استیضاح کارآمدتر خواهد شد

«استیضاح وزیر راه و شهرسازی با 24 امضاء به هیئت رئیسه مجلس تقدیم شد.» این، آخرین خبری است که پس از ابتدا انتشار در رسانه ها و سپس قرائت در صحن علنی مجلس- البته با چند روز تأخیر-گزارش عملکرد وزارت راه و شهرسازی دولت یازدهم توسط کمیسیون عمران منتشرشده است. اما استیضاح چیست ؟ چگونه و با چه ساز و کارهایی انجام می شود ؟ چه کارآیی دارد ؟ نتیجه اش تا چه باری« از» یا «بر » دوش استیضاح شونده بر می دارد یا می گذارد؟ و در نهایت سود جامعه از این عمل قانونی چه خواهد بود؟ و سؤالات بی شماری ازاین دست،پرسش هایی است که همواره دغدغه ذهنی جامعه بوده و اذهان و افکار عمومی را به خود مشغول کرده است. استیضاح در لغت نامه دهخدا در معانی طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن خواستن، ازکسی درخواستن تا چیزی هویدا کند، طلب روشنی، .... و سؤال وکیل مجلس از وزیر که در پی آن برای هیئت وزرا رأی اعتماد باید گرفتن، آمده است . در بند یک اصل 89 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز که به نام «اصل استیضاح وزیران و رئیس جمهور» نیز شناخته می شود، آمده است: نمایندگان مجلس شورای اسلامی می توانند در مواردی که لازم می دانند هیئت وزیران یا هر یک از وزراء را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود. هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضرشده و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیئت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را می دهند و درصورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد هیئت وزیران یا وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل می شود. در هر دو صورت وزرای مورد استیضاح نمی توانند در هیئت وزیرانی که بلافاصله بعدازآن تشکیل می شود، عضویت پیدا کنند. البته پیشینه استیضاح به معنا در فرهنگ لغت دهخدا یا سایر فرهنگ ها و نیز قرار گرفتن در یک بند از یک اصل قانون اساسی محدود نمی شود بلکه سابقه تاریخی آن به قرون وسطی بازمی گردد که نمونه های عینی و مشخص اش را هم می توان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. بااین حال و با سپری شدن چند قرن از احساس نیاز و ضرورت عملیاتی نمودن استیضاح همچنان سؤالات در نحوه اجرای آن پا برجاست، بالأخص در مورد استیضاح اخیر وزیر راه و شهرسازی که در بالا اشاره شد اما استیضاح کنندگان وزیر راه و شهرسازی که با 24 رأی استیضاح خود را به هیئت ریسه مجلس تقدیم کرده اند به دنبال چه چیزی هستند و چرا استیضاح را بر سایر راه ها مقدم دانسته اند.؟. یکی از موافقان استیضاح وزیر راه و شهرسازی معتقد است :« وزیر راه قول و وعده می دهد اما عمل نمی کند؛ امروز نه مشکل مسکن و نه مشکل پروازها حل شده و مشکلات عمرانی همچنان پا برجاست؟"