خطر بیابان زایی جدی است

گروه تأسیسات: چندی پیش بود که عیسی کلانتری وزیر سابق جهاد کشاورزی و مشاور رئیس جمهور در امور آب، کشاورزی و محیط زیست در سخنانی تکان دهنده از بحرانی بودن وضعیت آب کشور خبر داد. وجود بحران برای همه مشخص بود ولی اینکه بحرانی ترین وضع خشکسالی جهان را ایران دارد و یا اینکه 97 درصد آب های سطحی را در این سال ها به دلیل مدیریت غلط خشک کرده ایم، خبری است که لرزه بر اندام هر ایرانی می اندازد. کلانتری حتی از احتمال مهاجرت اقلیمی 50 میلیون ایرانی در آینده خبر داد و گفت که وضعیت آب حیات و تمدن را نشانه گرفته است: « مطابق برآوردهای علمی، منابع کشش تأمین نیازهای جمعیت فعلی ایران را ندارد و در آینده نه چندان دور حدود 70 درصد جمعیت ایران باید از کشور مهاجرت کنند اما با کدام کشورها حاضرند 40 تا 50 میلیون ایرانی را اسکان دهند؟.تهران بیابانی می شودوزیر اسبق جهاد کشاورزی در هشدارهای خود تنها نیست و این مرتبه مدیرکل سازمان حفاظت از محیط زیست تهران نیز خبر از تغییر اقلیم منطقه نیمه بیابانی تهران به بیابانی را داد. محمدهادی حیدر زاده با اشاره به کاهش شدید حجم آب های زیرزمینی در تهران گفت: به دلیل برداشت بی رویه آب های زیرزمینی، مدیریت نادرست آب و عدم نظارت شهرداری و آب منطقه ای بر چاه های غیرقانونی ، اقلیم تهران از حالت نیمه بیابانی به حالت بیابانی در حال تغییر است چراکه نشست زمین آخرین مرحله قبل از ایجاد بیابان است و دشت تهران در بین 300 دشت کشور با 36 سانتی متر فرونشست زمین بیشترین میزان را تجربه کرده است.حیدرزاده با تأکید بر اینکه آمار درستی از تعداد چاه های غیرمجاز در سطح استان وجود ندارد، افزود: ما بیش از 4هزار حلقه چاه مجاز در استان تهران داریم و از حفر چاه های غیرقانونی جلوگیری می شود ، اما نظارت بر این امر کار دشواری است و باید تمهیداتی اندیشیده شود. بیابان زایی پدیده ای جهانی البته تمامی قاره ها تغییرات ناشی از تغییر اقلیم را تجربه می کنند به گونه ای که از استرالیا تا شیلی و خاورمیانه بیابان های جهان در حال پیشروی هستند. بیابان زایی تحت تأثیر عوامل پیچیده فیزیکی، شیمیایی یا محلی، اجتماعی و اقتصادی قرار دارد و در اصل می توان گفت بیابان زایی، تخریب زمین در اثر عوامل طبیعی و انسانی است و این پدیده یک ششم مردم جهان را تهدید می کند که نتیجه آن فقر، گرسنگی و کمبود آب است و درواقع 25 درصد خشکی ها هم در معرض بیابان زایی قرار دارند.بیابان زایی ازجمله چالش های زیست محیطی است که در حال حاضر مناطق بسیاری از ایران درگیر آن هستند. در گسترش پدیده بیابان زایی دو عامل «محیطی و انسانی» نقش بسزایی ایفا می کند که کاهش نزولات آسمانی، تبخیر بالای آب، پدیده گرمایش زمین و تغییر اقلیم که منجر به افزایش فرسایش بادی و گسترش بیابان زایی می شود، از عوامل محیطی است؛ همچنین از فعالیت های انسانی می توان به برداشت بیش ازحد سفره های آب زیرزمینی، فشار بیش ازحد بر خاک، افزایش وسعت زمین های کشاورزی، چرای بی رویه، ورود دام به جنگل ها و تغییر غیرقانونی و نادرست کاربری اراضی مانند تبدیل جنگل یا مراتع به کشتزار و زمین های کشاورزی همه سبب تشدید پدیده بیابان زایی در کشور می شود.بیابان زایی در ایرانوضع ایران ازلحاظ پدیده بیابان زایی نامطلوب است و یکی از علل عمده شاخص های ارزیابی جریان بیابان زایی کاهش سطح آبخوان هاست. با توجه به شاخص های ذکرشده و با در نظر گرفتن اینکه بسیاری از تالاب های کشور نظیر بختگان، هامون، ارومیه، ارژند، پریشان و گاوخونی در حال خشک شدن هستند،می توان نتیجه گرفت بیابان زایی رو به گسترش است.