زنده رود زمانی زنده بود

روزهایی بود که عصر هنگام روی پله های سنگی پل خواجو در اصفهان می نشستیم و جریان آب را تماشا می کردیم.تفریحمان این بود که کنار رودخانه قدم بزنیم. چه صفایی داشت.یادم هست زمانی که همراه با بچه های دانشگاه برای گردشگری به اصفهان رفته بودیم، وقتی به رودخانه زاینده رود رسیدیم همه انگشت به دهان گرفته بودند. عبور یک رودخانه زیبا وسط شهر!!چه دیدنی!آنچه اصفهان را از سایر شهرها متمایز می کرد همین رودخانه بود. مردم سایر کشورهای جهان هم اصفهان را به غیر از بناهای تاریخی حیرت انگیزش با همین پل خواجو و دو شیر کنار آن به یاد می آورند.اما حالا چند وقتی است که صدای پای آب در "زنده رود" به گوش نمی رسد. چند وقتی است که هر گردشگری که به اصفهان می رود، غمناک و سرخورده بر می گردد چرا که زاینده رود یک سالی هست که خشک شده و محل رودخانه به زمین بازی کودکان و محل رفت وآمد عابران تبدیل شده است. سوء مدیریت آب دلیل خشکی زاینده رود برخی می گویند خشک شدن زاینده رود به دلیل کم آبی است و این مسئله گریبان سایر استان ها را نیز گرفته است اما حشمت الله انتخابی عضو جمعیت دوستداران محیط زیست و طبیعت یار، علت این امر را سوء مدیریت آب می داند و به خبرنگار پیام ساختمان می گوید:خشکی زاینده رود به دلیل سوء مدیریت آب است. وضعیت دریاچه ارومیه و سایر دریاچه هایی که در حال خشک شدن هستند نیز به همین دلیل است. عدم تناسب آب موجود و نیازی که ایجاد شده اعم از جمعیت، صنعت و کشاورزی باعث به وجود آمدن این مسائل شده که نشان می دهد مکان یابی جامعی برای صنایع نداشتیم. وضعیت اسفناک است به گفته انتخابی، زاینده رود سابق بر این نیزخشک شده بود اما وضعیت حال حاضر به دلیل افزایش جمعیت اسفناک تر از گذشته است چون منابع و رودخانه های متعددی که آب زاینده رود را تأمین می کرده در همان بالادست تصرف شده است. برخی فکر می کنند آب زاینده رود سرچشمه واحدی دارد اما صدها چشمه آب بزرگ و کوچک و دهها رودخانه منبع تأمین آب زاینده رود است. تقسیم آب زاینده رود از دوره اردشیر بابکان عضو جمعیت دوستداران محیط زیست و طبیعت یار، تقسیم آب زاینده رود را دارای سابقه ای 1800 ساله می داند و می گوید: از زمان اردشیر بابکان آب تقسیم شده بود و در کتاب اعلاق النفیسه ابن رسته نیز ذکر شده است.وی با تأکید بر اینکه آب طبیعی رودخانه متعلق به حقآبه بر هاست،بیان می کند: دولت موظف بوده چون جمعیت در حال افزایش است برای این جمعیت آب تأمین کند به همین علت در دهه چهل سد زاینده رود زده شد تا سهمابه مردم تامین شود. تونل اول کوهرنگ هم که در سال های بین 1327 تا1332 با هزینه کسانی که حقآبه داشته اند تأسیس شده متعلق به حقابه بر هاست. صراحت قانون عمده تصرفات غیر قانونی که در این 8سال به وجود آمده، باعث بروز مشکل بحرانی امروزی در زاینده رود شده است. انتخابی به دو ماده قانون مدنی اشاره می کند و می گوید: طبق ماده 158 قانون مدنی، اگر تاریخ احیای اراضی رودخانه مختلف باشد زمینی که احیای آن مقدم بوده در مصرف آب نیز مقدم است. یعنی نمی توان به بهانه احیای یک منطقه جدید، منطقه قبلی را خشکاند. اگر مازادی بود می توان آب را به آن قسمت فرستاد. در ماده 159 نیز آمده است هر گاه کسی بخواهد زمینی جدید در اطراف رودخانه احیا کند و آب رودخانه زیاد باشد و برای صاحبان قبلی تضییعی نباشد می تواند رودخانه را مشروب کند، والا حق بردن آب را ندارد اگرچه زمین او بالاتر از زمین سایرین باشد. فرو نشست زمین خطری برای بناهای