یکی دیگر از موافقان نیز افزایش عوارض یکی از آزادراه های کشور را قابل قبول ندانسته و همین مشکل را علت طرح سؤال از وزیر مطرح کرده است . در مقابل، مخالفان استیضاح را پله آخر می دانند و طرح این موضوع در مقطع کنونی را که دولت در تنگنای شدید مالی قرار دارد ،مناسب ارزیابی نمی کنند. یکی از مخالفان می گوید : «با توجه به گرفتاری هایی که در بحث منابع مالی و اعتباری و بودجه ای داریم، ورود به مباحث استیضاح و عملی کردن آن ما را به حاشیه می کشاند . هم دولت و هم بخشی از زیرساخت های راه و شهرسازی نیاز به حمایت دارد و ایرادات را می توان با روش های نظارتی مانند تذکر و جلسات دوطرفه یا کمیسیون ها یا مکاتبات مختلف حل وفصل کرد . بالاخره اگر شخص دیگری وزیر شود با همین چالش ها و محدودیت های مالی و اعتباری روبه رو خواهد شد.؟. فارغ از هرگونه سمت گیری مثبت یا منفی نسبت به دیدگاه موافقان یا مخالفان استیضاح وزیر راه و شهرسازی که کدام صواب یا ناصواب است و یا اینکه اینگونه مخالفت ها یا موافقت ها در مقاطع زمانی مختلف چه آثار و تبعاتی می تواند داشته باشد با نگاهی به وظایف اصلی نمایندگان مجلس در حیطه نمایندگی طبق قانون اساسی متوجه می شویم که در طول یک دوره چهارساله نمایندگان دارای اختیارات و وظایف چهارگانه زیر هستند : 1- شرکت در جلسات عمومی و کمیسیون های مجلس 2- تذکر به مسئولان و کارگزاران 3- سؤال 4- استیضاح چکیده وظایف چهارگانه را می توان به دو بخش مهم یعنی «قانون گذاری » و «نظارت » تقسیم بندی کرد. در مورد اول یعنی قانون گذاری نمایندگان یا نسبت به لوایحی که از طرف دولت به مجلس ارائه می شود ، اظهارنظر کارشناسی کرده و با موافقت اکثریت به تصویب قانون اقدام می کنند و یا بنا به احساس ضرورت خودشان با طرح موضوعی نسبت به تصویب آن مراحل بررسی کارشناسانه را طی نموده و در نهایت با اکثریت آرا طرح موردنظر را به قانون تبدیل می کنند و توسط رئیس مجلس به دولت برای اجرا ابلاغ می شود . در مورد دوم یعنی نظارت هم وظیفه نمایندگان به پیگیری اجرای درست قوانین کشور در دستگاه های اجرایی محدود می شود که در صورت مشاهده عدم اجرا یا اجرای ناقص قوانین با طی مراحل لازم به دستگاه های مربوطه یا کارگزاران تذکر شفاهی و کتبی داده و نهایتاً با سؤال و استیضاح نسبت به ایفای نقش خود عمل می نمایند . در واقع بعد از تصویب و وضع قوانین جدید کاربردی ترین وظیفه نمایندگان مجلس نظارت بر اجرای درست یا عدم اجرای قوانین است که در این وظیفه هم شدیدترین برخورد و اقدامی که یک نماینده می تواند انجام دهد استیضاح است . حال این برخورد شـدید به شکل اسـتیضاح می تواند چـه کمکی به برطرف شدن مشکلات کشور یا منطقه ای که نماینده ازآنجا به مجلس راه یافته، بکند و چه کارآمدی در گره گشایی از گره های کور و رفع موانع پیشرفت و توسعه کشور داشته است؟ سؤالاتی است که نیاز به یک پژوهش و تحقیق مستند دارد ،تحقیقی که ارزیابی نماید در طول 35 سال چه تعداد استیضاح مقامات اجرایی توسط نمایندگان محترم مجلس در ادوار گذشته صورت گرفته و چه آثار مثبتی بر جای گذاشته است؟بعد از دستیابی به این آمار است که می توان نسبت به آثار استیضاح های گذشته اظهارنظر کرد. پس، برای دستیابی به این آمار و بررسی و ارزیابی کارآمدی و یا ناکارآمدی اقداماتی از این دست چه کسانی نزدیک تر از خود نمایندگان برای تحقیق و تفحص از عملکرد نمایندگان سابق و اسبق در رابطه با استیضاح.؟ به نظر می رسد عزیزان نماینده نه پیش از استیضاح مسئولان اجرایی، بلکه توأم با استیضاح سایر مقامات دولتی که جزو وظایف اصلی شان است، لازم می نماید سری هم به نهانخانه آماری استیضاح های پیشین بزنند تا با استفاده از تجارب ارزنده گذشته راه پیش رو را به آسانی در پیش گیرند ، آنگاه استیضاح کارآمدتر خواهد شد. قادر نصیری ترزنق