شهروند زدایی درشهرهای جدید

پروژه احداث شهرک های جدید در قالب طرح ساخت ارزان برای خانه دار کردن مردم و البته تعدیل جمعیت در کلانشهرهایی مثل تهران در سال 1383 کلید خورد. اما این طرح در درازمدت با موجی از مشکلات روبه رو شد، چراکه برخلاف آنچه در تمام دنیا مرسوم است به برنامه ریزی کالبدی و فیزیکی پرداخته شد تا برنامه ریزی انسانی و اقتصادی! درحالی که شهر فقط از طریق کالبد خود تعریف نمی شود بلکه این شهروندان هستند که با تعاملات اجتماعی خود به شهر معنا می دهند و این احساس تعلق به فضا که به مرور زمان جای خود را به ایجاد مکان می دهد هویتی برای ساکنان شهر جدید به وجود می آورد. به گفته کار شناسان، شهرهای جدید نباید وابسته به شهر مادر شده و باید با فراهم شدن فضای اشتغال تا حدودی مستقل عمل کنند نه به صورت خوابگاه در اطراف کلانشهر ها، در غیر این صورت نه تنها از بار جمعیتی این کلانشهر ها کاسته نمی شود بلکه جمعیت حاشیه نشین را به کلانشهر تحمیل می کنند. در این راستا نشستی به منظور آسیب شناسی سیاست های تأمین مسکن در شهرهای جدید با عنوان مسکن در شهرهای جدید در پردیس هنرهای زیبا واقع در دانشگاه تهران برگزار شد. مدیریت این نشست را محمدمهدی عزیزی؛ استاد دانشگاه تهران و رئیس پردیس هنرهای زیبا بر عهده داشت، محسن حبیبی استاد دانشگاه تهران، سهراب مشهودی کار شناس مسکن و شهرسازی، کمال اطهاری کار شناس اقتصاد و مسکن و نادر عربی، مدیرکل دفتر توسعه مسکن شرکت عمران شهرهای جدید به عنوان سخنرانان بخش های مختلف این نشست این موضوع را نقد کردند. به گزارش خبرنگار پیام ساختمان، استادان شهرسازی و معماری در خصوص علت کاهش میل به سکونت در شهرهای جدید توضیحاتی ارائه دادند.مهدی عزیزی استاد دانشگاه به طرح سؤال پیرامون مباحثی چون معیار ها و شاخص های مسکن برای شهرهای جدید، نحوه ارائه خدمات در شهر ها، گسیختگی برنامه ها،، عدم توان تأمین خدمات در سرانه مطلوب سکونتی در شهرهای جدید، ضعف زیرساخت ها و به خصوص حمل ونقل عمومی، همگی از عوامل بروز شهروند زدایی در شهرهای جدید پرداخت. محسن حبیبی؛ استاد دانشگاه تهران در ابتدا به ریشه یابی شکست طرح های مسکن برای اقشار کم درآمد اشاره کرد و گفت: محیط مسکونی برآیندی از امکانات زیست محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی و منوط به خدمات روبنایی است. وی افزود: در فرآیند برنامه ریزی شهرهای جدید کاربری زمین، ساماندهی مکانی و فضایی و سرانه کاربری ها جایگاه کلیدی دارد و موضوع ظرفیت جمعیتی برای استقرار هر یک از سطوح خدمات در فعالیت های شهری نیز از مهم ترین موضوعات در کاربری زمین و تعیین سرانه هاست. چگونه اقشار پایین خانه دار شوند؟ سهراب مشهودی؛ کار شناس اقتصاد و مسکن نیز، با اشاره به فاصله زیاد مجموع درآمد خانوارهای کم درآمد با ارزش زمین و واحد مسکونی که دولت برای آنها تأمین کرده ، گفت: به این ترتیب متقاضیانی که اغلب گروه های کم درآمد محسوب می شوند به سرعت این واحد ها را به افرادی با سطح درآمد بیشتر فروخته و مجدداً در سکونتگاه های غیررسمی ساکن می شوند، بنابراین بهتر است دولت برای اسکان این دسته از افراد از روش استیجاری استفاده کند. به گفته مشهودی ، بنا بود گروه های کم درآمد یا متوسط به پایین جذب این شهر ها شوند اما به دلیل عدم استانداردهای لازم در طراحی، زمین و سکونت در شهرهای جدید گران تر از حدی شد که این افراد بتوانند در آنجا ساکن شوند. به عنوان مثال جمعیت شهر جدید پردیس هنوز به 15 هزار نفر نرسیده درحالی که در 10کیلومتری همین شهر جدید، شهرک ولیعصر که خود مردم احداث کردند 100هزار نفر جمعیت دارد. به گفته وی درسی که از وضعیت فعلی شهرهای جدید باید گرفت این است که حتی اگر دولت زمین