درآمد شهرداری ها از کجا می آید ؟

هرساله در تمام شهرهای دنیا بودجه شهر مورد بررسی قرار می گیرد و ارزیابی های کارشناسی و جرح و تعدیل های مناسب در مورد آن انجام می شود. چنین امری در مورد شورای شهر تهران نیز صدق می کند اما بااین اختلاف که در تهران بالای 60 درصد بودجه جاری و عمرانی از محل عوارض ساختمانی حاصل می شود که این امر در بودجه شهرهای بزرگ دنیا محلی از اعراب ندارد، پدیده ای که به انتقادهایی مبنی بر عدول از طرح جامع و کاربردی دامن زده و نگرانی هایی را در مورد آینده شهر تهران رقم زده است. سیاست های پولی بودجه شهرداری تهران با دورنمای مورد تأکید کارشناسان و حتی شهرداری در مورد کسب درآمد از منابع پایدار همخوانی ندارد و همچنان در لایحه بودجه 17 هزار و 219 میلیارد تومانی سال 1394 سهم درآمدهای پایدار تنها 4 هزار و 600 میلیارد تومان است. این در حالی است که پیش تر شهردار تهران از آنچه «مدیریت محلی» برای افزایش «درآمدهای پایدار» می خواند، سخن به میان آورده بود. درآمدهای پایدار یعنی درآمدهای مالیات بر ارزش افزوده، عوارض نوسازی و پسماند و همه درآمدهایی که شهرداری می تواند از شهروندان بابت خدمات خود اخذ کند و همان درآمدهایی که بودجه اکثریت مطلق شهرهای جهان از آن راه تأمین می شود. در سطور زیر شمه ای از نحوه درآمد شهرهای بزرگ دنیادیده شده است. تجربه های آزموده شده تجارب دیگر کشورها در شهرسازی نشان می دهد؛ تغییرات چشمگیری باید حاصل شود تا شهرداری تهران و شهرداری های دیگر شهرهای ایران را از پدیده «شهر فروشی» یعنی فروش غیرقانونی تراکم و تغییر کاربری برهاند. بسیاری از قوانین شهرداری و ساخت وسازهای شهری قدیمی هستند و بعضی از آنها با عمر بلدیه تهران برابری می کند. این در حالی است که علم شهرسازی و مدیریت شهری در این دوره تحولات زیادی داشته که بزرگ ترین و اساسی ترین آن جایگیری شهرداری در مرکز تصمیمات شهری است. به گفته علیرضا قهاری، عضو انجمن مفاخر معماری ایران «جایگاه شهردار در شهر مانند جایگاه رئیس جمهور در کشور است و در مدیریت محلی از همان اختیارات برخوردار خواهد بود.» به دلیل همین اختیارات و حساسیت مسئولیت است که در بسیاری از کشورها شهردار توسط مردم انتخاب می شود. شهردار و شورای شهر دارای اختیار و البته زیر ذره بین رسانه ها، مسئولیت اقدامات خود را بهتر و بیشتر می پذیرد و بیشتر محل توجه و حساسیت شهروندان خواهد بود. این گونه می توان برداشت کرد که بالا رفتن درآمدهای پایدار و ساماندهی شهرداری بر پایه شهرسازی و مدیریت شهری اصولی در گرو تغییر رویکرد اداری شهرداری از یک سازمان مدیریتی به نهادی اجتماعی است. منابع اصلی درآمد شهرداری ها همه شهرداری های بزرگ درآمد خود را از سه منبع اصلی اخذ می کنند. نخستین منبع مالیات بر دارایی است که از تک تک شهروندان گرفته می شود. دارایی هایی مانند زمین، خانه و دارایی تجاری و اداری در زمره مالیات قرار می گیرند. تنها افرادی که تحت پوشش های حمایتی قرار دارند و یا بیکار هستند مشمول این مالیات نخواهند شد. دفاتر شهرداری در هر محله و منطقه به موضوع مالیات بر دارایی نظارت دارد و جزو اولین وظایف هر شخص در محله این است که نخست در این دفاتر ثبت نام کند. محلات از نظر ارزش و اهمیت در جایگاه های متفاوتی قرار دارند به همین دلیل مالیات ساکنان آن محلات نیز متفاوت است. شاید یکی از بیشترین مالیات ها بر دارایی را ساکنان محله منهتن نیویورک پرداخت می کنند و به همین میزان خدمات شهرداری نیز در این محلات بیشتر است. دومین منبع بزرگ درآمد شهرداری ها تعرفه هایی است که بر خدماتی همچون برق، آب، جمع آوری و بازیافت زباله و همچنین استفاده از امکانات شهری همچون زمین های ورزشی و دیگر خدمات رفاهی و تفریحی وضع می شود. در شهرهای بزرگ و موفق جهان شهردار، حکم حاکم شهر را دارد و هیچ خدمات شهری نیست که زیر نظر شهرداری صورت نگیرد. ساختمان های دولتی، ورزشی، قضایی و ... همگی بر اساس موقعیت و خدماتی که دریافت می کنند موظف به پرداخت مالیات به شهرداری هستند. لازمه چنین مالیاتی تغییر ساختار سیاسی شهر است که در مورد ایران صدق نمی کند. در شهرهای ایران همه دستگاه ها از استقلال برخوردارند و خود به ارائه خدمات و اخذ تعرفه می پردازند. بسیاری از شهرهای بزرگ این مالیات و تعرفه ها را به منبع بزرگی برای خود تبدیل کرده اند و به بازسازی شهر و طرح پروژه های بزرگ از این مسیر می پردازند اما شهرهای فقیرتر به درآمد سوم یعنی کمک های دولتی دل خوش کرده اند و به همین دلیل بودجه اندکی برای بازسازی در اختیار دارند. این موضوع در مورد شهرهای ایران نیز تا قبل از سال 1369 که بودجه شهرداری ها از بودجه دولتی مستقل شد، صدق می کرد. بودجه دولتی دولت های ملی از دو راه بودجه لازم را در اختیار شهرداری ها قرار می دهند؛ راه نخست به صورت مستقیم است که درآمد مستقیم از خزانه دولت به شهر منتقل می شود که بر اساس اندازه، جمعیت و اهمیت شهر و نیاز آن به خدمات زیربنایی متفاوت است. مشخصه این بودجه بدون قید و شرط بودن آن است و ممکن است دولت بودجه را بدون نظارت بر اعمال آن روی خدمات عمومی و امور زیربنایی پرداخت کند. شهرداری ها (یا به عبارتی دولت های محلی) ممکن است بودجه دولتی را به صورت شرطی اخذ کنند، به این صورت که شهرداری ها موظف به هزینه بودجه در گسترش و نگهداری امور زیربنایی و خدمات اولیه و عمومی شوند. خدماتی مانند برق رسانی، آب رسانی، نصب تصفیه خانه ها و بازیافت زباله ها از جمله شروطی است که در این نوع دوم دسته بندی می شود. برخی از شهرها به دلیل مشکلاتی که بر سر هزینه بودجه ملی دارند نوع کمک شرطی را نمی پذیرند؛ مثلاً 272 شهر در آفریقای جنوبی حتی یک چهارم بودجه دولتی که در اختیار داشتند را خرج نکردند و مجبور به بازپرداخت آن به خزانه دولت شدند.