بازخوانی زبان معماری

کد مطلب : 2978آرزو افشارزاده- ما هرگز قادر به درک تمامیت جهان اطراف نیستیم . تمام آنچه مغز ما از محیط پیرامون دریافت می دارد تا ما را از آن آگاه سازد چیزی است به نام " پیام". این پیام چه در قالب زبان گفتاری باشد چه قابلیت های دیداری دارای اجزائی به نام "نشانه" است .هر چیزی ازجمله معماری توسط این نشانه ها با مخاطبان خود ارتباط برقرار می کند . انسان تنها زمانی از فضای معماری اقناع می شود که از آن تجربه ای معنادار به دست آورد . هر نوع علامت دریافت شده، بر گیرنده نوعی تأثیر می گذارد. تشکیل دهنده پیام، جزئی از یک حافظه است. تبادل اطلاعات بین یک فرستنده و یک گیرنده، زمانی انجام می پذیرد که علائم آن، هم در حافظه گیرنده باشند و هم در حافظه فرستنده مانند زبان گفتاری در غیر این صورت پیام برای مخاطب بی معنا یا آزاردهنده است .درباره این موضوع و "زبان معماری" با مهندس ساناز افتخار زاده معمار و پژوهشگر معماری انسان مدار گفتگویی داشتیم که در ادامه می خوانید.ارتباط معماری با مخاطب چگونه شکل می گیرد؟انسان به محیط اطراف که نگاه می کند در حال دریافت پیام است . این پیام وقتی مورد خوانش قرار می گیرد و قابل فهم است که معانی و بانک اطلاعاتی مشترکی از پیام هایی در پس ذهن مخاطب وجود داشته باشد . چارلز سندرس پیرس ، دانشمند ، فیلسوف و زبان شناس آمریکایی این نشانه ها را به سه دسته تقسیم بندی کرده است : شمایل ها ، نمایه ها ، نمادها . بعدها کارل گوستاو یونگ؛ روانشناس و متفکر سویسی سمبل ها را نیز برای تشریح دریافت های سطح ناخودآگاه انسانی بر این دسته بندی افزود .برای تعریف شمایل می توان گفت هنگامی که شما یک تصویر را می بینید، از هر قوم و قبیله و ملیتی باشید فرقی نمی کند آنچه را که هست سریع تشخیص می دهید چون درک تصویر بی واسطه است .نمایه ، علت و معلولی و سببی است.مثلاً حضور یک انسان در کنار ساحل را با دیدن ردپای وی متوجه می شوید . نمادها هم مانند زبان قراردادی است مثلاً اگر واژه کتاب را به یک شی اختصاص دهیم قرارداد است و تشابه و علتی ندارد .از این منظرباید پرسید معماری چگونه می تواند با زبان شمایل ها با مخاطبش حرف بزند؟معماری زمانی بدون واسطه با مخاطبش حرف می زند که با زبان طبیعت حرف بزند. مثلاً در باغ سازی مصالح معماری درخت ها آب و عناصر طبیعی وجود دارد و هر انسانی از هر قوم و فرهنگی از این فضای طبیعی بدون واسطه لذت می برد و احتیاج به ترجمه ندارد .سبک های مختلف معماری سبز، اقلیمی، پایدار ارگانیک و بیونیک که تقلید از طبیعت است، نمونه ای از این معماری است. پیش تر گفتید که موضوع نمایه، علت و معلولی و سببی است در این باره توضیح بیشتری بدهید.اگر با یک ستون معمولی برخورد کنید رد می شوید چون بلافاصله درک می شود و بر اساس قانون گرانش زمین شکل گرفته است .اگر خط کجی روی ستون ایجاد شود و با خود فکر کنیم چرا این گونه شده است به محض اینکه سؤال ایجاد می شود به دنبال علت هستیم و نمایه ها پدید می آید . در کارهای معمار معروفی مانند کالاتراوا از ساختار بدن استفاده کرده اما به صورت پیچیده تر به نیروهای طبیعی پاسخ داده است . در واقع اینجا معمار فکر را از مرحله زیبایی شناسی و مرحله ساده به مرحله بالاتری از تفکر می برد و معمار نشان می دهد کار خاصی انجام می دهد. تا زمانی که دلیل و منطق و فلسفه ای قانع کننده پشت کارها باشد ذهن به مرحله تفکر می رود و عالی است و ارتقا می یابد. اما اگر معماری ساختمان بی معنی و درهم ریخته باشد و بدون دلیل کج وکوله باشد چیزی جز تصاویر تخریب شده نیست و نتیجه تخریبی بر ذهن می گذارد .مانند بسیاری از معماری هایی که بی دلیل کج وکوله شده و خطوط بی جهت و بی دلیل در آن به کاربرده شده است.