را نیز برای گروه های کم درآمد تأمین کند درصورتی که ارزش آن از درآمد متقاضیانش بیشتر باشد قادر به نگه داشتن آن نخواهد بود. به این ترتیب مسئله این است که چگونه برای اقشار پایین مسکن را در دستور کار قرار دهیم تا با تکیه بر درآمدشان خانه دار شوند. سرانه برای هر فرد مطابق استانداردهایی که در زمینه سرانه جمعیت و مکان عنوان شد، هر فرد باید علاوه بر فضای مسکونی، معادل 65 مترمربع فضای عمومی در اختیار داشته باشد که شامل سرانه های خدماتی و غیرمسکونی در شهر ها می شود، اما استانداردهای شهری که در این زمینه برای گروه های متوسط وجود دارد و در شهرهای جدید ملاک عمل قرار گرفته، حدود 50 مترمربع است. درحالی که کل توان تملک اقشار زیرخط فقر، برای سکونت حداکثر 10 مترمربع و اقشار متوسط رو به پایین حداکثر 20 مترمربع است. به گفته این کار شناسان، در یک روند تاریخی مشاهده می کنیم که شهرهای جدید با اهدافی همچون اسکان سرریز جمعیت شهرهای مادر، ساخت شهرهای جدید مستقل، حفظ محیط زیست و... ایجاد شدند، درحالی که اهداف شهرهای جدید در حال حاضر بر ساخت وساز مسکونی خلاصه شد. از دیگر نکات مطرح شده اینکه ساختار جمعیتی نامشخص، ناشناخته بودن جمعیت و اقتصاد خانوار ها، وجود الگوهای سکونتی نامشخص و... منجر به معضلات بسیاری در این شهر ها شده است. با این وجود، هرچند باید شهرهای جدید شهرهایی جامع باشند که تمام نیازهای سکونتی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی افراد را پاسخ دهد و الگوهای ساخت مسکن، سیاست های جذب جمعیت و همچنین سکونت اقشار مختلف در آن، متنوع باشد، اما کار شناسان معتقدند: ضعف در تأمین تأسیسات و خدمات زیربنایی و روبنایی، مانع از جریان یافتن روند عادی زندگی در شهرهای جدید و کامل شدن فرآیند اسکان در آنها شده است. راهکار مسکن کوچک به گفته صاحب نظران، یکی از زمینه های اصلی بروز مشکل در تأمین مسکن گروه های کم درآمد در شهرهای جدید و سایر سکونتگاه ها طی سال ها و دهه های گذشته، تأمین مسکن ملکی برای این اقشار بوده است. این در حالی است که برای گروه های کم درآمدی که در دهک های یک تا 4 درآمدی قرار گرفته اند، حتماً باید از راهکار مسکن کوچک، مسکن اجتماعی و مسکن استیجاری استفاده شود. تأمین مسکن ملکی برای این گروه ها به دلیل فاصله قیمت تمام شده برای آنها و قیمت های بازار، منجر به فروش این واحد ها به گروه های با درآمد بالا تر می شود، بنابراین دولت باید حمایت حداکثری خود را از این گروه های کم درآمد، از طریق ایجاد اشتغال و ارتقای سطح درآمد آنها اعمال کند و در وهله اول از تأمین مسکن ملکی برای این گروه ها خودداری کند. اهداف ایجاد شهرهای جدید محقق نشده است کمال اطهاری کار شناس مسکن، یکی از علل پدیده «شهروند زدایی» در شهرهای جدید را، سطح پایین خدمات سکونتی و سرانه های شهری در این مناطق عنوان کرد که منجر به کاهش کیفیت زندگی در این شهر ها و عدم جذب جمعیت در این مناطق شده است. وی گفت: طی چند سال آینده، حدود 30 درصد از جمعیت شهرهای مادر به عنوان سرریز جمعیتی، مکانی در این شهر ها ندارند، و بنابراین باید هرچه سریع تر برای ساماندهی شهرهای جدید و رفع چالش شهروند زدایی از آنها اقدامات لازم به عمل آید. بر اساس بررسی های صورت گرفته در این نشست معلوم شد؛ عدم موفقیت شهرهای جدید را می توان در عدم برآورد اهداف آنها دانست وتمرکززدایی از کلان شهرها اصلی ترین عامل سیاست ایجاد شهرهای جدید در کشور بوده است. درنتیجه ایجاد شهرهای جدید به عنوان یکی از راه حل های کاهش جمعیت کلان شهرها برگزیده شد؛ حال آنکه شهرهای جدید ایجادشده همواره با مشکلات عدیده ای مواجه بوده اند، به طوری که این مشکلات باعث شده تا اهداف اصلی ایجاد این شهر ها محقق نشود.