تفوق معماری خودنمایانه در شهرهای بزرگ

شهر تهران محمل زایش است، زایشی که پی آمدهای بی شماری به همراه داشته و مدرنیته ای ناقص و پراکنده که شهروندان را در خود هضم و سردرگم می کند. در مناسبات نه چندان مناسب میان شهرداری و مردم و درنتیجه آن گلایه مندی شهروندان از تصمیمات شهری از پیامدهای این تحول است. البته این شهر زیبایی هایی نیز داشته و دارد مانند باغ ها و پارک های زیبا، تلفیق و همزیستی اقوام ایرانی، عرصه ای عمومی برای گفتگو در فرهنگسراها و تئاتر و موسیقی و رنگ که در بسیاری از شهرهای ایران مغفول مانده است.تهران تلفیقی است از همه سلایق و همه اقوام و ملیت ها اما ماشین عظیم ساخت وساز تهران امروز همان زیبایی ها را هدف قرار داده تا خیابانی از آجر، سیمان، ترافیک و ... برای آینده ساکنانش به میراث بگذارد. رویه ای که در نازیبایی ساختمان هایش خلاصه نمی شود بلکه می رود تا فرهنگ این پارچه چهل تکه را به عناصر نازیبا همچون ساختمان هایش شبیه کند. خودنمایی و نمای معوج و بی تناسب ساختمان ها که بیش از هر چیزی ریشه در تفکر شهروندان دارد و از تغییر در فرهنگ مردم تهران (شهرهای بزرگ هم) ناشی شده است. این تازه به دوران رسیدگی فرهنگی و معماری خودنمایانه است که در نمای ساختمان های امروز نمودی چشمگیر دارد.لهجه شهر شما چیستچهره 40 سال قبل شهر تهران را تصور کنید، یا اصفهان، شیراز و تبریز را. شهر بوشهر را به خاطر آورید با ساختمان های بلند و بادگیرهایش، شهر بارانی رشت را به خاطر آورید با آن خاطره ای که اکبر رادی نمایشنامه نویس شهیر کشور از آن ترسیم کرده است. هرکدام از این شهرها خاطره ها و هویت هایی دارند اما اگر امروز به آنها نگاه کنید همه به یکسان دچار آفتی نو شده اند. این آفت چیست و مشخصه های آن کدام است؟ زمانی ساختمان های هر شهری مانند مردمان آن دارای لهجه ای بود و با گشت وگذار در آن شهر به هویت شهر و خصایص مردم پی می بردید؛ چیزی که دیگر از آن نشانی نیست چراکه معماری تبریز، اصفهان، شیراز و رشت با یکدیگر هیچ تفاوتی ندارند.این آفت از جنس نوگرایی و مدرنیته نیست زیرا هیچ کدام از عناصر عقلانیت، سهولت، قابلیت و البته زیباشناسی مدرنیته در مورد آنها مصداق ندارد. البته این سازه های جدید شهری در مواردی از زیبایی برخوردارند که نمونه آن را می توان در ساختمان کتابخانه ملی ایران، ساختمان استانداری اصفهان و ساختمان هنر معاصر ایران دید و البته در مقابل خیل ساختمان های نازیبای شخصی و شهرسازی غیراصولی شهرهای بزرگ همچون قطره ای در دریا به شمار می روند.این پدیده جدید را می توانیم خودنمایی اغراق گونه در ساختمان های شهر بنامیم.مجسمه هاوگنبدهای بیزانسی استفاده از طرح های بی مورد که کاربردی در ساختمان ندارند و چیزی به زیبایی شناسی خانه ها نیز نمی افزایند ازجمله دلایل تغییرات فرهنگی در ایران امروز است که در راستای پولی شدن مناسبات و تجملاتی شدن و خودنمایی فرهنگی پیش می روند.بعد از فائق آمدن اروپا بر مشکلات بعد از جنگ جهانی دوم و تغییر سیاست های اقتصادی و فرهنگی در چین و همین طور ظهور نئولیبرالیسم در زمان «تاچر» قشری به جامعه اروپا وارد شدند که ثروت های بادآورده ای را از راه شانس، زد و بندهای فساد آور و باندبازی ها به دست آوردند که تمایل زیادی به هزینه کردن های بی بندوبارو لوکس داشتند.این قشر در ایران با تغییر ساختارهای اقتصادی به اقتصاد آزاد آن هم با شدت زیاد در ابتدا پدیدار شدند. این تفکر ریشه در رشد اقتصادی جهش گونه دهه 50 شمسی در اثر رشد قیمت نفت دارد که بار دیگر در دهه 70 جان گرفت و در دهه 80 رشد کرد و در دهه 90 به اوج خود رسید. ساخت وساز نیز به عنوان فعال ترین بخش اقتصاد کشور که 95 درصد آن نیز در دست بخش خصوصی است درنتیجه همین مناسبات عرصه جولان معماری های خودنمایانه شد. الگوی اغتشاش در معماری و ذهنیت تازه به دوران رسیده هیچ اسلوبی را به رسمیت نمی شناخت چراکه سرمایه و پول راه خود را بازکرده و همه اسلوب ها را دگرگون می کند. این است که در کوچه ها بالای شهر و حتی مرکز شهر ساختمان هایی با نماهایی عجیب و غیرمهندسی و نازیبا می بینیم که پول زیادی نیز صرف آن شده است . مجسمه های رومی بر روی دیوارها و یا مجسمه نقش برجسته هخامنشی روی تاق رومی از نمونه های آن است. هر چه برجسته تر و بزرگ تر بهتر زیرا خواست مالک آن است که همچون نگینی در محله بدرخشد و همه توجه ها را جلب کند بی اعتنا به اینکه شاید این ساختمان درواقع جلوه ای از نازیبایی هاست که همه را به خود جذب می کند.این موضوع حتی در شهرهای کوچک مانند کاشان یا بابلسر هم مصداق دارد. بلبشوی بلندمرتبه سازی خط افقی ناهنجاری ایجاد کرده و نمای نازیبا اغتشاشی بصری برای مردم به همراه آورده است. این موضوع نشان از شکستی در عرصه شهرسازی و معماری دارد چراکه ناشی از تفوق خواسته صاحب ملک بر خواست معمار است و از عدم توانایی معمار و نهادهای دخیل شهری در جهت دهی به معماری در ایران حکایت دارد.البته بعضی شهرها در ایران (البته در دوره هایی) در زمینه نمای بیرونی موفق عمل کرده اند. به عنوان مثال معماری نمای شهر اصفهان بهتر از سایر شهرهاست زیرا حدود 90 درصد اتمام ساختمان ها از نمای آجری استفاده می کنند که با هویت و گذشته کشورمان تناسب دارد، درنتیجه باوجود همه مشکلات مالی شهرداری ها و وابستگی آنها به درآمدهای شهری، نگاه معمارانه و شهرسازانه می تواند در شهرداری ها مبنا قرار گیرد.