آیا نوع معماری که در تهران می بینیم چنین است ؟معماری در تهران کپی شده است و معمار فقط مجله را ورق زده و از آن فکر تقلید کرده و دلیلی که معمار دیگر در جای دیگر دنیا استفاده کرده را نفهمیده است.این مسئله باعث می شود پیامی که به ذهن متبادر می گردد فرو کاهنده سطح مغزی باشد و شناخت را به سطح پایین تری نزول دهد که منفی است .بهتر است معماران با کدام زبان با مخاطبان صحبت کنند ؟بهترین و والاترین معماری این است که در معماری به نماد بپردازیم .نماد هم معادل فرهنگ در معماری است .یعنی به دستاوردهای گذشته ارجاع بدهیم و با تفکر والا و شناخت و آگاهی کافی دستاورد جدید ارائه کنیم که بهترین نمونه اش در معماری معاصر ایران آثاری است که به کاربندی های قدیم و عناصر معماری گذشته ارجاع می دهد اما یک کار جدید ارائه می کند.این باعث می شود تسلسل فرهنگی از نسل قبل به نسل بعد حفظ شود و پیامی که داده می شود از طرف معماری پیام های هویت مند باشد و جایگاه و مکان واقعی هویت انسانی را تعریف کند و این والاترین کاری است که یک معمار می تواند انجام دهد اما متأسفانه در حال حاضر فردی پیدا نمی شود که این کار را انجام دهد.مثالی می زنید ؟آرامگاه خیام نمونه خوبی از معماری فرهنگی است که توسط هوشنگ سیحون طراحی شده است چراکه رسمی بندی را به کار می گیرد و یا به شکل جدید از اشعار و خوشنویسی در کاربری جدید استفاده می کند .به معماری فرهنگی اشاره کردید این نوع معماری چگونه است؟بسیاری به فرهنگ در جامعه ما انتقاد می کنند درحالی که آن موضوعی که در کوچه و بازار جریان دارد فرهنگ نیست بلکه عرف است . فرهنگ نتیجه تفکر و تلاش و ممارست فرهیختگان جامعه در راستای تکمیل دستاوردهای گذشتگان است. فرهنگ ما در حال حاضر رهاشده است وکسی روی آن کاری انجام نمی دهد.ما دیگر شاعر خوبی نداریم.در عرصه موسیقی هم کاری انجام نشده است .فیلسوف خوبی هم نداریم و همه مطالب ما ترجمه است .متفکر هم نداریم .در حال حاضر فکری نداریم که به معماری ارجاع بدهیم به جای اینکه معماران ما فرهنگ ساز باشند و برای مردم تعیین تکلیف کنند دنباله رو مردم شده اند. معماری که نمای رومی کار می کند چون مردم می پسندند کار درستی انجام نمی دهد . وی باید سطح تفکر مردم را بالا ببرد و کالایی عرضه کند که بر فرهنگ مردم تاثیر گذار باشد.جان لانگ می گوید معمار باید بر اساس معرفت طراحی کند نه بر اساس عقیده و سلیقه شخصی .معماری یکی از مهم ترین شاخصه های فرهنگ هر مملکت است .معماری به هم ریخته ای که داریم که از آن بالا تا پایین شهر هرکسی برای خودش طراحی می کند نشان دهنده این است که فرهنگ ما دچار تزلزل شده و معماری ما نیز همین طور و این نشان دهنده اعلام خطر است.آیا می توان گفت در حال حاضر معماری ما زبان نیز ندارد؟معماری ما آیینه زبان ماست. عرف جامعه تحقیر،خشونت،بددهنی و به هم ریختگی ادبیات فارسی است.در حال حاضر طرز حرف زدن خاصی نیز باب شده است. راهکار به سامان کردن این وضع چیست ؟اولین کار پژوهش است .قبل از انقلاب پس از تأسیس فرهنگستان هنر و ادبیات فارسی قرار بود فرهنگستان معماری نیز تأسیس شود که برای معماری نوین ایران کاری انجام شود که متأسفانه این کار انجام نشد . امروز در دنیا هر چیزی نظارت دارد به غیراز معماری! هر کس در خانه خودش هر کاری می کند . مانند این است که در یک جمعی همه شروع به حرف زدن کنند و نتیجه این است که چیزی به غیراز همهمه و شلوغی شنیده نمی شود . دولت در قدم اول باید پژوهشگاه و فرهنگستان معماری راه اندازی کند. همه جای دنیا اول به پژوهشگر اهمیت می دهند. اما در ایران متأسفانه چنین نیست. درجه دوم نقد است باید نقد خوب در مجلات معماری وجود داشته باشد درصورتی که در مجلات هم نقد علمی مشاهده نمی شود.