خویشاوندی معماری و سینما

امروز روز ملی سینماست. این مناسبت تقویمی ما را بر آن داشت تا دراین شماره به بررسی اشتراکات معماری و سینما بپردازیم.جالب است بدانیم که معماری و سینما ، هر دو وجوه مشترک زیادی دارند و شاید تاکنون به این شباهت جالب توجه نکرده بودید. اینکه هر دو هنر هستند و دیگر آنکه در معماری با حجم ، فضاسازی و نور پردازی سر و کار داریم و دقیقا این مفاهیم ، از ارکان اصلی هنر سینما نیز هستند. به اینها اضافه کنید هدف و مقصود نهایی دست توانای معمار و فیلم ساز را که هر دو فضا و روح زندگی خلق می کنند.هر چند سن و سال این دو مقوله چندان تناسبی با هم ندارد ،یعنی معماری هنری است به قدمت پیشینه انسان بر روی زمین و سینما جوانی صد و اندی ساله ؛ اما هر دو با هم رابطه جذاب و با معنایی دارند. فرقی نمی کند که مصالح ساختمانی معماری ، واقعی و مادی است و مصالح مورد استفاده سینماگر صوری و خیالی، محصول غایی و نهایی یکی است . هر دو فضا می سازند و در آن روح زندگی می دمند. این دو هنر رابطه نهادینه شده محتوایی با هم دارند. علاوه بر این ، با یکدیگر کار هم دارند و به هم نان نیز قرض می دهند!. یعنی معماری در سینما حضور تعیین کننده دارد و بدون حضور معماری ، مفهومی به نام« طراحی صحنه» که خلق کننده فضای بصری سینماست نمی تواند وجود داشته باشد. سینما هم در معماری حضور موثر دارد. یک معمار ، درست مانند یک فیلمساز ، ابتدا یک ساختمان یا بنا را در ذهن خود در سکانس های مختلف درک و تصور می کند. سپس ، حاصل تصورات ذهنی و محاسبات رقومی خود را به شکل« پلان» در می آورد که همان«طرح» معماری یا بنا است. همین کار را به شکلی مشابه ، فیلمساز با سکانس بندی نماهای فیلمش انجام می دهد. یک ساختمان از پلان های- بخوانید سکانس های – پیوسته و مرتبطی شکل می گیرد که معمار با قاب بندی و برش ها- بخوانید کات در سینما- و تدوین پلان ها- سکانس ها- به یکدیگر آن را خلق می کند. این یک رابطه ارجاعی بین فیلمساز و معمار و بالعکس است. هر دو با هم شباهت دارند و شاید هم هیچ یک متوجه این رابطه ارجاعی نهادینه شده نباشند اما این ارتباط بین فیلمسازی و معماری وجود دارد.چه آنها اطلاع داشته باشند یا نه. تا اینجا به وجود دو رابطه بین فیلمساز و معمار پی بردیم. اول رابطه مفهومی یا محتوایی و دوم رابطه ارجاعی (معماری در سینما و سینما در معماری). رابطه سوم بین این دو ، رابطه ابزاری است. دنیای مولتی مدیا و فناوری هر دو هنر را به شکل ابزاری به هم وصل می کند. معماران ، نما ها و پلان های ساختمان خود را ابتدا بر روی کاغذ شکل می دهند . کاری که امروزه با فنآوری های روز به سهولت بیشتری انجام می شود. فیلمسازان نیز سکانس های فیلم خود را پیش از برداشت توسط دوربین ، بر روی کاغذ و در قالب استوری برد ، اتود می زنند. این رابطه ابزاری امروزه به مدد انواع فناوری ها ، دقیق تر و تسهیل شده تر انجام می گیرد. معماری و سینما هردو از خلال نظم دهی به فضا ، می توانند ماندگار و جاودان شوند یا به سرعت از خاطره ها پاک شوند. به عبارت دیگر، هرچه نظم در ساحت خلق یک اثر سینمایی دقیق تر و خلاقانه تر باشد، هنر حاصله ماندگار تر و جاودانه تر خواهد شد. رمز ماندگاری جاودانه های سینما از« همشهری کین » ارسن ولز و آثار «چاپلین» گرفته تا برخی آثار خلاقانه سینمای امروز در همین نکته نهفته است. این درست مانند هنر معماری است که در آن هنرمند معمار، عناصر معماری رادر ترکیب صحیح و منطقی به کلیتی جامع از نظم و زیبایی یک بنا تبدیل می کند. از معماری باشکوه و منظم تخت جمشید و آکرو پولیس گرفته تا آثار معماران متقدم چون ژان نوول و دیگران در عصر حاضر.هم خوانی و مشابهت های محتوایی و شکلی بین معماری وسینما بسیار زیاد است و همچنین برخی تفاوت ها ی اصولی نیز بین فیلم و معماری وجود دارد؛ اما هر چه هست، نمی توان کتمان کرد که به گفته «کارل تئودر درایر» فیلمساز صاحب سبک دا نمارکی و خالق اثر سینمایی ماندگار « مصائب ژاندارک» ، معماری همیشه نزدیک ترین خویشاوند سینما بوده است. درایر همواره از مبانی یکسان زیبایی شناسی در سینما و معماری سخن می گفت. موضوعی که فیلمساز برجسته فرانسوی«ژان لوک گدار» نیز به آن معترف بود. اصطلاح معروف «معماری در سینما- سینما در معماری» از تعابیر مورد استفاده گدار است. در آن سو، معماران نوآور و برجسته ای چون «ژان نوول» طراح خانه اپرای لیون نیز می گفت: « معماری مانند سینما در بعد زمان و حرکت حضور دارد» نوول شخصا از دنیای فیلم و سینما الهامات زیادی گرفته بود و آنها را در معماری خود به کار می برد . . .