سازمان در سال 1375 به شکل ابتدایی تشکیل شد، اما در حقیقت سه سال بعدی، یعنی از 76 تا 78 دوران شکل گیری این سازمان بود. در آن سال ها، وزارت مسکن و شهرسازی وقت، معاونتی به نام معاونت نظام مهندسی داشت و یکی از کسانی که در آن دوران با این معاونت همکاری می کرد در حال حاضر خود یکی از معاونت های مهم وزارت راه و شهرسازی را بر عهده دارد. حامد مظاهریان استادیار و رئیس دانشکده معماری دانشگاه تهران، فارغ التحصیل دکترای معماری اسلامی از دانشگاه لندن است. معماری ایران، معماری اسلامی، فرهنگ و هنر ایران، فرهنگ و فناوری های نوین از تخصص های دکتر مظاهریان است. به مناسبت در پیش بودن هفدهمین اجلاس سراسری هیئت های عمومی سامان نظام مهندسی با دکتر مظاهریان گفتگو کردیم. پیام ساختمان: سیر رشد و عملکرد سازمان نظام مهندسی را طی 18 سال گذشته چگونه می بینید؟ سازمان نظام مهندسی در حقیقت برآیند آرزوهای مهندسان ساختمان بود؛ آرزوهایی که بعدها در قانون نظام مهندسی متجلی و منجر به تشکیل سازمان نظام مهندسی شد. این سازمان دوران متعددی را طی کرده و الآن با سپری کردن دوران جوانی، در حال ورود به دوران بلوغ است. از این رو می توان گفت الآن در مقطعی هستیم که باید ارزیابی روشنی از این دو دهه که سازمان تشکیل شده پیدا کنیم و متناسب با شرایط موجود، قوانین و ساختارها را تجزیه و تحلیل کنیم تا بتوانیم مسیر آینده را روشن کنیم. وقتی سازمان خودمان را با تشکل های مشابه در کشورهای دیگر مقایسه کنیم، می بینیم که آنها حدود 80 تا 90 سال و برخی بیش از یک سده این تجربه را دارند و مشخص است که در طی این زمان، توانسته اند وظایف و رسالت هایشان را بازخوانی کنند؛ کاری که ما هم باید انجام دهیم. الآن فرصتی است تا وظایفمان را مشخص تر و آنها را تفکیک کنیم. البته مراتبی که می توان بازنگری را در آن انجام داد ابعاد خیلی متفاوتی دارد. پیام ساختمان: برخی از مسئولان تردید دارند تا از مشکلات بگویند. شما مشکلات موجود را در چه اموری می بینید؟ سازمان نظام مهندسی بر اساس مبانی که حدود دو دهه پیش، واقعیت های زمانه بوده است، طراحی شده و البته مشکلاتش را هم ما الآن می بینیم، مثلاً همین عارضه برگه فروشی که الآن سازمان های استان ها با آن دست به گریبانند و همه از این موضوع ناراضی هستند و خود مهندسان ، مردم و دولت هم همینطور. الآن وقتی بعد از دو دهه به سازمان نظام مهندسی نگاه می کنیم می بینیم ترکیبی از سه وظیفه بر دوش دارد: اول وظیفه اعتلای مهندسی در کشور، دوم وظیفه کنترل ساختمان و سوم وظایف صنفی. با نگاهی از دور به این موضوع، می بینیم این سه وظیفه با همدیگر ترکیب خوبی ایجاد نکرده است؛ در جاهایی در مقام یک تشکل صنفی عمل کرده و از حقوق اعضای خودش دفاع می کند، در جاهایی باید به کنترل ساختمان بپردازد و در جاهایی باید به فکر این باشد که اصلاً مهندسی چگونه باید در کشور اعتلا پیدا کند! این پیچیده کردن نقش نظام مهندسی، کمکی به وظایف سازمان نکرده است. هیئت مدیره ها هم مشکلات متعددی دارند و در نظام های استانی هم همینطور است. یا مثلاً یکی از خصوصیات قوانین فعلی این است که دو نظام را به رسمیت می شناسد: نظام فنی و اجرایی و نظام مهندسی. این امر شاید در آن شرایط یک استثنا بوده است چون در آن زمان نظام فنی و اجرایی کار می کرد و شاید فکر می کردند نظام مهندسی یک تشکل جدید است و باید دید چگونه عمل می کند. اما الآن جدایی این دو نظام، از مسائل غیرقابل هضم است و از دید بیرونی عجیب است که کشور دو سیستم و سازوکار مهندسی داشته باشد. باید در این موضوع بازنگری و تلاش کرد تا این دو بخش را به هم نزدیک تر کرد. پیام ساختمان: آقای آخوندی خیلی بر موضوع یکپارچه سازی نظامات مهندسی تاکید دارد. تا به حال کاری عملی برای این موضوع شده است؟ ما الآن در سه رده متفاوت، جلسات کارشناسی فشرده ای در این خصوص داریم: یکی در دفتر تشکل های وزارتخانه تشکیل می شود، دیگری را من راهبری می کنم و جلسه دیگر در حضور آقای دکتر آخوندی تشکیل می شود. همه داریم به این همسویی می رسیم که این تغییرات باید از یک مبانی نظری پیروی کند. یعنی دو نظام را باید به هم نزدیک کنیم تا در اساس و پایه یکی باشند. پیام ساختمان: بر سر مبانی نظری به جمع بندی کلی رسیده اید؟ بله. مبانی نظری این است که ما باید به مهندسی به عنوان یک «بازار» نگاه کنیم که در آن یک خریدار خدمت و یک فروشنده خدمت هست و یک خدمتی وجود دارد که انجام می شود. یعنی اگر بازار را خیلی ساده سازی کنیم به چنین تصویری نزدیک می شویم. از این بُعد باید نگاه کنیم که صلاحیت فروشنده خدمات به رسمیت شناخته شود؛ خود بخش «خدمت» باید تعریف شود که در ازای چه کاری صورت می گیرد و تعرفه های مابه ازای آن خدمت در قراردادها باید تنظیم و لحاظ شود. اگر از این زاویه ساده سازی نگاه کنیم می بینیم در آن بخش هایی که به نظر می رسد خیلی صنفی است می توان به شکل دیگری عمل کرد. از این منظر، فرض باید این باشد که عضویت در نظام مهندسی اجباری نیست، یعنی مهندسی که صلاحیت دارد باید بتواند کار کند. اگر قرار بر وجود تشکل صنفی است دیگر اجباری نیست تا افراد به زور عضو تشکل صنفی شوند. ولی الآن انگار این طوری است که همه مهندسان باید عضو سازمان نظام مهندسی شوند. پیام ساختمان: آن وقت صلاحیت مهندسان چگونه باید احراز و تأیید شود؟ صلاحیت جزو وظایف دولت است. در همه جای دنیا هم این دولت است که صلاحیت حرفه ای را به رسمیت می شناسد. صلاحیت امری جداگانه است و دولت آن را به رسمیت می شناسد. اینکه ما همه را مجبور کنیم عضو یک تشکل صنفی شوند آن تشکل صنفی را هم از خاصیت خودش می اندازد، چون افراد مجبور می شوند برای انجام کارهای عادی شان عضو صنف شوند. ولی اساس آن این است که ما به عنوان یک بازار به فروش خدمات مهندسی نگاه کنیم. پیام ساختمان: آیا هر تغییری در سازمان نظام مهندسی منوط به یکپارچه سازی دو سیستم مهندسی کشور است؟ خیر، این امر را ما خیلی بدون حاشیه می بینیم. یکپارچه سازی نظامات اصلاً پیچیدگی ندارد که مثلاً انگار باید همه را به هم ریخت. از دید ما هر کسی که در هر جایی به حرفه مهندسی بپردازد باید صلاحیتش به رسمیت شناخته شود و توسط نظام مهندسی به تأیید برسد. این تمام قضیه را حل می کند و تمام بنگاه هایی که در نظام فنی و اجرایی هستند کافی است برای پروژه هایی که عهده دار می شوند یک مهندس متخصص معرفی کنند. این کار به معنای این است که نظام مهندسی آنها را به رسمیت شناخته است که این امر تغییر ماهوی در نظام مهندسی ایجاد نمی کند. بعد از آن، قراردادهایی که نظام مهندسی دارد امری داخلی محسوب می شود که می تواند تعریف های متعددی از آنها بدهد و چندین نوع قرارداد متفاوت تعریف کند که البته پایه و اساس آنها یکسان باشد. الآن ما در نظام فنی و اجرایی شرکت های بسیار معتبری داریم که نمی توانند حتی یک متر در داخل شهر برای مردم طراحی کنند! می توانند سد و تونل و برج دولتی بسازند ولی نمی توانند در یک قطعه 200 متری ساخت وساز کنند! چون قانون آنها را صاحب صلاحیت نمی شناسند. این بد است و ما را از خدمات اینها محروم می کند. از طرف دیگر عده زیادی مهندس در این شرکت ها کار می کنند که اصلاً عضو نظام نیستند و خودشان را هم عضو نظام نمی دانند. این یکپارچه سازی به گسترش مهندسی کمک می کند و خیلی هم قرار نیست این دو سیستم را به هم بریزیم؛ فقط موانع یکپارچگی اینها را می خواهیم برداریم تا بتوانند در این عرصه به هم نزدیک شوند. پیام ساختمان: به این شکل نظام یکپارچه شامل همه فعالان، اعم از انبوه سازان و پیمانکاران و دیگران هم می شود؟ بله و آن وقت کار خیلی راحت تر است. آن بخش هایی که در این نظام ها هستند الآن نگران اند و فکر می کنند چه اتفاقی قرار است بیفتد. می گویند آیا ما باید برویم امتحان بدهیم!؟ در صورتی که موضوع اصلی فقط صلاحیت است و ما باید به سمتی برویم که آن را به رسمیت بشناسیم، حالا ممکن است آن مهندس در تشکل پیمانکاری باشد یا در شرکت مشاور و ... وقتی کسی صلاحیت دارد فقط کافی است صحه ای گذاشته شود بر آن صلاحیت و این نگرانی که همه چیز به هم می خورد، صحت ندارد. پیام ساختمان: نظر شما در خصوص تغییر قانون نظام مهندسی و طرحی که الآن در مجلس در دست بررسی است، چیست؟ اتفاقاً الآن چون اصلاح قانون نظام مهندسی در مجلس در جریان است ظرفیتی ایجادشده و اگر بتوان بخش هایی از این تقاضاها را از این طریق اعمال کرد کمک خوبی خواهد کرد. البته ایده آل این است که طرح در دست بررسی در مجلس بازگردانده شود و به شکل جدید به مجلس ارائه شود. شاید به عنوان طرح نباید مطرح می شد و بهتر بود به عنوان لایحه دولت به مجلس می رفت که متأسفانه این قضیه اتفاق نیفتاد. به هر حال الآن در حال طی سیر است و از دستور خارج کردن آن هم کمی پیچیده است چون در مجلس مطرح شده و یک فوریت آن رأی آورده و در کمیسیون تخصصی در حال رسیدگی است. به نظر من این اتفاق یک پتانسیل است که بخش های زیادی از این خواسته ها را می توان در آنجا مطرح کرد. اگر می شد از دستور خارج شود با انسجام بهتری می شد به آن نگاه کرد ولی همین فرصت را هم نباید از دست داد.