تاریخی به گفته اکثر مسئولان و کارشناسان اصفهانی،آمار ورود گردشگر داخلی و خارجی به قطب گردشگری ایران - اصفهان - به دلیل خشکی زاینده رود تا 50 درصد کاهش یافته است. مجتبی کنعانی کارشناس مرمت آثار تاریخی به خبرنگار پیام ساختمان می گوید: خشک شدن زاینده رود بر بحث گردشگری بسیار تأثیر گذاشته و این مسئله قابل مشاهده است. حتی خود مردم اصفهان نیز هرچند ماه یک بار رغبت پیدا می کنند کنار رودخانه قدم بزنند. کنعانی تأکید می کند:هر جا که به مدت زمان طولانی به مدت چند قرن رودخانه ای وجود داشته و از بین رفته باشد، بر زمین های اطراف خودش تأثیر می گذارد. وقتی آب نیست و از آب های زیرزمینی نیز استفاده می شود بحث فرو نشست زمین پیش می آید. به گفته کنعانی، مصالح بناهای تاریخی و قدیمی اصفهان به شکلی بوده که اگر رطوبت به آن نرسد مقاومت آن از بین می رود و بسیار خطرناک است. وی بیان می کند: شماری این راه حل را بیان کردند که حوضچه هایی اطراف زاینده رود و سی وسه پل به وجود بیاوریم اما اثری ندارد . در صورتی که زمین باید به فاصله چند کیلومتر اطراف رودخانه از آب اشباع شده باشد. مسئله ای ملی خشک شدن زاینده رود نه تنها یک مسئله منطقه ای نیست بلکه رویدادی ملی است و تبعات آن دامنگیر کل کشور می شود. تا جایی که به گفته حاج رسولی ها، رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان بیش از 300 هزار کشاورز شرق اصفهان به دلیل کم آبی زاینده رود بیکار شده و به شهر اصفهان هجوم آورده اند. حتی تالاب جهانی گاوخونی با 46 هزار هکتار وسعت، خشک و به کانون تولید ریزگردها تبدیل شده است، این تالاب در فلات مرکزی قرارگرفته است که علاوه بر ایجاد رطوبت مانع پیشروی کویر و شن زارها به اصفهان می شد. انتخابی، در این زمینه می گوید: به زودی گرد و غبار ناشی از خشک شدن تالاب گاوخونی به تهران هم خواهد رسید و اگر دیر بجنبیم اصفهان تا 15 سال آینده از بین خواهد رفت. مردم اصفهان خواستار حقآبه خود هستند مسئول کمیته آب و صیانت از زاینده رود و عضو شورای اسلامی شهر اصفهان احقاق حقوق شرعی، قانونی و تاریخی مردم استان اصفهان در حوضچه زاینده رود را خواستار شد. مهندس فتح ا... معین، در گفتگو با پیام ساختمان می گوید: شورای اسلامی شهر اصفهان کمیته ویژه آب برای پیگیری احیای زاینده رود را تشکیل داده است. وی درباره اقداماتی که تابه حال برای احیای زاینده رود در این کمیته انجام شده می گوید: تشکیل جلسه با ریاست مجلس شورای اسلامی برای ارائه گزارش، برگزاری جلسات متعدد با مجمع نمایندگان استان در مجلس شورای اسلامی، ملاقات های مکرر با استاندار اصفهان برای هماهنگی و پیگیری احیای آب زاینده رود و مکاتبه با ریاست جمهوری و معاون اول ایشان که رئیس شورای عالی آب است، از جمله اقدامات این شورا برای حل مشکل آب است. معین تأکید می کند: اصفهان دارای یک حقابه تاریخی به میزان 900 میلیون متر مکعب در سال است. در سال 1333 هیئت وزیران وقت، کل آب را به کشاورزان اصفهانی اعطا کرد که کل آن به یک میلیارد و دویست میلیون متر مکعب می رسد. میزان برداشت آب شرب توسط دولت 400 میلیون و برای صنعت 100میلیون مترمکعب است که دولت مازاد آن را از حقابه کشاورزان اصفهانی برداشت می کند. وی با اشاره به اینکه برداشت غیر مجاز آب توسط دولت باعث خشک شدن زاینده رود شده است، اظهار داشت: اصفهان در مجاورت کویر است. فضای سبز و بخش کشاورزی می توانست جلوی کویری شدن این شهر را بگیرد که در حال حاضر متأسفانه در حال نابودی است.آرزوافشارزاده