خشک شدن تالاب ها و دریاچه ها در کشور ما سبب ایجاد کانون های بحران در این مناطق می شود که خود موجب افزایش فرسایش بادی و تولید گردوخاک خواهد شد و می تواند حیات انسان و موجودات زنده دیگر را تهدید کند. مهم ترین علت گسترش بیابان زایی بارگذاری بیش ازحد بر منابع طبیعی است. به طوری که فشار بیش ازحد بر زمین، رعایت نکردن حقابه در ساخت سدها و وارد شدن دام در دامنه جنگل ها در کنار کاهش بارندگی و گرمایش زمین موجب گسترش پدیده بیابان زایی شده است.آمارها نشان می دهد؛ ایران با 2.1 درصد خشکی های جهان، 3.08 درصد مناطق بیابانی جهان را به خود اختصاص داده است. درواقع 61 درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و نیمه خشک قرار دارد که 3.1 برابر جهان است.20 میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش باد است که از این مقدار 6.4 میلیون هکتار در محدوده کانون های بحرانی است که در 182 منطقه، 97 شهرستان و 18 استان پراکنده است، این شرایط باعث شده که بیش از 20 درصد مساحت کشور را مناطق بیابانی تشکیل دهد.ایران با داشتن 11 اقلیم از 13 اقلیم در جهان و با 8 هزار گونه گیاهی و هزاران گونه جانوری جزو 5 کشور اول جهان ازلحاظ تنوع زیستی است و مسئله بیابان زایی بیشترین صدمه را به این تنوع زیستی خواهد زد. آلودگی های زیست محیطی ناشی از ریز گردها درنتیجه روند بیابان زایی است و این ریز گردها در حال حاضر حدود 20 استان کشور را تهدید می کند و عرصه را بر مردم تنگ کرده است. این در حالی است که 90 درصد منشأ ریز گردها سابق بر این از خارج از کشور و در کشورهای عراق، عربستان و عمان قرار داشتند اما هم اکنون حوضه های آبی کشور به ویژه تالاب ها به وضعی رسیده که این معادله در حال معکوس شدن است. زیرا چندی پیش که تهران درگیر ریز گردها شده بود و مسئولان اعلام کرده بودند 90 درصد منشأ این ریز گردها داخلی بوده است.فرسایش خاک در ایران 5 برابر متوسط جهانی است و با کاهش میزان رطوبت، فرسایش پذیری خاک هم بیشتر می شود که در شرایط خشکسالی، بیابان زایی تشدید می شود؛ ازاین رو بخش اعظم مراتع درجه 3 که سطح زیادی از عرصه را در کشور تشکیل می دهد، در معرض بیابان شدن قرار می گیرد.برآوردها نشان می دهد تحت تأثیر فرسایش خاک و نابودی پوشش گیاهی سالانه یک درصد به مساحت بیابان ها افزوده می شود. بر اساس اطلاعات مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کشور در 30 سال گذشته حدود 30 درصد به مساحت بیابان های ایران افزوده شده که نشانگر سالانه یک درصد افزایش مساحت بیابان های کشور است.بر اساس مطالعه سال گذشته آژانس ملی هوانوردی و فضایی آمریکا (ناسا) درباره شرایط جوی زمین، در 30 سال آینده 45 کشور جهان دچار خشکسالی شدید می شوند و در صورت ذخیره نشدن منابع آبی دچار بحران در تولید کشاورزی و همچنین دامداری خود خواهند شد که در میان این کشورها ایران در رتبه چهارم قرارگرفته است.برای مقابله با چنین پدیده ای باید به راهکارهایی توجه شود که جلوگیری از بحران کم آبی را در کشور به دنبال داشته باشد، بازنگری جدی در سیاست های رشد و توزیع جغرافیایی جمعیت، تأمین معیشت کشاورزان و جوامع روستایی با اعطای امتیازات بیشتر و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی، بازبینی الگوی کشت در سراسر کشور با در نظر گرفتن امنیت غذایی ملی و بر اساس میزان دسترسی به منابع منطقه ای و بهره وری اقتصادی، افزایش قیمت حامل های انرژی و آب، ایجاد سازمان های تعاونی مدیریت کشاورزی، ایجاد بازار آب و کنترل حقابه ها، اصلاح ساختار حکمرانی آب و تقویت سازمان محیط زیست و آموزش و تقویت فرهنگ زیست محیطی جامعه ازجمله این راه حل هاست.