مسئولیت پذیری و مصرف آب

گروه تأسیسات: ایران کشور کم بارانی است اما بااین همه بر اساس تمامی گزارش ها میزان مصرف آب در کشور بالاست. گرچه بیشتر آب مصرفی در کشور( نزدیک به 92 درصد) صرف کشاورزی می شود اما به توجه به کیفیت و عملیاتی که صرف آب آشامیدنی می شود فرهنگ مصرف آب آشامیدنی در کشور جای بررسی دارد. بسیاری از خانواده های متمول این آب را صرف استخرها و شستن اتومبیل های خود می کنند و بسیاری نیز در اقدامی عجیب این مایه حیات را صرف شستن درِ منزل و مغازه خود می کنند. در مصرف سوخت، برق و دیگر وسایل نیز به همین ترتیب نشانه هایی از فرهنگ مصرف مردم را می توان یافت. ازآنجاکه در مصرف هر چیزی ما با مردم روبه رو هستیم و مردم نیز موضوع بررسی رشته های مردم شناسی و جامعه شناسی است، شایسته است در بررسی فرهنگ مصرف نیز به این علوم رجوع کنیم. رفتار زیست محیطی مردم بر اساس گزارش ها؛ مردم بسیار کمتر ازآنچه در نگرش ها و ارزش های خود جهت گیری مثبت نسبت به محیط زیست دارند به رفتار زیست محیطی درست عمل می کنند. بررسی الگوهای رفتار مصرفی مشترکان خانگی برق نشان می دهد که حدود 45 درصد از مشترکان عامل عمده افزایش مصرف برق را کم توجهی مردم به صرفه جویی می دانند و تغییرات قیمت برق را در این زمینه مؤثر نمی دانند. ادبیات صرفه جویی البته تنها به ایران و شرایط بحرانی آب و برق و سوخت باز نمی گردد بلکه با توجه به بحران جهانی مصرف انرژی به خصوص از دهه 70 میلادی به بعد پژوهش های بسیاری در این زمینه صورت گرفته است و هم جنبه هایی فنی و اقتصادی و هم جنبه های فرهنگی و اجتماعی آن را مورد بررسی قرار داده اند. البته در ابتدا جنبه های فنی و اقتصادی تفوق داشتند اما با گذر زمان صرفه جویی که طی آن از داشته ها و امکانات به صورت بهینه استفاده می شود به عنوان گرایش اصلی در پژوهش ها رونق پیدا کرد به گونه ای که امروز بهینه سازی به عنوان یکی از منابع انرژی محسوب می شود. صرفه جویی و بهینه سازی دارای این مزیت اساسی است که نیاز به سرمایه گذاری های هنگفت ندارد و بدون اینکه سطح زندگی مردم تنزل پیدا کند می توان میزان مصرف را حتی تا 50 درصد تنزل داد. گرایش به صرفه جویی گرایش به صرفه جویی متأثر از عوامل متعددی است که آگاهی افراد از پیامدهای بحران یکی از مهم ترین آنهاست. اگر مردم نخواهند گفته رسانه ها و مسئولان را بپذیرند هیچ اجباری و راهکاری نمی تواند آنها را به مصرف کمتر رهنمون کند اما تجربه نشان داده است وقتی شعاری درونی شد و مردم به پیامدهای آن پی بردند می توان سنگین ترین و قوی ترین برنامه ها را نیز اجرایی کرد. برانگیختن احساسات مردم البته تنها از راه مثبت آن یعنی هشدار در مورد عواقب اسراف کارگر نخواهد افتاد بلکه بر اساس پژوهش هایی، برانگیزش منفی مانند زور و اجبار نیز موفق عمل کرده البته این شیوه ای است که در همه موارد و در همه زمان ها نمی تواند جوابگو باشد و به ویژه در طولانی مدت تأثیر مخربی به همراه خواهد آورد. بر اساس پژوهش های دیگر ، مدل سازی (نمایش واضح رفتارها و اعمال مطلوب)، تبلیغ از طریق فیلم های سینمایی و مطبوعات، اطلاعات پولی همچون مطلع کردن مردم با اطلاعات خاصی درباره سطح مصرف انرژی آنها ازجمله عوامل اساسی هستند که در نهادینه شدن صرفه جویی در بین شهروندان اثرگذار است. برخی دیگر از پژوهشگران بر مسئولیت پذیری تأکید می کنند که عبارت از الزام و تعهد درونی برای انجام فعالیت هایی است که جامعه بر عهده شخص قرار داده است. واژه مسئولیت پذیری مستلزم ارتباط و وابستگی شخص یا تبدیل فرد به شهروند است، شهروندی که با دولت در ارتباط مستقیم قرار دارد و دولت را چکیده خواست جمعی می شمرد؛ پیوندهای پایداری که موجب وضع ترکیب دولت-ملت می شود. با استناد به برداشت های نظری درباره مفهوم مسئولیت پذیری در ادبیات جامعه شناسانه می توان مطرح کرد که بین مسئولیت پذیری و رفتار صرفه جویانه رابطه وجود دارد. این نوشتار می کوشد بر این جنبه از صرفه جویی یعنی مسئولیت اجتماعی بیشتر تأکید کند. مسئولیت در صرفه جویی آب را می توان در سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری پی جست که در رفتار فردی و جمعی شهروندان در مصرف آب نمود دارد. البته متغیرهای جمعیتی همچون درآمد، تحصیلات، وضعیت تأهل، سن و جنسیت نیز در میزان مسئولیت پذیری اثرگذار است. پژوهش مصرف آب نتایج یک پژوهش با همکاری وزارت نیرو نشان می دهد ؛ بین سن افراد و گرایش آنها به صرفه جویی رابطه معناداری وجود ندارد و به این معنی است که زیادشدن سن افراد تأثیری در کم یا زیادشدن گرایش آنها به صرفه جویی مصرف آب ندارد. همچنین بین جنسیت و مسئولیت پذیری در مصرف آب نیز رابطه معناداری یافت نشد به این معنی که زنان و مردان رویکرد مشابهی در مقابل مصرف آب دارند. وضعیت تأهل نیز نتیجه ای در مصرف آب با خود به همراه ندارد، حتی بین تحصیلات افراد و گرایش به صرفه جویی نیز رابطه ای وجود ندارد. البته ابتدا چنین تصور می شد که احتمالاً افراد تحصیل کرده مسئولیت بیشتری در مقابل مصرف خواهند داشت . این نتیجه در وضعیت درآمدی افراد سؤال شونده نیز تکرار شده است، به عبارت دیگر درآمد افراد تأثیری در گرایش آنها به صرفه جویی بیشتر ندارد. آنچه بیش از هر چیزی بر کاهش مصرف آب تأثیر دارد و در این پژوهش نیز اثبات شده است ؛ میزان مسئولیت پذیری و تعلق اجتماعی است. شاخص های مسئولیت پذیری در سه گروه عاطفی، رفتاری و شناختی رابطه معناداری با میزان صرفه جویی در مصرف آب نشان داده اند. همبستگی میان این معیارها بعد از سنجش شاخص مسئولیت پذیری تقریباً دو برابر مسئولیت پذیری قبل از آن است. نتیجه این پژوهش این است که مسئولیت اجتماعی در مقابل صرفه جویی در همه اقشار و گروه ها مشابه است و می توان امیدوار بود با تبلیغات و کوشش هایی که شده ، گرایش های شناختی، عاطفی و رفتاری مردم نسبت به صرفه جویی در مصرف آب بالاتر برود و از مصرف بی رویه این مایه حیات در کشور کاسته شود.بنابراین نیاز است سازمان ها و نهادهای مرتبط با آموزش و فرهنگ سازی با مسئولیت پذیری در راستای بالا بردن آگاهی و احساس مسئولیت پذیری نسبت به صرفه جویی در مصرف آب کمک کنند.